جستاری در علل گرایش‌های شیعی حکومتگران تیموری

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد تاریخ ایران اسلامی از دانشگاه الزهرا

چکیده

سیر تدریجی تحولاتی که در حوزۀ مذهب پس از فروپاشی خلافت بغداد رخ داد، سرزمین‌های اسلامی را با رویکردهای جدید در این حوزه مواجه ساخت که حاصل آن رشد نحله‌های فکری و مذاهبی بود که سیاست را شدیداً تحت تأثیر قرار داد و سیاستمداران را وادار کرد، رویکرد‌های مذهبی خود را با این تغییرات همسو کنند. در این میان تشیع توانسته بود، به دلیل مقتضیات زمان و همگامی و همسویی با تصوف، نفوذ زیادی در میان مردمان مأیوس و ستمدیده‌ یابد و به این جهت جایگاهی با عنوان یکی از اعتقادات مسلط، در میانۀ قرن هشتم تا دهم هجری (چهاردهم تا شانزدهم میلادی) یافت و موجب گردید حکومتگران از جمله تیموریان مؤلفه‌های آن را در رفتارهای سیاسی خود در جهت حفظ منافع مد نظر داشته باشند. این پژوهش جستاری توصیفی ـ تحلیلی در تبیین رفتا‌رهای سرآمدان حکومتگر تیموری نسبت به مذهب تشیع است. با عنایت به عملکرد حکومتگران تیموری نسبت به مذاهب مسلط این دوره می‌توان به چگونگی بهره گیری آنان از این عنصر در جهت به دست آوردن مقبولیت دست یافت و علاوه بر آن، چگونگی فراهم آمدن بستر اجتماعی تسلط سیاسی مذهب شیعه را در قرن دهم/شانزدهم تبیین کرد. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An inquiry into the causes of the Shi'i tendencies of the Timurid rulers

نویسنده [English]

  • A'zam Juzani
چکیده [English]

The gradual course of changes made in the area of religion following the disintegration of Baghdad's Caliphate made the Islamic lands face new approaches in this area the result of which was the growing of certain intellectual and religious persuasions. This greatly influenced politics of the time and caused politicians to adjust their religious inclinations to those changes.
Under such conditions, due to the requirements of the time and the need to comply to and cooperate with Sufism, Shi'ism had managed to exert immense influence on the desperate and oppressed people, thus securing itself a standing as one of the predominant creeds from the mid-8th to 10th centuries A.H. (14-16 CE) and persuading men of power, such as the Timurid rulers to take account of the Shi'i elements in their political behaviors and lead them in the direction of safeguarding their interests. 

ـ ابن‌عربشاه، زندگی شگفت‌آور تیمور (عجایب المقدور فی اخبار تیمور)، ترجمۀ محمدعلی نجاتی، تهران، انتشارات علمی فرهنگی، 1370.
ـ امورتی، ب.س، «مذهب در دورۀ تیموریان» تاریخ ایران دورۀ تیموریان، پژوهش دانشگاه کمبریج، جلد ششم، ترجمۀ یعقوب آژند، نشر جامی، 1379.
ـ بارتولد، واسیلی ولادیمیروویچ، خلیفه و سلطان، ترجمۀ سیروس ایزدی، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1358.
ـ بشیریه، حسین، دیباچه‌ای بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران، تهران، نشر نگاه معاصر، 1381.
ـ ترابی طباطبایی، سید جمال، سکه‌های آق‌قویونلو و مبنای وحدت حکومت صفویه در ایران، نشریۀ شمارۀ هفت موزۀ آذربایجان، تبریز، بهمن 1355.
ـ جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا قرن دهم هجری، جلد دوم، تهران، انتشارات انصاریان، 1357.
ـ خوافی، شهاب‌الدین عبدالله (حافظ ابرو)، زبدةالتواریخ، جلد چهارم، تصحیح سید کمال حاج سیدجوادی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1380ش.
ـ روملو، حسن بیک، احسن التواریخ، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران، نشر اساطیر، 1384.
ـ کلاویخو، سفرنامه، ترجمۀ مسعود رجب نیا، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1384.
ـ شامی، نظام‌الدین، ظفرنامۀ شامی، به کوشش پناهی سمنانی، تهران، سازمان نشر کتاب، 1362.
ـ شجاعی زند، علیرضا، مشروعیت دینی دولت و اقتدار سیاسی دین (بررسی جامعه‌شناختی مناسبات دین و دولت در ایران)، تهران، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی تبیان، 1376.
ـ شوشتری، قاضی نورالله، مجالس المؤمنین، تهران، انتشارات اسلامیه، 1354.
ـ شیبی، مصطفی کامل، تشیع و تصوف (از آغاز تا سدۀ دوازدهم هـ)، ترجمۀ علیرضا ذکاوتی قره‌گوزلو، تهران، امیرکبیر، 1387.
ـ صفت‌گل، منصور، ساختار نهاد و اندیشۀ دینی در ایران عصر صفوی، تهران، خدمات فرهنگی رسا، 1381.
ـ فرهانی منفرد، مهدی، پیوند سیاست و فرهنگ در عصر زوال تیموریان و ظهور صفویان، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1382.
ـ مزاوی، میشل، پیدایش دولت صفوی، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران، نشر گستر، 1388.
ـ موسویان، ابوالفضل، مبانی مشروعیت حکومت،‌ تهران، مؤسسه نشر و تحقیقات ذکر، 1381.
ـ میرخواند، محمدبن خاوند شاه بن محمود، روضة الصفا فی سیرة الانبیاء و الملوک و الخلفا، تصحیح جمشید کیان‌فر، تهران، انتشارات اساطیر، 1380.
ـ ناصری، عبدالمجید، «عزاداری امام حسین در میان اهل سنت»، مجلۀ معرفت، شمارۀ 77، 1383.
ـ نظامی باخرزی، عبدالواسع، مقامات جامی، مقدمۀ نجیب مایل هروی، تهران، نشر نی، 1371.
ـ نوایی، عبدالحسین، اسناد و مکاتبات تاریخی ایران از تیمور تا شاه اسماعیل، تهران، نشرعلمی فرهنگی، 1370.
- Farhat May, “Islamic piety and dynastic Legitimacy the case of the shrine of Ali-al. rida in Mashad (10th century)”,PhD, Theseis Advisor Gulru Necipoglu Harvard university, October 2002.