نویافته‌هایی از تاریخ ادبیات ایران «اعلامى چند از کهگیلویه»

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه ادبیات دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران

چکیده

کهگیلویه تاریخی بخش وسیعی است در غرب فارس که امروزه بین استان­‌های خوزستان، کهگیلویه و بویر احمد و بوشهر تقسیم شده است. نام کهگیلویه در سده‌های آغازین اسلامی بر نواحی شمالی کورۀ باستانی ارّجان (ارغان) یا قلمرو ایل بویر احمد اطلاق می‌شده و پس از ویرانی شهر ارجان (کرسی کورۀ ارجان) در سدۀ ششم هجری، کم‌کم این نام به تمام کورۀ ارّجان تسری یافت. نگارنده طی تتبعات طولانی که پیرامون تاریخ و رجال این سامان داشته، با دانشمندانی از این سرزمین مواجه شده است که به راستی از حلقات مفقودۀ تاریخ علم یا تاریخ ادبیات ایران به‌شمارند و تاریخنگاران ادبیات از آنان سخنی به میان نیاورده‌اند، یا چنان‌که شایسته است به آنان نپرداخته‌اند؛ در حالی‌که از دانشمندان برجستۀ روزگار خود بوده‌اند و دست‌نوشتۀ تصانیف برخی از آنان در کتابخانه‌های مهم جهان بصورت موجود است. اینان عبارت‌اند از: جمال‌الدین عبدالحمید کهگیلویی معروف به «صاحب‌البحر»، بهاءالدین عثمان کهگیلویی، نظام‌الدین اسحاق کهگیلویی، نورالدین جهانگیر کهگیلویی، مهدی قلی «سلطان» کهگیلویی، کمال‌الدین عبدالعزیز کهگیلویی.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

New Findings about the Literary History of Persia: Some Eminent People from Kohgilūyeh

نویسنده [English]

  • Sayyed Mohammad Tabatabaei Behbahani (Mansour)
چکیده [English]

The historical Kohgilūyeh is a vast area in the west of the province of Fars, now divided between the province of Khuzestan, Kohgilūyeh-Boyrahmad, and Būshehr. In the early Islamic centuries, the name 'Kohgilūye'  had been applied to the northern parts of the ancient kureh (region) of Arjān (Arghān) or the Boyrahmad territory and then, after the destruction of the city of Arjān - seat of the Arjān kureh – from the sixth century on, it gradually came to be applied to the entire Kureh of Arjān. In the course of long extensive study he has made of the history and outstanding people of this region, this writer has come across a number of its scholars, who can truly be considered as 'the lost links' in the chain of Iran's history of science and literary history, whom literary historians have failed to mention in their works while those scholars were amongst the learned men of their time, the works of some of them being kept in manuscript form in the world's important libraries.
These scholars are: Jamāl-al-Din 'Abd-al-Hamid of Kohgilūyeh, known as "Sāhib-al-Bahr" (the possessor of the sea); Bahā'-al-Din 'Osmān of Kohgilūyeh; Nezam-al-Din Eshāq of Kohgilūye; Nur-al-Din Jahāngir of Kohgilūyeh; Mahdiqoli "Soltān" of Kohgilūyeh, and Kamāl-al-Din 'Abd-al-Aziz of Kohgilūyeh.

ـ ابن اثیر، الکامل فی التأریخ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1406ـ 1408ق.
ـ ابن الفوطی، مجمع‌الآداب فی معجم‌الألقاب، تحقیق محمد الکاظم، وزارة الثقافة و الارشاد الاسلامی، مؤسسة الطباعة و النشر، 1416ق.
ـ ابن بلخی، فارسنامه، به اهتمام جلال‌الدین طهرانی، طهران، مطبعۀ مهر، 1313ش/ 1353ق.
ـ ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی أعیان المأة الثامنة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1400ق.
ـ ابن عماد حنبلی، شذرات الذهب، تحقیقِ مصطفی عبدالقادر، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1419ق.
ـ ابن فقیه، احمدبن محمد، مختصر البلدان، لیدن، 1308ق.
ـ اسنوی، عبدالرحیم، طبقات الشافعیة، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1987م.
ـ انصاری دمشقی، محمدبن ابی طالب، نخبةالدهر، پترزبورگ، مطبعة الآکادمیة الامبراطوریة، 1865م.
ـ اوحدی بلیانی، محمدبن، عرفات العاشقین، به تصحیح محسن ناجی نصرآبادی، تهران، اساطیر، 1388ش.
ـ باور، محمود، 1324، کهگیلویه و ایلات آن، شرکت سهامی چاپ.
ـ بغدادی، اسماعیل، ایضاح المکنون عن أسامی الکتب والفنون، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1992م.
- تصحیح: عبدالحسین نوائی، تاریخ آل مظفّر، محمد کتبی، تهران، امیر کبیر، 1364ش.
ـ ثعالبی، عبدالملک‌بن محمد، تاریخ غررالسیر، طهران، مکتبة الاسدی، [بی‌تا].
ـ جزائری، عبدالله‌بن نورالدین، تذکرۀ شوشتر، به تصحیح خان بهادر مولابخش و محمد هدایت حسین، کلکته، بیبتس مشن پریس، 1343ق/1924م.
ـ جنید شیرازی، شدّالازار فی مزارات شیراز، به تصحیح محمد قزوینی، تهران، نوید، 1366.
ـ حافظ ابرو، عبدالله‌بن عبدالله، جغرافیای تاریخی، تهران، اطلاعات، 1370.
- حسینقلی ستوده، 1346، تاریخ آل مطفّر، ج 1، تهران، دانشگاه تهران.
ـ حمدالله مستوفی، نزهةالقلوب، به کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران، طهوری، 1336ش.
ـ حمزۀ اصفهانی، تاریخ سنی ملوک الارض و الانبیاء، برلین [بی‌تا].
ـ خزرجی، علی‌بن حسن، العقود اللؤلؤیّة، به تصحیح محمد بسیونی عسل، بیروت، دار صادر، 1991م.
ـ دهخدا، علی‌اکبر، 1377، لغت‌نامه، زیرنظر محمد معین، سید جعفر شهیدی، دانشگاه تهران و روزنه.
ـ دیوان بیگی شیرازی، سید احمد، حدیقة الشعراء، به تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران، زرین، 1364ـ1366.
ـ رکن‌زاده آدمیت، محمدحسین، دانشمندان و سخن‌سرایان فارس، تهران، اسلامیه، [بی‌تا].
ـ زکریابن محمد قزوینی، آثار البلاد و اخبار العباد، ویسبادن، [بی‌تا].
ـ حافظ، دیوان، به تصحیح قزوینی‌ و غنی، تهران، اقبال، 1364.
ـ صبا، محمد مظفر، تذکرۀ روز روشن، به تصحیح محمدحسین رکن‌زادۀ آدمیت، تهران، کتابخانۀ رازی، 1343ش.
ـ قره بلوط، علیرضا و احمد طوران، معجم تاریخ التراث الاسلامی فی مکتبات العالم، ترکیه، دارالعقبة، قیصری، [بی‌تا].
ـ جنید شیرازی، عیسی‌بن، هزار مزار، به تصحیح عبدالوهاب نورانی‌وصال، شیراز، کتابخانۀ احمدی، 1364ش.
ـ فسایی، حسن، فارسنامۀ ناصری، به تصحیح منصور رستگار فسایی، تهران، امیر کبیر، 1367ش.
ـ لیسترنج، گای، 1377، جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، ترجمۀ محمود عرفان، تهران، علمی و فرهنگی.
ـ گلچین‌معانی، احمد، 1369، کاروان هند، مشهد، آستان قدس رضوی.
ـ مجمل‌التواریخ و القصص، به تصحیح محمدتقی بهار، به همت محمد رمضانی، [بی‌جا]، [بی‌تا].
ـ جریر طبری، محمدبن، تاریخ، بیروت، روایع التراث العربی، 1382ق.
ـ عمری مرشدی، محمدبن سلیمان، معدن الدرر، به تصحیح عارف نوشاهی و معین نظامی، تهران، کازرونیه، 1383ش.
ـ منزوی، احمد، فهرستوارۀ کتاب‌های فارسی، تهران، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
ـ نصرآبادی، محمدطاهر، تذکرۀ نصرآبادی، نسخۀ خطی دانشگاه تهران، ش 3342.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــــ، تصحیح محسن ناجی نصرآبادی، تهران، اساطیر، 1378.
ـ نهاوندی، عبدالباقی، مآثر رحیمی، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1381ش.
ـ گاوبه، هاینس، 1359، ارجان و کهگیلویه، ترجمۀ سعید فرهودی، تصحیح احمد اقتداری، تهران، انجمن آثار ملی.
ـ همائی، جلال‌الدین، 1381، تاریخ اصفهان (ابنیه و عمارات)، به کوشش ماهدخت‌بانو همایی، تهران، هما.
ـ وقف میراث جاویدان، سال دهم.
ـ یاقوت حموی، معجم البلدان، تهران، مکتبة الأسدی، 1344ش/1965م.