تصحیح از نظر جامی و کارکرد آن در شرح لمعات عراقی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

نویسنده و پژوهشگر حوزه متون

چکیده

از مسائلی که در حوزۀ ویرایش نسخ خطی جای تحقیق دارد نگاه قدما به اختلاف نسخه‌های متون فارسی است، مبحثی که کمتر به آن پرداخته شده است و پرسش‌های بی‌شماری دربارۀ آن بی‌پاسخ مانده‌اند؛ پاسخ‌هایی که بخشی از فرهنگ مغفول‌ماندۀ ما را نشان می‌دهند و چه بسا در تصحیح انتقادی امروز به کار آیند. ما در اینجا مواضع انتقادی جامی دربارۀ اختلاف نسخ لمعات عراقی و بازتاب این تفاوت‌ها را در شرحی که بر آن نوشته، اشعة‌اللمعات، نشان می‌دهیم و به اختصار دربارۀ داوری و صحت و سقم نظرات او بحث می‌کنیم و در نهایت به جمع‌بندی آرای او می‌پردازیم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An examination of Jami’s views on redacting, and its application in Asha‘t al-Lama‘aat being a commentary on Iraqi’s Lama‘aat

نویسنده [English]

  • Farzam Haqiqi
چکیده [English]

Certain studies have been conducted on the great treasure of Persian manuscripts, which seem hardly enough though, compared with the volume of work yet undone. One of the issues calling for urgent investigation is the past generations’ attitude towards variations of Persian manuscripts, a topic scantily dealt with, thus an enormous number of questions have been left unaddressed. Answers to such questions will demonstrate part of our unattended culture, and can most probably be of benefit in today’s critical editing of manuscripts.
Here we plan to show Jami’s stand on the variant manuscripts of Iraqi’s Lama’aat and, then, we will briefly discuss his judgment and the validity or otherwise of his views, summarizing his comments in the end.

ـ آشتیانی، سید جلال، 1392، «نکاتی دربارۀ فلسفه و عرفان»، در جلال حکمت و عرفان، به کوشش محمد جواد صاحبی، قم، بوستان کتاب.
ـ آملی، سید حیدر، نص‌النصوص فی شرح فصوص‌الحکم، با تصحیح و مقدمات هنری کربن و عثمان اسماعیل یحیی، تهران، انجمن ایرانشناسی فرانسه در ایران، 1352ش.
ـ ابن عربی، فصوص‌الحکم، ابوالعلا عفیفی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1400ق.
ـ ابن‌منظور، لسان‌العرب، اعداد و تصنیف یوسف خیاط و ندیم مرعشلی، بیروت، دارالسان العرب، 1970/1389ق.
ـ ابوالحسن خرقانی، نوشته بر دریا، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، سخن، 1384ش.
ـ ابوالفتوح رازی، روض‌الجنان و روح‌الجنان فی تفسیرالقرآن، ج 15، به کوشش و تصحیح محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح، مشهد، بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، 1369ش.
ـ اخترچیمه، محمد، 1372، مقام شیخ فخرالدین ابراهیم عراقی در تصوف اسلامی، اسلام‌آباد، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
ـ اخترچیمه، محمد، 1375، «بررسی شروح لمعات عراقی»، معارف، دورۀ 13، ش 12، مرداد-آبان، ص 48ـ79.
ـ ابونصر سراج، اللمع فی‌التصوف، قد اعتنی بنسخه و تصحیحه نیکلسون، لیدن، بریل، 1914م.
ـ افصح‌زاد، اعلاخان، 1378، آثار و شرح احوال جامی، تهران، میراث مکتوب.
ـ افلاکی، شمس‌الدین احمد، مناقب‌العارفین، به کوشش تحسین یازیجی، تهران، دنیای کتاب، 1362ش.
ـ امیدسالار، محمود، 1388، «متون شرقی، شیوه‌های غربی: شاهنامه و ابعاد ایدئولوژیک شاهنامه‌شناسی در مغرب زمین»، آینۀ میراث، دورۀ جدید، سال هفتم، ضمیمۀ شمارۀ 17، تهران، میراث مکتوب.
ـ برزش‌آبادی، شهاب‌الدین امیرعبدالله، 1379، شرح لمعات، به اهتمام احمد قدسی و مقدمۀ محمد خواجوی، تهران، مولی.
ـ بلعمی، ابوعلی محمد، تاریخ بلعمی، به تصحیح محمدتقی بهار و به کوشش محمد پروین‌گنابادی، تهران، زوار، 1385ش.
ـ پارسا، محمدبن محمد، شرح فصوص‌الحکم، تصحیح جلیل مسگرنژاد، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1366ش.
ـ پورجوادی، نصرالله، 1358، سلطان طریقت، تهران، آگاه.
ـ تهانوی، کشاف اصطلاحات‌الفنون، به تصحیح محمد وجیه و عبدالحق و غلام قادر، به اهتمام الویس اسپرنگر و ولیم ناسولیس، کلکته، شیاتک سوسیتی اف بنگال، 1862م.
ـ ترکۀ اصفهانی، صاین‌الدین علی‌بن محمد، چهارده رسالۀ فارسی، به تصحیح سید علی موسوی بهبهانی و سید ابراهیم دیباجی، تهران، تقی شریف‌رضایی، 1351ش.
ـ ترینی قندهاری، قواعدالعرفا و آداب‌الشّعرا، به اهتمام احمد مجاهد، تهران، سروش، 1387ش.
ـ جامی، عبدالرحمان، اشعة‌اللمعات به انضمام سوانح غزالی، به تصحیح و مقابلۀ حامد ربانی، تهران، کتابخانۀ علمیۀ حامدی، 1352ش.
ـ جامی، عبدالرحمان، اشعة‌اللمعات، به کوشش هادی رستگار مقدم گوهری، قم، بوستان کتاب، 1390ش.
ـ جامی، عبدالرحمان، شرح فصوص، در حاشیۀ جواهر النصوص فی حل کلمات الفصوص عبدالغنی نابلسی، بی‌جا، مطبعة‌الزمان، 1304ش.
ـ جامی، عبدالرحمان، لوایح، تصحیح، مقدمه و توضیحات از فرانسیس ریشار، تهران، اساطیر، 1383ش.
ـ جامی، عبدالرحمان، نفحات‌الانس، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی، تهران، اطلاعات، 1382ش.
ـ جامی، عبدالرحمان، نقدالنصوص فی شرح نقش الفصوص، با مقدمه، تصحیح و تعلیقات ویلیام چیتیک، تهران، انجمن شاهنشاهی فلسفۀ ایران، 1356ش.
ـ چیتیک، ویلیام. 1356، «مقدمه»، جامی، نقدالنصوص، 1356.
ـ جهانگیری، محسن، 1359، محی‌الدین ابن عربی، تهران، دانشگاه تهران.
ـ حسینی، مریم، 1382، «عبدالطیف عباسی بزرگ‌ترین مصحح و شارح حدیقه» در حدیقة‌الحقیقة و شریعة‌الطریقة، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
ـ حکمت، علی‌اصغر، 1320، جامی، تهران، چاپخانۀ بانک ملی.
ـ حلاج، اشعار حلاج، ترجمۀ بیژن الهی، تهران، انجمن شاهنشاهی فلسفۀ ایران، 1354ش.
ـ حلاج، مجموعه آثار حلاج، تحقیق، ترجمه و شرح قاسم میرآخوری، تهران، یادآوران، 1379ش.
- خلاصۀ شرح تعرف، به تصحیح احمدعلی رجایی بخارایی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1349ش.
ـ خواجوی، محمد، 1391، درسواره‌های لمعات فخرالدین عراقی، تهران، مولی.
ـ خوارزمی، حسین‌بن حسن، شرح فصوص‌الحکم، به اهتمام نجیب مایل‌هروی، تهران، مولی، 1368ش.
ـ ذاکرالحسینی، محسن، 1381، «تصحیح مفتاح‌الهدایة و مصباح العنایة»، مجلۀ معارف، ش 57، آذر-اسفند، ص 49-60.
ـ رستگار مقدم گوهری، هادی، 1390، جامی، اشعة اللمعات.
ـ رضایتی کیشه‌خاله، محرم، 1384، تحقیق در رسالۀ قشیریه، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ـ روزبهان بقلی شیرازی، شرح شطحیات، تصحیح و مقدمۀ هنری کربن، ترجمۀ مقدمه از محمدعلی امیرمعزّی، تهران، طهوری، 1382ش.
ـ روزبهان بقلی شیرازی، مشرب‌الارواح، بتصحیحه و قدّم له نظیف محرم خواجه، استانبول، مطبعة کُلیّة الآداب، 1973م.
ـ ریشار، فرانسیس، 1383، «مقدمه» جامی، لوایح.
ـ ریشار، فرانسیس، 1385، کتاب ایرانی، ترجمۀ ع. روحبخشان. تهران، میراث مکتوب.
ـ زرین‌کوب، عبدالحسین، 1366، دنبالۀ جستوجو در تصوف ایران، تهران، امیرکبیر.
ـ زرین‌کوب، عبدالحسین، 1367، جستوجو در تصوف ایران، تهران، امیرکبیر.
ـ سروش، عبدالکریم، 1383، «پیشگفتار»، مثنوی معنوی، به تصحیح و پیشگفتار عبدالکریم سروش، تهران، علمی و فرهنگی.
ـ سلمی، محمدبن حسین، 1388، «حقائق‌التفسیر»، به تصحیح لویی ماسینیون، مجموعۀ آثار، گردآوری نصرالله پورجوادی، تهران، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
ـ الشیبی، کامل مصطفی، 2007، شرح دیوان‌الحلاج، کولونیاـ بغداد، الکامل.
ـ صاحب‌اختیاری، بهروز، 1370، «شیخ فخرالدین عراقی و رسالۀ لمعات»، کیهان اندیشه، ش 37، مرداد-شهریور، ص 130ـ146.
ـ صفا، ذبیح‌الله، 1368، تاریخ ادبیات در ایران، ج (1) 3، تهران، فردوس.
ـ صفری آق‌قلعه، علی، 1390، نسخه‌شناخت، تهران، میراث مکتوب.
ـ عابدی، محمود، 1384، «مقدمۀ مصحح» هجویری.
ـ عراقی، فخرالدین ابراهیم، کلیات، به کوشش سعید نفیسی، تهران، سنایی، 1335ش.
ـ عراقی، فخرالدین ابراهیم، رسالۀ لمعات و رسالۀ اصطلاحات، به کوشش جواد نوربخش، تهران، خانقاه نعمت‌اللهی، 1353ش.
ـ عراقی، فخرالدین ابراهیم، لمعات به انضمام سه شرح از شروح قرن هشتم هجری، با مقدمه و تصحیح محمد خواجوی، تهران، مولی، 1372ش.
ـ عراقی، فخرالدین ابراهیم، مجموعه آثار فخرالدین عراقی، به تصحیح و توضیح نسرین محتشم، تهران، زوار، 1372ش.
ـ عطار، تذکرة‌الاولیا، ج 1، به سعی و اهتمام نیکلسون، لندن، دارالفنون کمبریج، 1907م/1325ق.
ـ عطار، تذکرةالاولیا، به تصحیح محمد استعلامی، تهران، زوار، 1382ش.
ـ علاءالدوله سمنانی، چهل مجلس، تحریر امیر اقبالشاه‌بن سابق سجستانی، مقدمه و تصحیح و تعلیقات نجیب مایل هروی، تهران، ادیب، 1366ش.
ـ عین‌القضات همدانی، تمهیدات، با مقدمه و تصحیح عفیف عسیران، تهران، منوچهری، 1377ش.
ـ غزالی، احمدبن محمد، مجموعه آثار فارسی احمد غزالی، به اهتمام احمد مجاهد، تهران، دانشگاه تهران، 1388ش.
ـ غزالی، محمدبن محمد، احیاء علوم‌الدین، قاهره، دارالشعب، بی‌تا.
ـ غزالی، محمدبن محمد، کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیوجم، تهران، علمی و فرهنگی، 1375ش.
ـ قاشانی، عبدالرزاق، شرح منازل‌السائرین، تحقیق و تعلیق محسن بیدارفر، قم، بیدار، 1413ق/1372ش.
ـ قاشانی، عبدالرزاق، فصوص الحکم، المکتبة الازهریه للتراث، 1423ق.
ـ قشیری، عبدالکریم‌بن هوازن، ترجمۀ رسالۀ قشیریه، ترجمۀ ابوعلی حسن احمد عثمانی، مقدمه و تصحیح و تعلیقات از مهدی محبتی، تهران، هرمس، 1391ش.
ـ کلابادی، ابوبکر محمد، 1380ق، التعرف لمذهب أهل‌التصوف، حققه و عرف بأعلامه و قدم له عبدالحلیم محمود و طه عبدالباقی سرور، قاهره، دارالحیا الکتب العربیة، 1960م.
ـ قیصری، داودبن محمد، شرح فصوص‌الحکم، به کوشش سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران، علمی و فرهنگی، 1386ش.
ـ مایل هروی، نجیب، 1377، شیخ عبدالرحمن جامی، تهران، طرح نو.
ـ مایل هروی، نجیب، 1380، تاریخ نسخه‌پردازی و تصحیح انتقادی نسخه‌های خطی، تهران، مجلس شورای اسلامی.
ـ ماسینیون، لویی، 1362، مصایب حلاج، ترجمۀ سید ضیاالدین دهشیری، تهران، بنیاد علوم اسلامی.
ـ محتشم، نسرین، 1372 ‌ عراقی، مجموعه آثار.
ـ محمودبن عثمان، مفتاح الهدایه و مصباح العنایه، تصحیح منوچهر مظفریان، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، 1380ش.
ـ مجاهد، احمد، 1388، «مقدمه» غزالی، مجموعه آثار.
ـ مستملی بخاری، شرح‌التعرف لمذهب التصوف (ربع چهارم)، با مقدمه و تصحیح و تحشیۀ محمد روشن، تهران، اساطیر، 1366ش.
ـ مکی، ابوطالب، قوت‌القلوب فی معاملة المحبوب، مطبعة مصطفی البابی الحلبی، مصر، 1961/1381ق.
ـ مولوی، جلال‌الدین محمد، غزلیات شمس تبریز، مقدمه، گزینش و تفسیر محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، سخن، 1387ش.
ـ مولوی، جلال‌الدین محمد، کلیات شمس، جزو دوم و ششم، با تصحیحات و حواشی بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران، دانشگاه تهران، 1337ـ1340ش.
ـ مولوی، جلال‌الدین محمد، فیه مافیه، تصحیح و توضیح توفیق سبحانی، تهران، کتاب پارسه، 1388ش.
ـ میبدی، ابوالفضل رشیدالدین، کشف الاسرار و عدة الابرار، به کوشش علی‌اصغر حکمت، (ج 1، 2، 7)، تهران، امیرکبیر، 1357ش.
ـ نجم‌الدین رازی، مرصادالعباد، به اهتمام محمدامین ریاحی، تهران، علمی و فرهنگی، 1380ش.
ـ نجم‌الدین رازی، مرموزات اسدی در مرموزات داودی، مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، سخن، 1381ش.
ـ نعمت‌الله ولی، دیوان، تهران، خانقاه نعمت‌اللهی، 1355ش.
ـ نعمت‌الله ولی، شرح لمعات، به کوشش جواد نوربخش، تهران، خانقاه نعمت‌اللهی، 1354ش.
ـ نعمت‌الله ولی، مجموعۀ رسائل شاه نعمتالله ولی، بی‌جا، بی‌تا.
ـ نفیسی، سعید، 1335، «دیباچه» عراقی، کلیات.
ـ نوربخش، جواد، 1354، «مقدمه» شاه نعمت‌‌الله ولی، شرح لمعات.
ـ هجویری، کشف‌المحجوب، با مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمود عابدی، تهران، سروش، 1384ش.