ORIGINAL_ARTICLE
دربارۀ چند بیتِ منسوب به فردوسی
در بعضی نسخ و چاپهای شاهنامه یا منابعِ منظوم و منثورِ دیگر، تکبیتها یا دوبیتهایی به نام فردوسی آمده است که پشتوانۀ استواری در دستنویسهای کهن و معتبرِ شاهنامه ندارد و از این روی سرودۀ فردوسی نیست، ولی به دلایلی مانند: مضمونِ اخلاقی و تعلیمی، زیباییِ ادبی، مَثَلشدگی و تکرار، در سنّت ادبی ایران به نام فردوسی مشهور و متداول شده و در مآخذ مختلف (عمدتاً مربوط به امثال فارسی) آمده است. در این مقاله دوازده نمونه از اینگونه ابیاتِ غیراصیل و منسوب به فردوسی طرح و سابقۀ آنها در نسخهها و چاپهای شاهنامه و آثار دیگر بررسی شده است.
http://www.am-journal.ir/article_92891_01a2dcb30c1d5b1797b5c0122ecf07ec.pdf
2019-08-23
9
39
فردوسی
شاهنامه
ابیات الحاقی
متنشناسی
سجاد
آیدنلو
aydenloo@gmail.com
1
دانشیار دانشگاه پیام نور اورمیّه
LEAD_AUTHOR
ـ آملی، اولیاء الله (1348). تاریخ رویان. تصحیح منوچهر ستوده. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
1
ـ آیدنلو، سجاد (1384). «این بیت از فردوسی نیست». کتاب ماه ادبیّات و فلسفه. ش97، آبان: 50-55.
2
ـ ـــــــــــــــــــ (1394). دفتر خسروان. تهران: سخن، چاپ دوم.
3
ـ ـــــــــــــــــــ (1396الف). نیمپخته ترنج. تهران: سخن.
4
ـ ـــــــــــــــــــ (1396ب). در حضرت سیمرغ. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار و سخن.
5
ـ ـــــــــــــــــــ (1397). «ردّ اصالت چند بیت منسوب به فردوسی در فضای/ شبکههای مجازی». بخارا، ش125، مرداد ـ شهریور: 224-234.
6
ـ ـــــــــــــــــــ (زیر چاپ). «جهان را بلندی و پستی توی... (بحث دربارۀ یک بیت منسوب به فردوسی)». مجلّۀ شعرپژوهی.
7
ـ ابراهیم، محمّدربیع بن محمّد (1356). سفینۀ سلیمانی. تصحیح عبّاس فاروقی. تهران: دانشگاه تهران.
8
ـ اسدی، ابونصر (1317). گرشاسپنامه. تصحیح حبیب یغمایی. تهران: بروخیم.
9
ـ اصلانی، فرهاد و معصومه پورتقی (1396). بیتیاب شاهنامه (بر پایۀ پیرایش جلال خالقیمطلق). تهران: سخن.
10
ـ ایمان، رحمعلیخان (1386). منتخباللطائف. تصحیح حسین علیزاده و مهدی علیزاده. تهران: طهوری.
11
ـ برزونامه. نسخۀ شمارۀ 62855 کتابخانۀ مجلس.
12
ـ بهار، محمّدتقی (1345). فردوسینامۀ ملکالشعرا بهار. به کوشش محمّد گلبن. تهران: سپهر.
13
ـ بیغمی، مولانا محمّد (1381). دارابنامه. تصحیح ذبیحالله صفا. تهران: علمی و فرهنگی، چ دوم.
14
ـ تاجر شیرازی، حسینعلی (1385). میکادونامه. به اهتمام علی میرانصاری. آینۀ میراث، دورۀ جدید، سال چهارم، ضمیمۀ شمارۀ 9.
15
ـ تبریزی، احمد (1397). شهنشاهنامه. به کوشش مهشید گوهری کاخکی و جواد راشکی علیآباد، زیر نظر جواد عبّاسی. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار و سخن.
16
ـ جرفادقانی، ابوالشرف ناصح (1382). ترجمۀ تاریخ یمینی. تألیف محمّد بن عبدالجبّار عتبی. تصحیح جعفر شعار. تهران: علمی و فرهنگی، چ چهارم.
17
ـ جواهری رضایی، سیّدمحمّدعلی (1396). بیتنمای شاهنامۀ فردوسی. تهران: اطّلاعات.
18
ـ جوینی، عطا ملک (1388). تاریخ جهانگشا. تصحیح حبیبالله عبّاسی و ایرج مهرکی. تهران: زوّار.
19
ـ حافظ ابرو، عبدالله (1380). زبدة التواریخ. تصحیح سیّدکمال حاجسیّدجوادی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
20
ـ الحسینی، مجدالدین محمّد (1362). زینةالمجالس. تهران: سنایی.
21
ـ خالقیمطلق، جلال (1353). «گنگ دژ، روایتی الحاقی در داستان سیاووش؟». نشریّۀ دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه آذرآبادگان (تبریز)، س26، ش112، زمستان: 385-404.
22
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ (1372). گل رنجهای کهن. به کوشش علی دهباشی. تهران، مرکز.
23
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ (1391). یادداشتهای شاهنامه. با همکاری محمود امیدسالار و ابوالفضل خطیبی. تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم: بخش یکم: 653 و 654.
24
ـ خطایی، علیاکبر (1372). خطاینامه. به کوشش ایرج افشار. تهران: مرکز اسناد فرهنگی آسیا.
25
ـ ــــــــــــــــــــــــــ (1385). دربارۀ شاهنامه. تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
26
ـ ــــــــــــــــــــــــــ (1393). «سرگذشت یک شعر: چو ایران نباشد تن من مباد». دانش و آزادگی و... (ارجنامۀ استاد دکتر محمّدرضا راشد محصّل). به درخواست و اشراف: محمّدجعفر یاحقّی، سلمان ساکت و آرش اکبری مفاخر. تهران، سخن: 197-208.
27
ـ ــــــــــــــــــــــــــ (1395). آیا فردوسی محمود غزنوی را هجو گفت؟ (هجونامۀ منسوب به فردوسی). تهران: پردیس دانش.
28
ـ دبیرسیاقی، سیّدمحمّد (1378). کشفالابیات شاهنامۀ فردوسی. تهران: مدبّر.
29
ـ دهخدا، علیاکبر (1377). لغتنامه. تهران: دانشگاه تهران، چ دوم از دورۀ جدید.
30
ـ ـــــــــــــــــــــــــ (1386). امثال و حکم. تهران: امیرکبیر، چ چهاردهم.
31
ـ ذوالفقاری، حسن (1389). فرهنگ بزرگ ضربالمثلهای فارسی. تهران: معین، چ دوم.
32
ـ روحی انارجانی (1333). «رساله». با تصحیح و مقدّمۀ سعید نفیسی. در: فرهنگ ایرانزمین: 2/329-379.
33
ـ روزبهان، سیاووش (1355). «کیفیّت افزایش و کاهش روایات و ابیات شاهنامه». سیمرغ، ش3، آبان: 73-83.
34
ـ زجّاجی (1383). همایوننامه. تصحیح علی پیرنیا. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، نیمۀ دوم.
35
ـ سامنامه (بر اساس چاپ سنگی) (1386). به کوشش میترا مهرآبادی. تهران: دنیای کتاب.
36
ـ سامنامه (1392). تصحیح وحید رویانی. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
37
ـ سجاسی، اسحاق (1368). فرائدالسلوک. تصحیح نورانیوصال ـ غلامرضا افراسیابی. تهران: پاژنگ.
38
ـ سعدی، مصلحالدین (1385). غزلهای سعدی. تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، به اهتمام پرویز اتابکی. تهران: سخن.
39
ـ شاهنامۀ نقّالان (طومار مرشد عبّاس زریری اصفهانی) (1396). ویرایش جلیل دوستخواه. تهران: ققنوس.
40
ـ شبانکارهای، محمّد بن علی (1393). مجمعالانساب. تصحیح میرهاشم محدّث. تهران: امیرکبیر، چ دوم.
41
ـ شمیسا، سیروس (1381). معانی. تهران: میترا، چ هفتم.
42
ـ صفری آققلعه، علی (1395). اشعار فارسیِ پراکنده در متون (تا سال 700ق). تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار و سخن.
43
ـ طومار نقّالی شاهنامه (1391). تصحیح سجّاد آیدنلو. تهران: بهنگار.
44
ـ ظهیری الکاتب السمرقندی، محمّد بن علی (1392). اغراضالسیاسة فی اعراضالریاسة. تصحیح جعفر شعار. تهران: دانشگاه تهران، چ دوم.
45
ـ عبید زاکانی (1999). کلیّات. به کوشش محمّدجعفر محجوب. نیویورک: بیبلیوتکا پرسیکا.
46
ـ عوفی، محمّد (1386). جوامعالحکایات و لوامعالروایات. تصحیح امیربانو مصفّا (کریمی) و مظاهر مصفّا. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ج 3 و 4.
47
ـ عینالسلطنه، قهرمان میرزا سالور (1374). روزنامۀ خاطرات عینالسلطنه. به کوشش مسعود سالور و ایرج افشار. تهران: اساطیر.
48
ـ فراهانی، ادیبالممالک (1384). زندگی و شعر. به کوشش سیّدعلی موسوی گرمارودی. تهران: قدیانی.
49
ـ فردوسی، ابوالقاسم. شاهنامه. نسخۀ قاهره (796ق). دار الکتب المصریة، قسم التصویر 1961.
50
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ. شاهنامه. نسخۀ کتابخانۀ مجلس (احتمالاً قرن 8 و 9ق). شمارۀ 61862.
51
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ. شاهنامه. نسخۀ کتابخانۀ مجلس (احتمالاً قرن 9). شمارۀ 17238.
52
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ. شاهنامه. نسخۀ کتابخانۀ ملّی پاریس (905ق). شمارۀ Persan 228. 1490.
53
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ. شاهنامه. نسخۀ کتابخانۀ مجلس (احتمالاً قرن 10). شمارۀ 15235.
54
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ. شاهنامه. نسخۀ کتابخانۀ مجلس (1016ق). شمارۀ 14588.
55
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ. شاهنامه. نسخۀ کتابخانۀ ملّی پاریس (1027ق). شمارۀ Suppl. Pers. 491.
56
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ. شاهنامه. نسخۀ کتابخانۀ ملّی پاریس (1223ق). شمارۀ .Smith-Lesouef 224
57
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ (1272ق). شاهنامه. به خطّ اولیا سمیع شیرازی. کتابفروشی وصال.
58
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ (1829). شاهنامه. به کوشش ترنر ماکان. کلکته.
59
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ (1880). شاهنامه. به اهتمام یوهان آگوستون فوللرس. لیدن: بریل.
60
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ (1350). شاهنامه (چاپ عکسی از روی نسخۀ خطّی بایسنغری). تهران: شورای جشنهای شاهنشاهی.
61
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ (1363). شاهنامه. تصحیح ژولمول. تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی، چ سوم.
62
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ (1374). شاهنامه (بر اساس چاپ مسکو). به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره.
63
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ (1375). شاهنامه. به کوشش محمّد رمضانی. تهران: پدیده (کلالۀ خاور)، چ سوم.
64
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ (1379). شاهنامه همراه با خمسۀ نظامی. با مقدّمۀ فتحالله مجتبایی. تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
65
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ (1380). شاهنامه (چاپ بمبئی 1276ق). تصحیح و توضیح ملکالشعرا بهار. به کوشش علی میرانصاری. تهران: اشتاد.
66
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ (1386الف). شاهنامه. تصحیح جلال خالقیمطلق. دفتر ششم با همکاری محمود امیدسالار و دفتر هفتم با همکاری ابوالفضل خطیبی. تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
67
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ (1386ب). شاهنامه (چاپ بروخیم). تصحیح عبّاس اقبال آشتیانی، مجتبی مینوی و سعید نفیسی. به اهتمام بهمن خلیفه. تهران: طلایه.
68
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ (1386ج). شاهنامه. به کوشش سیّدمحمّد دبیرسیاقی. تهران: قطره.
69
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ (1389). شاهنامه (نسخهبرگردان از روی نسخۀ کتابت اواخر سدۀ هفتم و اوایل سدۀ هشتم هجری قمری، کتابخانۀ شرقی وابسته به دانشگاه سنژوزف بیروت (شمارۀ NC.43)). به کوشش ایرج افشار، محمود امیدسالار و نادر مطلّبی کاشانی. تهران: طلایه.
70
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ (1391). شاهنامه (ویرایش نهایی چاپ مسکو). زیر نظر مهدی قریب. تهران: سروش با همکاری دانشگاه خاورشناسی مسکو.
71
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ (1393). شاهنامه. پیرایش جلال خالقیمطلق. تهران: سخن.
72
ـ قاآنی (1336). دیوان. تصحیح محمّدجعفر محجوب. تهران: امیرکبیر.
73
ـ قاسمی حسینی گنابادی (1387). شاهاسماعیلنامه. تصحیح جعفرشجاع کیهانی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
74
ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1391). شاهنامۀ نوّاب عالی. تصحیح فرهاد درودگریان. تهران: کلک سیمین.
75
ـ قانعی طوسی، احمد (1358). کلیله و دمنۀ منظوم. تصحیح ماگالی تودوا. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
76
ـ قریب، مهدی (1355). «پادشاهی گرشاسپ در شاهنامه؟». سیمرغ، ش3، آبان: 45-65.
77
ـ ــــــــــــــــــــ (1357). «اسطورۀ آتش». شاهنامهشناسی. تهران، بنیاد شاهنامه: 170-186.
78
ـ کاردگر، یحیی (1395). «شاهنامه در تاریخ وصّاف». متنپژوهی ادبی، سال20، شمارۀ 70: 117-141.
79
ـ کاشفی (1394). غزانامۀ روم و چند فتحنامۀ دیگر از سلطان محمّد فاتح. تدوین و تصحیح محمود حسنآبادی و علی محدّث. مشهد: مرندیز.
80
ـ کوسج، شمسالدین محمّد (1387). برزونامه (بخش کهن). تصحیح اکبر نحوی. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
81
ـ متوجّه، عزّتالله (1384). راهنمای گزیدهای از اشعار فارسی. تهران: بهنام.
82
ـ مراغهای، حاجی زینالعابدین (1393). سیاحتنامۀ ابراهیمبیگ. به کوشش م.ع. سپانلو. تهران: آگه، چ چهارم.
83
ـ مراقبی، غلامحسین و مجید جهانینوق (1391). فرهنگ جامع امثال و حکم. زیر نظر ایرج اللهدادی. تهران: دانشگاه تهران.
84
ـ مستوفی، حمدالله (1377). ظفرنامه به انضمام شاهنامه (چاپ عکسی از روی نسخۀ خطّی مورّخ 807 هجری در کتابخانۀ بریتانیاOr.2833 ). تهران و وین: مرکز نشر دانشگاهی و آکادمی علوم اتریش.
85
ـ مسرور، حسین (1344). «شعرهای قلّابی در شاهنامه». وحید، سال سوم، ش 25، دی: 17-21.
86
ـ ملازم، سعید (1395). بهارستان معانی (مصرعهای مشهور و نیمههای فراموششدۀ آنها). تهران: معین.
87
ـ منشی، نصرالله (1373). کلیله و دمنه. تصحیح و توضیح استاد مجتبی مینوی. تهران: امیرکبیر، چ یازدهم.
88
ـ مولوی، جلالالدین محمّد (1396). مثنوی معنوی. به تصحیح و مقدّمۀ محمّدعلی موحّد. تهران: هرمس.
89
ـ میرزازاده، نعمت (1351). «گنگ دژ: روایتی الحاقی در داستان سیاوش». سیمرغ، ش1، اسفند: 83-95.
90
ـ مینوی، مجتبی (1351). «فردوسی ساختگی و جنون اصلاح اشعار قدما». مجلّۀ دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی، س19، ش3 و 4، پاییز و زمستان: 1-18.
91
ـ ــــــــــــــــــــــ (1353). «نسخههای خطّی قدیم باید ملاک تصحیح متون ادبی بشود». در: مجموعه سخنرانیهای اوّلین و دومین هفتۀ فردوسی. به کوشش حمید زرّینکوب. مشهد، دانشگاه فردوسی: 244-263.
92
ـ نعمانی، شبلی (1363). شعرالعجم یا تاریخ شعرا و ادبیّات ایران. ترجمۀ سیّدمحمّدتقی فخر داعی گیلانی. تهران: دنیای کتاب، چ دوم.
93
ـ نظامالسلطنه مافی، حسینقلیخان (1362). خاطرات و اسناد. به کوشش معصومه مافی، منصوره اتّحادیّه، سیروس سعدورشان و حمید رامپیشه. تهران: تاریخ ایران، چ دوم.
94
ـ نظامی (1387). خمسه (بر اساس چاپ مسکو ـ باکو). تهران: هرمس، چ دوم.
95
ـ نظامی نیشابوری، صدرالدین حسن (1391). تاج المآثر. تصحیح و تعلیق: مهدی فاموری و علیرضا شادآرام. سنندج: دانشگاه آزاد اسلامی.
96
ـ نوری اژدری (1389). غازاننامۀ منظوم. تصحیح محمود مدبّری. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
97
ـ نولدکه، تئودور (1369). حماسۀ ملّی ایران. ترجمۀ بزرگ علوی. تهران: جامی و سپهر.
98
ـ وراوینی، سعدالدین (1375). مرزباننامه. به کوشش خلیل خطیب رهبر. تهران: صفیعلیشاه.
99
ـ هدایت، رضا قلیخان (1382). مجمعالفصحا. به کوشش مظاهر مصفّا. تهران: امیرکبیر، چ دوم.
100
ـ هفتلشکر (طومار جامع نقّالان) (1377). تصحیح مهدی مدائنی و مهران افشاری. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
101
ـ هفتمنظومۀ حماسی (1394). تصحیح رضا غفوری. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
102
ـ همایی، جلالالدین (1375). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: نشر هما، چ دوازدهم.
103
ـ همدانی، رشیدالدین فضلالله (1373). جامعالتواریخ. تصحیح و تحشیۀ محمّد روشن و مصطفی موسوی. تهران: البرز.
104
ـ یزدی، شرفالدین (1387). ظفرنامه. تصحیح و تحقیق سیّدسعید میرمحمّد صادق و عبدالحسین نوایی. تهران: کتابخانۀ مجلس.
105
ـ یوسف و زلیخا (1369). منسوب به فردوسی. به اهتمام حسین محمّدزادۀ صدیق. تبریز: آفرینش.
106
منابع دیجیتال
107
ـ نرمافزار تاریخ ایران اسلامی. قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
108
ـ نرمافزار تراث 2. قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
109
ـ نرمافزار دُرج 4. تهران: موسّسۀ فرهنگی مهرارقام رایانه.
110
ORIGINAL_ARTICLE
آثار برجایمانده از ابنخفیف و دستنویسی از بخش ابتدایی «کتاب الإقتصاد»
ابنخفیف شیرازی، هم در روزگار خود و هم در میان سلاسل و طریقتهای پس از خود، از مشایخ تأثیرگذار تصوّف به شمار میرود. اقوال متعدّد او در آثار صوفیانۀ رسمی و استناد به سیرۀ وی که به تدوین اولیانامهای برای او انجامید، میزان نفوذ شخصیت و آراء او را در انجمنهای اعتدالی تصوّف نشان میدهد. بررسی رسالهها و کتابچههای منسوب به وی از دیرباز مورد توجّه بوده و اغلب آنها تصحیح و منتشر شده است. در کتابخانۀ مرعشی (قم) دستنویس رسالهای به عربی وجود دارد که تاکنون شناسایی نشده است. در بازخوانی متن این رساله و پس از مقایسه با سایر آثار برجایمانده از ابنخفیف، روشن شد که با دستنویس اصیل و معتبری از «کتاب الإقتصاد» روبرو هستیم. سلسلۀ اسناد موجود در آغاز این دستنویس نشاندهندۀ جایگاه والای این اثر در میان مشایخ پس از ابنخفیف است. در پایان، برخی اختلافها بین روایت نسخۀ مرعشی و دو نسخۀ مورد استفادۀ فلورین زوبیرویْ، مصحّح کتاب الإقتصاد، بیان خواهد شد.
http://www.am-journal.ir/article_92892_05f0fe3bec7b16aaa15d5cc5fdbbdd23.pdf
2019-08-23
41
58
ابنخفیف شیرازی
تصوّف
کتابخانۀ مرعشی
نسخۀ خطّی
تصحیح
جواد
بشری
j.bashary@ut.ac.ir
1
گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات، دانشگاه تهران، تهران، ایران
AUTHOR
ـ ابنخفیف، ابوعبدالله محمد بن خفیف (1377). «رسالۀ فضل التصوّف علی المذاهب». بهکوشش فاطمه علاقه، با همکاری کاظم برگنیسی. معارف، دورۀ 15، دوشمارۀ 1 و 2، فروردین ـ آبان (پیاپی: 43-44): 50-80.
1
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1378). «رسالۀ شرف الفقراء». بهکوشش فاطمه علاقه. معارف، دورۀ 16، ش1، فروردین ـ تیر (پیاپی: 46): 98-132.
2
ـ ابنعساکر (1415ق). تاریخ مدینة دمشق. ج52. دراسة و تحقیق: علی شیری. بیروت: دار الفکر.
3
ـ بقلی شیرازی، روزبهان (1394). شرح شطحیات. بهتصحیح و مقدمۀ هنری کوربن. ترجمۀ مقدمه از: محمدعلی امیرمعزی. تهران: طهوری.
4
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1393). منطق الأسرار ببیان الأنوار. تصحیح سیدعلیاصغر میرباقریفرد و زهره نجفی. تهران: سخن.
5
ـ بهروزی، علینقی (1360). فهرست کتب خطی کتابخانه حضرت شاهچراغ. نشریۀ دوم، ج2. شیراز: کتابخانۀ آستان حضرت احمد بن موسی شاهچراغ.
6
ـ حاجیخلیفه، مصطفی بن عبدالله (1402ق). کشف الظنون عن أسامی الکتب و الفنون. ج2. بیروت: دار الفکر.
7
ـ حسینی، سیداحمد (1354). فهرست نسخههای خطی کتابخانۀ عمومی حضرت آیةالله العظمی نجفی مرعشی. ج1. زیرنظر سیدمحمود مرعشی. قم: چاپخانۀ مهر استوار.
8
ـ حسینی، سیدمحمدتقی (1390). فهرست دستنویسهای فارسی کتابخانۀ ایاصوفیا (استانبول). تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
9
ـ دانشپژوه، محمدتقی (1339). فهرست کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران. ج8. تهران: دانشگاه تهران.
10
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1348الف). «نسخ خطی کتابخانۀ آیةالله مرعشی». در: نشریۀ نسخههای خطی. زیرنظر محمدتقی دانشپژوه ـ ایرج افشار. تهران، دانشگاه تهران: 6/355-425.
11
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1348ب). فهرست میکروفیلمهای کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران. ج1. تهران: دانشگاه تهران.
12
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1355) [=2535]. فهرست نسخ خطی کتابخانۀ آستانۀ مقدسۀ قم. ج2. [قم:] نشریۀ آستانۀ مقدسه.
13
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1357). فهرست نسخههای خطی کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران. ج16. تهران: دانشگاه تهران.
14
ـ دانشگر، مریم (1393). «قطب محیی شیرازی». در: دانشنامۀ زبان و ادب فارسی. بهسرپرستی اسماعیل سعادت. تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی: 5/257-259.
15
ـ درایتی، مصطفی (1393). فهرستگان نسخههای خطی ایران (فنخا). 45ج. تهران: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی.
16
ـ زرینکوب، عبدالحسین (1379). جستجو در تصوف ایران. تهران: امیرکبیر، چاپ ششم.
17
ـ سعدی (1320). کلیات سعدی. بهاهتمام محمدعلی فروغی. [حاوی این بخشها با تاریخهای طبع مستقل: گلستان، 1316؛ بوستان، 1316؛ غزلیات سعدی، 1318، تاریخ مقدمه؛ مواعظ سعدی، 1320؛ رسائل نثر، بیتا]. طهران: کتابفروشی و چاپخانۀ بروخیم.
18
ـ سوری، محمد و محمود سوری (1396). «جعفر خلدی؛ صوفی ناشناختۀ مکتب بغداد». جاویدان خرد. دورۀ 14. بهار و تابستان. ش31: 91-110.
19
ـ السلمی، أبوعبدالرحمن محمد بن الحسین بن محمد بن موسی (1960م). کتاب طبقات الصوفیة. یوهانس پدرسن. لیدن: بریل.
20
ـ السهمی، أبوالقاسم حمزة بن یوسف بن إبراهیم (1387ق). تاریخ جرجان، أو کتاب معرفة علماء أهل جرجان. تحت مراقبة محمد عبدالمعیدخان (مدیر دائرةالمعارف العثمانیة). حیدرآباد الدکن: مطبعة مجلس دائرةالمعارف العثمانیة، الطبعة الثانیة.
21
ـ شفیعی کدکنی، محمدرضا (1394). در هرگز و همیشۀ انسان، از میراث عرفانی خواجه عبدالله انصاری. تهران: سخن، چاپ دوم.
22
ـ الشیرازی، رکنالدین یحیی [اصل: یحی] بن جنید (1363). سیرت الشیخ الکبیر ابوعبدالله ابنالخفیف الشیرازی. ترجمۀ فارسی. تصحیح: ا. شیمل طاری. بهکوشش توفیق سبحانی. تهران: بابک.
23
ـ شیرازی، معینالدین ابوالقاسم جنید (1328). شَدّ الازار فی حطّ الاوزار عَن زوّار المزار. بتصحیح و تحشیۀ علامه محمد قزوینی ـ عباس اقبال. طهران: چاپخانۀ مجلس [چاپ افست: انتشارات نوید، 1366].
24
ـ فؤاد سزگین (1380). تاریخ نگارشهای عربی. ج1. ترجمه، تدوین و آمادهسازی: مؤسسۀ نشر فهرستگان. بهاهتمام خانۀ کتاب. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
25
ـ قطب بن محیی (1395). مکاتیب. مقدمه، تصحیح و تعلیقات: مریم دانشگر. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
26
ـ مجتبایی، فتحالله (1374). «ابنخفیف». در: دائرة المعارف بزرگ اسلامی. زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی. تهران: بنیاد دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم: 3/434-439.
27
ـ محمد عایش (تعریب و تحقیق) (1432ق). فهرس المخطوطات العربیة فی جامعة برنستون ج5 (مجموعۀ یهودا. ج3 از 6). (بیجا): سقیفة الصفا العلمیة، الطبعة الأولی.
28
ـ مرکز تحقیقات زبان فارسی در هند (تهیه و تنظیم) (1365). فهرست نسخههای خطی عربی کتابخانۀ ندوة العلماء لکهنو. دهلینو: مرکز تحقیقات زبان فارسی در هند ـ خانۀ فرهنگ جمهوری اسلامی ایران.
29
ـ منزوی، احمد (1382). فهرستوارۀ کتابهای فارسی. ج3. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم.
30
ـ ــــــــــــــــــــ (1384). فهرست نسخههای خطی کتابخانۀ مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ج2. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
31
ـ میرخواند، محمد بن خاوندشاه بن محمود (1385). روضة الصفا فی سیرة الانبیاء و الملوک و الخلفا. بهتصحیح و تحشیۀ جمشید کیانفر. تهران: اساطیر، چاپ دوم.
32
ـ نسفی، عزیزالدین (1381). کتاب الانسان الکامل (مجموعۀ رسائل مشهور به...). با تصحیح و مقدمۀ ماریژان موله. با پیشگفتار هانری کربن. ترجمۀ مقدمه از: سید ضیاءالدین دهشیری. تهران: طهوری ـ انجمن ایرانشناسی فرانسه در تهران، چاپ ششم.
33
ـ النسفی، نجمالدین عمر بن محمد بن احمد (1378). القند فی ذکر علماء سمرقند. تحقیق: یوسف الهادی. تهران: میراث مکتوب.
34
ـ هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان (1384). کشف المحجوب. مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمود عابدی. تهران: سروش. چاپ دوم.
35
ـ همدانی، رشیدالدین فضلالله (1389). جامع التواریخ، تاریخ سلغریان فارس. تصحیح و تحشیه: محمّد روشن. تهران: میراث مکتوب.
36
ـ Brockelman, C. (1937). Geschichte Der Arabischen Litteratur. Leiden: Brill. Vol.1-Supplement.
37
ـ Sobieroj, Florian (1988). Ibn Hafif as-Sirazi und seine Schrift zur Novizenerziehung (Kitab al-iqtisad): biographische Studien, Edition und Ubersetzung. Abu ʻAbd Allah Muhammad Ibn Khafif al-Shirazi. Stuttgart: Franz Steiner- Beiruter Texte und Studien- 57.
38
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی تحریرِ فارسی «عجائب المخلوقاتِ» قزوینی (بر اساس نسخۀ مورّخ 699ق)
هر یک از دو تحریر عربی و فارسیِ عجائب المخلوقات زکریا قزوینی توسط خودِ او بازبینی شده و سپس تصرّفاتی به دست دیگران در آنها شده و در نتیجه، پیچیدگیهایی به هر دو تحریر راه یافته است. تصرّفات و برافزودههای جدید در متن فارسی، این گمان را بهوجود آورده بود که متن عربی بعد از زمان قزوینی به فارسی ترجمه شده است؛ در حالی که مقایسۀ تاریخهای تحریر عربی و تحریر فارسی نشان میدهد که برخلاف تصوّر رایج، متن فارسی پیش از متن عربی نوشته شده و بنابراین، تحریر فارسی هم از خود قزوینی است. شناسایی نسخۀ مورّخ 699ق از تحریر فارسی که عاری از تصرّفات است، امکان بررسی دقیق متن فارسی و عربی را فراهم آورده است. در این مقاله به کمک همین نسخه و سنجش آن با دیگر نسخهها و رجوع به منابعی چند، اطلاعات پیشین دربارۀ قزوینی و عجائب المخلوقات نقد و بررسی، و نویافتههایی ارائه شده است.
http://www.am-journal.ir/article_92894_2d1feee20eb4fa2fbd237c8554fd0cbe.pdf
2019-08-23
59
81
زکریا قزوینی
عجائب المخلوقات و غرائب الموجودات
تحریر فارسی
نسخۀ 699ق
ندا
حیدرپور نجفآبادی
nheidarpour66@gmail.com
1
عضو هیئتعلمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی
LEAD_AUTHOR
ـ آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن بن علی (1403ه). الذریعة الی تصانیف الشیعة. ج 1 و 15. بیروت: دار الاضواء.
1
ـ ابنتغری بردی، جمالالدّین یوسف الاتابکی (1984م). المنهل الصافی و المستوفی بعد الوافی. تحقیق محمّد محمّد امین و سعید عبدالفتاح عاشور. القاهرة: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
2
ـ ابنالفوطی، کمالالدّین عبدالرزّاق بن احمد الشّیبانی (1416ه). مجمع الآداب فی معجم الالقاب. 6ج. تحقیق محمّد الکاظم. طهران: مؤسّسة الطّباعة و النّشر وزارة الثّقافة و الإرشاد الإسلامی.
3
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (المنسوب لـ) (1426ه/1383ش). الحوادث(کتاب ...). تحقیق الدکتور بشار عواد معروف و الدکتور عماد عبدالسلام رؤوف. قم: انتشارات رشید.
4
ـ افشار، ایرج (فروردین و اردیبهشت 1357). «مترجم عجائب المخلوقات و غرائب الموجودات». راهنمای کتاب، [س 21، ش 1-2]: 107-108.
5
ـ ـــــــــــــــــــ (1391). «عجائب المخلوقات». دانشنامۀ زبان و ادب فارسی. به سرپرستی اسماعیل سعادت. تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی: 4/589-591.
6
ـ اقبال آشتیانی، عباس (1388). تاریخ مغول (از حملۀ چنگیز تا تشکیل دولت تیموری). تهران: امیرکبیر.
7
ـ بغدادی، اسماعیل پاشا (1951م). هدیة العارفین (اسماء المؤلفین و آثار المصنّفین). ج1. استانبول: وکالة المعارف.
8
ـ جوینی، علاءالدین عطاملک بن بهاءالدین بن محمد بن محمد (1329ه/1911م). تاریخ جهانگشای. ج1. به تصحیح محمد بن عبدالوهاب القزوینی. لیدن: بریل.
9
ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1361). تسلیة الاخوان. به تصحیح عباس ماهیار. تهران: گروه انتشاراتی آباد.
10
ـ جهانگیرمیرزا قاجار (1373). آثار البلاد و اخبار العباد. تصحیحِ میرهاشم محدّث. تهران: امیرکبیر.
11
ـ حاجیخلیفه، مصطفی بن عبدالله (بیتا [از چاپ 1941م معارف مطبعهسی]). کشفالظّنون عن اسامی الکتب و الفنون. تحقیق محمّد شرفالدّین یالتقایا و المعلّم رفعت بیلگه الکلیسی. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
12
ـ دانشپژوه، محمدتقی (مرداد و شهریور 1359). «داستان ترجمۀ دو تألیف قزوینی». آینده، [س 6]: 419-426.
13
ـ درایتی، مصطفی (1392). فهرستگان نسخههای خطی ایران (فنخا). تهران: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران.
14
ـ ذهبی، شمسالدّین محمّد بن احمد بن عثمان (1410–1418ه/1990-1998م). تاریخالاسلام. تحقیق الدّکتور عمر عبدالسّلام تَدمُری. بیروت: دار الکتاب العربی.
15
ـ رافعی قزوینی، عبدالکریم بن محمد (1408ه/1987م). التدوین فی اخبار القزوین. تحقیقِ عزیزالله عطاردی. بیروت: دار الکتب العلمیة.
16
ـ الزرکلی، خیرالدّین (2007م). الاعلام. جزء الثالث. الطبعة السابعةعشر. بیروت: دار العلم للملایین.
17
ـ شفیعی کدکنی، محمدرضا (1394). قلندریه در تاریخ. تهران: سخن.
18
ـ صفا، ذبیحالله (2535 [=1355ش]). تاریخ ادبیات در ایران. ج3. تهران: دانشگاه تهران.
19
ـ صفدی، صلاحالدّین خلیل بن ایبک (1411ه / 1991م). الوافی بالوفیات (کتاب ...؛ الجزء الرابععشر). تحقیق و اعتناء س. دیدرینغ. فیسبادن: دار النشر فرانز شتاینر.
20
ـ عجائب المخلوقات و غرائب الموجودات (1912). ترجمۀ ناشناخته (به نام ابوالمظفر ابراهیم عادلشاه). لکهنو: مطبعۀ نولکشور.
21
ـ قرهبلوط، علیالرضا و احمد طوران (بیتا). معجم التاریخ التراث الاسلامی فی مکتبات العالم. قیصری: دار العقبة.
22
ـ قزوینی، زکریا بن محمّد بن محمود (1361). عجائب المخلوقات و غرائب الموجودات. به کوشش نصرالله سبّوحی. تهران: کتابخانۀ مرکزی.
23
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1390). عجائب المخلوقات و غرائب الموجودات. برگردان به فارسی از مترجمی ناشناخته. به تصحیح یوسف بیگباباپور و مسعود غلامیه. قم: مجمع ذخائر اسلامی.
24
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1848م). عجائب المخلوقات و غرائب الموجودات (کتاب ...). فردیناند ووستنفلد. گوتینگن.
25
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1849م). آثارالبلاد و اخبار العباد (کتاب ...). فردیناند ووستنفلد. گوتینگن.
26
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (بیتا). عجائب المخلوقات و غرائب الموجودات. مصر: مطبعة التقدم.
27
ـ قزوینی[؟]، زکریا بن محمد بن محمود (1405ه). مفید العلوم و مبید الهموم. تحقیق محمد عبدالقادر عطا. بیروت: دار الکتب العلمیه.
28
ـ قزوینی، محمد (1363). یادداشتهای قزوینی. ج8. به کوشش ایرج افشار. تهران: علمی.
29
ـ کراچکوفسکی، ایگناتی یولیانوویچ (1379). تاریخ نوشتههای جغرافیایی در جهان اسلامی. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
30
ـ محمّدمراد بن عبدالرحمان (1373). ترجمۀ آثار البلاد و اخبار العباد. تصحیحِ سیّدمحمّد شاهمرادی. تهران: دانشگاه تهران.
31
ـ مدرس تبریزی، محمدعلی (بیتا). ریحانة الادب. ج4. تبریز: چاپخانۀ شفق.
32
ـ منزوی، احمد (1382). فهرستواره کتابهای فارسی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
33
ـ موسیپور، ابراهیم (1393). «قزوینی، زکریّا»، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی. به سرپرستی اسماعیل سعادت. تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی: 5/222-224.
34
ـ نظامالملک، حسن بن علی (1383). سیرالملوک (سیاستنامه) . به تصحیح هیوبرت دارک. تهران: علمی و فرهنگی، چاپ هفتم.
35
ـ نفیسی، سعید (1363). تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی. ج1. تهران: کتابفروشی فروغی.
36
ـ نوایی، عبدالحسین (1379). اثرآفرینان. ج4. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
37
ORIGINAL_ARTICLE
الف تسمیه؛ سیری در کاربرد «الف» پسوند اسامی خاص و القاب در متون منظوم و منثور فارسی
نقش پساوندها در زبان فارسی به سبب ویژگیِ ترکیبی این زبان، نقشی برجسته و معنیزاست. برخی از این پساوندها، که در مقاطعی از زمان بنا به ضرورت ها و طبق قواعد خاصی ساخته شده، به مرور از کارآیی میافتند و فراموش میشوند و یا بهطور محدود مورد استفاده قرار میگیرند. در این مقاله سعی شده است تا پیرامون یکی از معانی پسوند «الف» در الصاق به اسم خاص و نحوه و دورۀ کاربرد آن بر اساس شماری از متون ادبی و تاریخی، تحقیق شود. تلاش ما در تحقیقِ این مسئلۀ بهظاهر خُرد این است که با واکاویِ منابع متعدد و متنوع، ضمن بررسی کاربرد این «الف» پسوند، و ساز و کار و معانی ثانویۀ آن، بهویژه در قیاس با برخی پسوندهای مشابه، معیارهایی برای پالایش متون و شناخت دقیقِ اعلام تاریخی به محققان و متنپژوهان عرضه کنیم.
http://www.am-journal.ir/article_92895_085b8b27911931cea3db0cc51e5b4b2f.pdf
2019-08-23
83
108
پسوند
«الف» تسمیه
اسم خاص
لقب
نخبگان
شاعران
تذکره
سعید
شفیعیون
saeid.shafieioun@gmail.com
1
دانشیار دانشگاه اصفهان
LEAD_AUTHOR
ـ ابنکربلایی، حافظ حسین (1344). روضات الجنان. تصحیح جعفر سلطانالقرایی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
1
ـ اسکندربیگ منشی ترکمان (1382 ).عالمآرای عباسی. تصحیح ایرج افشار. تهران: امیرکبیر، چاپ سوم.
2
ـ انجوی شیرازی، ابوالقاسم (1359). فرهنگ جهانگیری. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
3
ـ انوری، حسن (1382). فرهنگ بزرگ سخن. تهران: سخن.
4
ـ اوحدی بلیانی، تقیالدین (1389). عرفات العاشقین وعرصات العارفین. تصحیح ذبیحالله صاحبکار و آمنه فخر احمد. تهران: میراث مکتوب و کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
5
ـ ایمان، رحمعلیخان (1386). منتخب اللطایف. تصحیح مهدی و حسین علیزاده. تهران: طهوری، چاپ اول.
6
ـ بافقی یزدی، محمدمفید مستوفی (1385). جامع مفیدی. تصحیح ایرج افشار. تهران: اساطیر، چاپ اول.
7
ـ بخاری، حسن خواجه نقیبالاشراف (1377). مذکّر احباب. مقدمه، تصحیح و تعلیقات نجیب مایل هروی. تهران: مرکز.
8
ـ برقعی، محمدباقر (1373). سخنوران نامی معاصرایران. قم: خرم.
9
ـ تمیمی، تقیالدین بن عبدالقادر (1403ق). الطبقات السنیة فی التراجم الحنفیة. تحقیق عبدالفتاح محمد حلو. ریاض: دار الرفاعی.
10
ـ جامی، عبدالرحمن (1373). نفحاتالانس. تصحیح محمود عابدی. تهران: اطلاعات.
11
ـ حاجیخلیفه، مصطفی بن عبدالله (1413ﻫ). کشف الظنون. اسماعیلپاشا البغدادی. ج2. بیروت: دار الکتب العلمیة.
12
ـ حافظ ابرو، عبدالله (1380). زبدة التواریخ. تصحیح سیدکمال حاجسیدجوادى. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، چاپ اول.
13
ـ خوشگو، بندرابن داس (1389). سفینۀ خوشگو. تصحیح سیدکلیم اصغر. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، چاپ اول.
14
ـ خیّامپور (تاهباززاده)، عبدالرسول (1372). فرهنگ سخنوران. ج دوم (ش ـ ی). تهران: انتشارات طلایه، چاپ اول.
15
ـ دهخدا، علیاکبر (1372). لغتنامه. زیر نظر محمد معین و سیدجعفر شهیدی. تهران: دانشگاه تهران.
16
ـ ذهبی، محمد بن احمد (1416ﻫ). معرفة القراء الکبار علی الطبقات والاعصار. استانبول: مرکز بحوث الاسلامیة.
17
ـ رازی، امین بن احمد (1389). هفتاقلیم. تصحیح محمدرضا طاهری. تهران: سروش.
18
ـ رافعی قزوینی، عبدالکریم بن محمد (1408ﻫ). التدوین فی اخبار قزوین. تصحیح عزیزالله عطاردی قوچانی. بیروت: دار الکتب العلمیة.
19
ـ رامپوری، غیاثالدین (1375). فرهنگ غیاث اللغات. بهکوشش منصور ثروت. تهران: امیرکبیر، چاپ دوم.
20
ـ سالور، قهرمانمیرزا (1376). روزنامۀ خاطرات عینالسلطنه (جلد اول: روزگار پادشاهی ناصرالدینشاه). بهکوشش مسعود سالور و ایرج افشار. تهران: اساطیر، چاپ اول.
21
ـ شاملوی هروی، ولیقلیبیگ (1374). قصص الخاقانی. تصحیح سیدحسن ساداتناصری. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
22
ـ شفیعی کدکنی، محمدرضا (1385). «جامعهشناسی نامهای تاریخاسلام». روزنامۀ اطلاعات، ش 23754 (26/7/85)، ص 6 (نظرها و اندیشهها).
23
ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1382). «روانشناسی شعر فارسی در نگاهی به تخلصها». بخارا، ش 32، مهر ـ آبان: 46-66.
24
ـ شفیعیون، سعید (1388). «تزریق، نوعی نقیضۀ هنجارستیز طنزآمیز در ادبیات فارسی». ادبپژوهی، دورۀ 3، ش 10: 27-56.
25
ـ ــــــــــــــــــــــــ (1394). «درنگی بر چند گونۀ همسنگ؛ کارنامه، شهرآشوب، اشعار صنفی و شهرانگیز». فصلنامۀ تخصصی نقد ادبی، س 8، ش30: 84-121.
26
ـ شیمل، آنهماری (1376). نامهای اسلامی. تهران: کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی.
27
ـ صادقی، علیاشرف (1395). فرهنگ جامع زبان فارسی، جلد دوم (ا ـ اخیی). تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
28
ـ ــــــــــــــــــــــــــــــ (1354). «دربارۀ بعضی پسوندهای نسبت در فارسی معاصر». در: جشننامۀ محمدپروین گنابادی (سی و دو گفتار در ایرانشناسی). به کوشش محسن ابوالقاسمی، تهران، طوس: 246-260
29
ـ ــــــــــــــــــــــــــــــ (1387). «تسمیه». دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. سرویراستار: کاظم موسوی بجنوردی. تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
30
ـ ــــــــــــــــــــــــــــــ (1397). «پسوندهای تحبیبی فارسی در دورههای اسلامی». فرهنگنویسی، ش13: 1-41.
31
ـ عظیمآبادی، حسینقلیخان عاشقی (1391). نشتر عشق. تصحیح کمال حاجسیدجوادی. تهران: میراث مکتوب.
32
ـ غزنوی، سدیدالدین محمد (1340). مقامات ژندهپیل. تصحیح حشمت مؤید. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
33
ـ فائق لکهنوی، غلاممحمد (1393). مخزن الفوائد. تصحیح عرفان منوچهری. پایاننامۀ کارشناسی ارشد، استاد راهنما: سعید شفیعیون.
34
ـ فتوحی لاری، روحالله منشی (1389). شرفنامه. تصحیح محمدباقر وثوقی. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
35
ـ فخرالزمانی قزوینی، ملاعبدالنبی (1391). میخانه. به اهتمام احمد گلچین معانی. تهران: اقبال.
36
ـ فرشیدورد، خسرو (1386 ). فرهنگ پیشوندها و پسوندهای فارسی (همراه گفتارهایی دربارۀ دستور زبان فارسی). تهران: زوار، چاپ اول.
37
ـ قتیل دهلوی، محمدحسن (1257). شجرة الامانی. چاپ سنگی. لکنهو: مطبع مصطفایی.
38
ـ کحاله، عمررضا (1414ﻫ). معجم قبائل العرب. بیروت: مؤسسة الرسالة.
39
ـ گلچین معانی، احمد (1369). کاروان هند. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
40
ـ المرادی، محمدخلیل(1422ق). سلک الدّرر فی اعیان القرن الثانیعشر. تحقیق اکرم حسن العلبی. بیروت: دار صادر.
41
ـ معین، محمد (1371). فرهنگ فارسی. تهران: امیرکبیر.
42
ـ ملیحای سمرقندی، محمّدبدیع (1390). مذکّر الاصحاب. تصحیح محمد تقوی. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
43
ـ میرزا اصلح کشمیری، محمداسلم (1346). تذکرۀ شعرای کشمیر. تصحیح حسامالدین راشدی. کراچی: آکادمی اقبال.
44
ـ نجمالغنیخان رامپوری (1396). نهج الادب. تحقیق و تصحیح زهره مشاوری. تهران: سخن، چاپ اول.
45
ـ نصرآبادی، محمدطاهر (1379). تذکرۀ نصرآبادی. به کوشش احمد مدقّق یزدی. یزد: دانشگاه یزد، چاپ اول.
46
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1378) تذکرۀ نصرآبادی. تصحیح و تعلیقات محسن ناجی نصرآبادی. تهران: اساطیر، چاپ اول.
47
ـ نصیری، محمدرضا (1364). اسناد و مکاتبات تاریخی ایران: دورۀ افشاریه. گیلان: جهاد دانشگاهی دانشگاه گیلان.
48
ـ نظام قاری، محمود بن امیر احمد (1391). کلیات نظام قاری. تحقیق و تصحیح رحیم طاهر. تهران: سفیر اردهال.
49
ـ نوایی، امیرعلیشیر (1961م). مجالس النفایس. تصحیح سویمه غنیوا. تاشکند: انتشارات آکادمیۀ فنلار.
50
ـ ــــــــــــــــــــــــــــ (1375). دیوان امیرنظامالدین علیشیر نوایی. تصحیح رکنالدین همایونفرخ. تهران: انتشارات اساطیر.
51
ـ نهاوندی، عبدالباقی (1925). مآثر رحیمی. تصحیح محمد هدایت حسین. کلکته: انجمن آسیایی بنگال.
52
ـ واله داغستانی، علیقلی (1384). ریاض الشعرا. تصحیح محسن ناجی نصرآبادی. تهران: زوار.
53
ـ هاشمی سندیلوی، احمدعلیخان (1371). مخزنالغرایب. ج4. به اهتمام محمد باقر. لاهور: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
54
ـ هانسوی، عبدالواسع (1393). قواعد زبان فارسی. با تصحیح و تحشیۀ ابوذر اسفندیاری بهراسمان. پایاننامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان، به راهنمایی علیاکبر احمدی دارانی.
55
ـ یزدی، شرفالدین علی (1388). منشآت، بهکوشش ایرج افشار و همکاری محمدرضا ابوئی مهریزی. تهران: ثریا.
56
ORIGINAL_ARTICLE
مصباح الظلمات فی تفسیر التورات: تفسیری شیعی بر اسفار خمسه
در کتابخانۀ آستان قدس رضوی مجموعهای شامل سه نسخۀ خطی با عنوان «ترجمۀ تورات» نگهداری میشود که تاکنون پژوهشی روی آنها انجام نگرفته و با توجه به افتادگی برگهای نخست آن مجموعه، مؤلفش ناشناخته مانده بود. مقدمۀ جداشده این اثر اخیراً در کتابخانۀ آیتالله گلپایگانیِ قم با عنوان مصباح الظلمات فی تفسیر التورات کشف شده است. در این مقاله برخی از ابعاد ناشناختۀ مجموعۀ آستان قدس با تحلیل درونمتنی تبیین شده است. در این بررسی روشن شده که مؤلف مجموعۀ مذکور، عالم شیعی، زینالعابدین بن محمد است که در کاظمین میزیسته و این تفسیر را در فاصلۀ سالهای 1225-1226ق به درخواست میرزا عیسی قائممقام (د. 1237ق) از طرف نایبالسلطنه عباسمیرزا (د. 1249ق) که به آشنایی با مضامین تورات علاقهمند شده بود، نوشته است. در مقالۀ حاضر، نویسندگان پس از ارائۀ ادلهای در تأیید پیوند مقدمۀ کشفشده و مصباح الظلمات و بیان ویژگیهای این متن، برخی شرایط اجتماعی گذار از ردّیهنویسی به تفسیر کتاب مقدس را بررسی کردهاند.
http://www.am-journal.ir/article_92896_eac268bee6fd8668aa5a8b0131276fb6.pdf
2019-08-23
109
132
ترجمه ـ تفسیر تورات
مصباح الظلمات فی تفسیر التورات
زین العابدین بن محمد
دورۀ قاجار
ردّیهنویسی
حیدر
عیوضی
heidareyvazi@yahoo.com
1
عضو پژوهشکده تفسیر، پژوهشکده قرآن و حدیث
LEAD_AUTHOR
رسول
جعفریان
ras.jafarian@gmail.com
2
استاد گروه تاریخ دانشگاه تهران
AUTHOR
ـ آقابزرگ تهرانی (2009). طبقات أعلام الشیعه (الکرام البررة فی القرن الثالث بعد العشرة). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
1
ـ الأمین، محسن (1983). أعیان الشیعه. بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
2
ـ الگار، حامد (1369). دین و دولت در ایران. ترجمۀ ابوالقاسم سرّی. تهران: انتشارات توس.
3
ـ حبیبآبادی، محمدعلی (1393). مکارم الآثار در احوال رجال دورۀ قاجار. اصفهان: کمال.
4
ـ حرزالدین، محمد (1405). معارف الرجال فی تراجم العلماء والأدباء. تعلیقۀ محمدحسین حرزالدین. قم: مکتبة آیتالله العظمی المرعشی النجفی.
5
ـ ریپین، اندرو (1393). «تفسیر کتاب مقدس با استفاده از قرآن»، ترجمۀ وحید صفری. در: رهیافتهایی به قرآن. ج1. ویراستۀ جرالد هاوتینگ و عبدالقادر شریف. به کوشش و ویرایش مهرداد عباسی. تهران، حکمت: 367-383.
6
ـ زینالعابدین بن میرزا محمد (1226ق). مصباح الظلمات فی تفسیر التورات، نسخۀ خطی شمارۀ 137020 کتابخانۀ آیتالله گلپایگانی.
7
ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. ترجمۀ تورات. نسخههای خطی شمارۀ 50، 51 و 52 کتابخانۀ آستان قدس رضوی.
8
ـ سبحانی، جعفر (1424ق). موسوعة طبقات الفقهاء. قم: مؤسسۀ امام صادق(ع).
9
ـ سلماسی، محمدباقر. ترجمۀ اناجیل. نسخۀ ش13276. کتابخانه آیتالله مرعشی نجفی. کتابت: خوی 1226ق.
10
ـ سیار، پیروز. مقدمه: ← عهد عتیق.
11
ـ شگلووا، آلیمپیادا پاولونا (1389). تاریخ چاپ سنگی در ایران. ترجمۀ شهروز مهاجر. کتاب ماه کلیات، س 14، ش3 (پیاپی: 159): 84-91.
12
ـ صداریی خویی، علی و ابوالفضل حافظیان (1388). فهرست نسخههای خطی کتابخانه عمومی گلپایگانی قم. تهران: مجلس شورای اسلامی و مؤسسۀ فرهنگی الجواد(ع).
13
ـ علوی، عادل (1419ق). النفحات القدسیة فی تراجم أعلام الکاظمیة. قم: مؤسسة الاسلامی العامة للتبلیغ والإرشاد.
14
ـ عهد عتیق (1395). ترجمۀ پیروز سیار. تهران: هرمس.
15
ـ عیوضی، حیدر (1395الف). «نخسین تلاشهای شیعی در تفسیر تورات عبری». آینۀ پژوهش، ش 162: 46-58.
16
ـ ـــــــــــــــــــــــ (1395ب). «مقایسۀ ینابیعالإسلام کشیش تیسدال و برخی ردیههای آن». فصلنامۀ نقد کتاب میراث، سال سوم، دوشمارۀ 9-10، بهار و تابستان: 217-226.
17
ـ محدث نوری، میرازحسین (2007م). دار السلام فی ما یتعلق بالرؤیا والمنام. بیروت: دار البلاغة.
18
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1415ق). النجم الثاقب. تحقیق السید یاسین الموسوی. قم: انوار الهدی.
19
ـ نفیسی، سعید (1366). تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دورۀ معاصر. تهران: بنیاد.
20
ـ همدانی، محمدرضا (1240ق). مفتاح النبوة. (چاپ سنگی). تهران: دار الطباعۀ سلطنتی.
21
ـ Gesenius, Friedrich Wilhelm (1979). Hebrew and Chaldee lexicon to the Old Testament Scriptures. Michigan: Baker Book House.
22
ـ Wolff, Joseph (1829). Missionary Journal. London: James Duncan.
23
ORIGINAL_ARTICLE
برگههایی از قرآنی کهن و پراکنده در جهان در موزۀ رضا عباسی تهران
قرآنهای کهنِ متعلق به قرون آغازین اسلامی، بهویژه سه قرن نخست، کمیاب و ارزشمندند. برگههایی از یکی از معدود مصاحف کوفی بسیار کهن در موزۀ رضا عباسی تهران نگهداری میشود، که هرچند این برگهها، مجزا و حتی دارای تاریخهای متفاوت بین قرنهای سوم و چهارم دانسته شده، در واقع همگی متعلق به یک مصحفند. برگههای دیگری از این مصحف از حدود چهل سال پیش به حراجیهای لندن و از آنجا به موزهها و کلکسیونهای شخصی در دیگر نقاط جهان راه یافته و تاریخ کتابت آنها قرن دوم هجری و دورۀ عباسیان دانسته شده است. مقالۀ حاضر به بررسی و معرفی نُه برگۀ موجود از این قرآن در موزۀ رضا عباسی و برخی برگههای دیگر آن در خارج از ایران میپردازد و میکوشد ویژگیهای ظاهری و متنی منحصربهفرد این مصحف را نشان دهد که در پارهای موارد، مانند بازتاب قرائات شاذ و نادر و رسمالخط کلمات، جالب و کمنظیر است.
http://www.am-journal.ir/article_92897_171f4480d44d609e6852c5215296c801.pdf
2019-08-23
133
159
موزۀ رضا عباسی
قرآن خطی
مصحف کوفی
قرائات شاذ
کتابت قرآن
آلاء
وحیدنیا
a.vahidnia@ihcs.ac.ir
1
استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
LEAD_AUTHOR
ـ قرآن کریم. برگۀ شمارۀ 2332 در موزۀ رضا عباسی، تهران.
1
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ شمارۀ 2333 در موزۀ رضا عباسی، تهران.
2
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ شمارۀ 2334 در موزۀ رضا عباسی، تهران.
3
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ شمارۀ 2335 در موزۀ رضا عباسی، تهران.
4
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ شمارۀ 2336 در موزۀ رضا عباسی، تهران.
5
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ شمارۀ 2317 در موزۀ رضا عباسی، تهران.
6
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ شمارۀ 2349 در موزۀ رضا عباسی، تهران.
7
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ شمارۀ 4747 در موزۀ رضا عباسی، تهران.
8
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ بدون شماره به خط کوفی در موزۀ رضا عباسی، تهران.
9
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ شمارۀ KFQ46 در کلکسیون داوود خلیلی، لندن.
10
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ شمارۀ KFQ47 در کلکسیون ناصر داوود خلیلی، لندن.
11
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ شمارۀ KFQ71 در کلکسیون ناصر داوود خلیلی، لندن.
12
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ شمارۀ ؟ در کلکسیون ناصر داوود خلیلی، کپنهاگ.
13
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ شمارۀ M.73.5.508 در کلکسیون خوشنویسی اسلامی در موزۀ هنرهای لسآنجلس (LACMA).
14
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ شمارۀ M.73.5.510 در کلکسیون خوشنویسی اسلامی در موزۀ هنرهای لسآنجلس (LACMA).
15
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ شمارۀ M.73.5.511 در کلکسیون خوشنویسی اسلامی در موزۀ هنرهای لسآنجلس (LACMA).
16
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ شمارۀ M.73.5.515 در کلکسیون خوشنویسی اسلامی در موزۀ هنرهای لسآنجلس (LACMA).
17
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ شمارۀ M.2002.1.383 در کلکسیون خوشنویسی اسلامی در موزۀ هنرهای لسآنجلس (LACMA).
18
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ شمارۀ 1995.186 در موزۀ بروکلین، نیویورک.
19
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ شمارۀ LTS1998.2.3 در نگارخانۀ آرتور سکلر، واشنگتن دی.سی.
20
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ شمارۀ Hs. or. 2452 در کتابخانۀ ملی آلمان، برلین.
21
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ ارائهشده در حراجی بُنهامز، لندن، 1 مه 2003، شمارۀ 2.
22
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ ارائهشده در حراجی کریستیز (کلکسیون سعید معتمد)، 22 آوریل 2013، شمارۀ 38.
23
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ ارائهشده در حراجی ساتبیز، لندن، 24 اکتبر 2007، شمارۀ 2.
24
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ ارائهشده در حراجی ساتبیز، دوحه، 16 دسامبر 2010، شمارۀ 144.
25
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ ارائهشده در حراجی ساتبیز، دوحه، 16 دسامبر 2010، شمارۀ 145.
26
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ ارائهشده در حراجی ساتبیز، لندن، 5 اکتبر 2010، شمارۀ 4.
27
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ ارائهشده در حراجی کریستیز، لندن، 23 اکتبر 2007، شمارۀ 1.
28
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ ارائهشده در حراجی کریستیز، لندن، 6 اکتبر 2011، شمارۀ 25.
29
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ ارائهشده در حراجی ساتبیز، لندن، 8 اکتبر 2008، شمارۀ 1.
30
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ ارائهشده در حراجی کریستیز، لندن، 5 اکتبر 2010، شمارۀ 53.
31
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ شمارۀ ms 4597 در کلکسیون مارتین شوین، اسلو و لندن.
32
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ شمارۀ EA2009.18 در موزۀ اشمولین، آکسفورد.
33
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ شمارۀ 2004.5.40 در موزۀ هنرهای اسلامی مالزی، پیشتر برگۀ ارائه شده در حراجی ساتبیز، لاندرز (لندن)، 28 آوریل 2004، شمارۀ 3.
34
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ شمارۀ Or.14.375 در کلکسیون لایدن.
35
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ شمارۀ TM-4321-2 در موزۀ تروپن، آمستردام.
36
ـ ـــــــــــــــــــ. برگۀ شمارۀ 64.2071 در موزۀ بوستون.
37
ـ ـــــــــــــــــــ. نسخۀ شمارۀ Arabe 379 کتابخانۀ ملی فرانسه.
38
ـ ـــــــــــــــــــ. نسخۀ شمارۀ Arabe 5123 کتابخانۀ ملی فرانسه.
39
ـ ـــــــــــــــــــ. نسخۀ شمارۀ MS Add.1147 دانشگاه کمبریج.
40
ـ ـــــــــــــــــــ. (1390). منتخب آثار خطوط کوفی در نمایشگاه موزۀ رضا عباسی. سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و موزۀ رضا عباسی، تهران: انتشارات سبحان نور.
41
ـ ابنجنّی، ابی الفتح عثمان (1419 ق). المحتسب فی تبیین وجوه شواذ القراءات و الإیضاح عنها. تحقیق: محمد عبدالقادر عطا. بیروت: دار کتب العلمیة.
42
ـ ابنجزری، محمد (1933 م). غایة النهایة. به کوشش: برگشترسر. قاهره: مکتبة الخانجی.
43
ـ ابنخالویه (بیتا). مختصر فی شواذ القرآن من کتاب البدیع. قاهره: مکتبة المتنبی.
44
ـ ابنمجاهد، ابوبکر (1400ق). السبعة فی القراءات. تحقیق: شوقی ضیف. مصر: دار المعارف.
45
ـ خطیب، عبداللطیف (2004م). معجم القرائات. دمشق: دار سعدالدین للطباعة و النشر و التوزیع.
46
ـ دانی، ابوعمرو عثمان بن سعید (1997م). المحکم فی نقط المصاحف. تحقیق: عزة حسن. دمشق: دار الفکر، الطبعة الثانیة.
47
ـ سجستانی، ابوداود (2002م). کتاب المصاحف. تحقیق: محبالدین عبدالسبحان واعظ. قاهره: دار البشائر الاسلامیة.
48
ـ کرمانی، محمد بن ابینصر (بیتا). شواذ القراءات. تحقیق: شمران العجلی. بیروت: مؤسسة البلاغ.
49
ـ مقدسی، محمد (1987م). احسن التقاسیم. تحقیق: محمد مخزوم. بیروت: دار صادر.
50
ـ Déroche, François (1992). The Abbasid Tradition: Qur'ans of the 8th to 10th Centuries AD (Nasser D.Khalili Collection of Islamic Art). London: Oxford.
51
ـ Puin, Elisabeth (2010). “Einfrüher Koran palimpsestaus Ṣan‘ā’ (DAM 01–27.1) – Teil III: Einnicht-‘uṯmānischer Koran”. in Die Entstehungeiner Weltreligion I: Von der koranischen Bewegungzum Frühislam, ed. Markus Groß et al. Berlin: Hans Schiler.
52
ـ Goudarzi, Mohsen. And Sadeghi, Behnam (2012). “Ṣanʿāʾ 1 and the Origins of the Qurʾān”. Der Islam: Zeitschriftfür Geschichte und Kultur des islamischen Orients, 87i-ii: 1-129.
53
ـ Oriental Manuscripts and Miniatures. Sotheby's auction catalogue sale date, 15 October 1997.
54
ـ A Princely Collection Treasures from the Islamic World, Sotheby's auction catalogue sale. Date - 5th October 2010.
55