ORIGINAL_ARTICLE
نگاهی به سهم ایرانیان در زمینۀ تألیف متون عربی در قدیم و تصحیح آنها در قرن اخیر
پس از پیدایش تمدن اسلامی، دانشمندان ایرانی که در شکلگیری آن نقش مهمی داشتند، آثار خود را به زبانهای عربی و فارسی نوشتند. برخی از این آثار را دانشمندان دیگر از فارسی به عربی یا بالعکس ترجمه کردند و در مواردی هم خود نویسندگان به ترجمه یا تألیف دو بارۀ اثر خویش به زبان دیگر، پرداختند. از سوی دیگر، در عصر حاضر، پژوهشگران متون اسلامی به هنگام تصحیح متون از ترجمههای آنها نیز بهره گرفته و بدینترتیب بر دقت و کیفیت کار افزودهاند. در این مقاله پس از اشاره به سهم دانشمندان ایرانی در حوزۀ تمدن اسلامی و آثار آنها، نمونههایی از ترجمههای یاد شده معرفی خواهند شد. در ادامه بحثی در بارۀ برخی از تلاشهای پژوهشگران ایرانی در تصحیح متون و جایگاه آنها در تحقیقات اسلامی و ایرانی مطرح میشود و نمونههایی از استفادۀ مصححان ایرانی از ترجمۀ متون در تصحیح متن (بهویژه در شناسایی افتادگیها یا قرائتهای دشوار) نیز ارائه خواهد شد.
http://www.am-journal.ir/article_46908_abe7ec9cfebcb623c4191bc991fc22d0.pdf
2013-08-23
7
34
تصحیح متن
متون اسلامی
ترجمه
اکبر
ایرانی
akbar_irany@yahoo.com
1
AUTHOR
- ابن معتز، طبقاتالشعراء، تحقیق عبدالستار احمد فراج، دارالمعارف بمصر، [بیتا].
1
- ابن ندیم، الفهرست، تحقیق رضا تجدد، تهران، 1350 ش.
2
- ابوالشرف ناصح بن ظفر جرفادقانی، ترجمۀ تاریخ یمینی، تصحیح جعفر شعار، تهران، علمی و فرهنگی، 1382.
3
- ابوعلی سینا، دانشنامۀ علایی (بخش منطق)، به کوشش محمد معین و سید محمد مشکوة، تهران و همدان، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و دانشگاه بوعلی سینا، 1383 [افست چاپ انجمن آثار ملی].
4
- ابوعلی سینا، دانشنامۀ علایی (بخش الهیات)، به کوشش محمد معین، تهران و همدان، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و دانشگاه بوعلی سینا، 1383 خ [افست چاپ انجمن آثار ملی].
5
- ابوعلی سینا، دانشنامۀ علایی (بخش طبیعیات)، به کوشش سید محمد مشکوة، تهران و همدان، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و دانشگاه بوعلی سینا، 1383 [افست چاپ انجمن آثار ملی].
6
- ابوعلی سینا، رگشناسی (رساله در نبض)، به کوشش سید محمد مشکوة، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و دانشگاه بوعلی سینا، 1383 [افست چاپ انجمن آثار ملی].
7
- اصطخری، ابواسحق ابراهیم، مسالک الممالک، تحقیق دوخویه، لیدن، بریل، 1927 م.
8
- اصطخری، ابواسحق ابراهیم، مسالک و ممالک، مترجم ناشناس، تصحیح ایرج افشار، تهران، علمی و فرهنگی، 1368.
9
- اصطخری، ابواسحق ابراهیم، ممالک و مسالک، ترجمۀ محمدبن اسعدبن عبدالله تستری، به کوشش ایرج افشار، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، 1373.
10
- بیرونی، ابوریحان، التفهیم لاوائل صناعة التنجیم، تصحیح جلال همایی، تهران، چاپخانۀ مجلس، 1318 .
11
- بیرونی، ابوریحان، التفهیم لاوائل صناعة التنجیم، قد التزم طبعه و ترجمه الی اللغة الانکلیزیة رمزی ریت، لندن، 1934 م.
12
- بیرونی، ابوریحان، الآثارالباقیه عن القرون الخالیه، تحقیق ادوارد زاخائو، لیپزیگ، اتو هاراسویتس، 1923.
13
- بیرونی، ابوریحان، الآثارالباقیه عن القرون الخالیه، تحقیق پرویز اذکائی، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب، 1380.
14
- تاریخ سیستان، تصحیح محمدتقی بهار، تهران، 1314.
15
- جام جهان نمای (ترجمۀ کتاب التّحصیل بهمنیاربن مرزبان)، از مترجمی ناشناس، به کوشش عبداللّه نورانی و محمدتقی دانشپژوه، تهران، مؤسسۀ مطالعات اسلامی با همکاری علمی و فرهنگی، 1362.
16
- جنید شیرازی، معین الدین ابوالقاسم، شدّ الإزار فی حطّ الاوزار عن زوّار المزار، تصحیح محمد قزوینی و عباس اقبال، تهران، چاپخانۀ مجلس، 1328.
17
- جنید شیرازی، تذکرۀ هزارمزار، ترجمۀ عیسی بن تصحیح نورانی وصال، شیراز، کتابخانۀ احمدی، 1364.
18
- درایتی، مصطفی، 1389، فهرستوارۀ دستنوشتهای ایران (دنا)، 12 ج، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
19
- رشیدالدین فضل اللّه همدانی، وقفنامۀ ربع رشیدی، به کوشش مجتبی مینوی و ایرج افشار، تهران، انجمن آثار ملی، 1356.
20
- سزگین، فؤاد، 1380، تاریخ نگارشهای عربی (ج 1: قرآن و حدیث، تاریخ، فقه، عقاید، تصوف)، ترجمۀ مهران ارزنده و شیرین شادفر، با ویراستاری احمدرضا رحیمی ریسه، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
21
- شمس قیس رازی، المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران، زوار، 1360.
22
- شهمردان بن ابی الخیر رازی، نزهت نامۀ علایی، به کوشش فرهنگ جهانپور، تهران، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1362.
23
- شهمردان بن ابی الخیر رازی، روضة المنجمین، به کوشش جلیل اخوان زنجانی، تهران، میراث مکتوب و کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1382.
24
- عبدالرزاق کاشی، تحفة الاخوان، به کوشش محمد دامادی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1351.
25
- نرشخی، ابوبکر محمدبن جعفر، تاریخ بخارا، ترجمۀ ابونصر احمدبن محمدبن نصر القباوی، تصحیح مدرس رضوی، تهران، توس، 1363.
26
- قطان مروزی، گیهان شناخت، تحقیق و تصحیح علی صفری آققلعه، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1390.
27
- قطان مروزی، گیهان شناخت، چاپ عکسی، به کوشش سید محمود مرعشی نجفی، قم، کتابخانۀ بزرگ آیت اللّه مرعشی نجفی، 1379.
28
- قمری بخاری، ابومنصور حسن بن نوح، التنویر، ترجمۀ سید محمدکاظم امام، تهران، بنیاد نیکوکاری نوریانی، 1352.
29
- کشف القناع عن اسرار شکل القطاع: ← نصیرالدین طوسی، شکل القطاع.
30
- نسوی، علی بن احمد، المقنع فی الحساب الهندی، تصحیح کاوه یزدی، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب، 1391.
31
- نصیرالدین طوسی، محمدبن محمد، شکل القطاع، قسطنطینیه، مطبعة عثمانیه، 1309 ق.
32
ORIGINAL_ARTICLE
گفتاری در تکمیل دیوان قوامی رازی و تصحیح قصیدۀ بازیافتهای از او
قوامی رازی، شاعر شیعی روزگار سلاجقه، تنها شیعیسرای سدۀ ششم است که نسخهای از دیوانش خوشبختانه برجای مانده است. این نسخه در موزۀ بریتانیا نگهداری میشود و همان است که اساس تصحیح دیوان شاعر به کوشش سید جلالالدین محدّث ارموی در سال 1334 قرار گرفت. نسخۀ مزبور از ابتدا و نیز اواسط، افتادگیهایی دارد که نشان میدهد بخشی از اشعار قوامی از آن ساقط است. رفتهرفته با بررسی محتویات سفینههای شعری، اشعاری از قوامی یافت شد که اثبات کرد نباید از بازیابی برخی سرودههای گمشدۀ او ناامید بود. در بررسی پیش رو، وضعیت نسخۀ بریتانیا، انتساب سرودههای بازیابیشده به قوامی رازی، دستهبندی قصاید قوامی و نیز عرضۀ متن یک قصیدۀ نونیۀ بازیابیشده از او، مدّ نظر بوده است. قصیدهای که در این نوشتار عرضه خواهد شد، به سبب اشتمال بر انتقادات تند از مظاهر اجتماعی و سیاسی عصر سلاجقه، در میان سرودههای برجایمانده از شاعر برجستگی دارد و به نظر میرسد در همان حوالی عصر زیست او، سانسور و از دیوانش حذف شده است.
http://www.am-journal.ir/article_46912_4aa66abfa5dcfceb082940955d945757.pdf
2013-08-23
35
62
قوامی رازی
دیوان قوامی
جُنگ دستنویس
کتابخانۀ مجلس
جواد
بَشَری
javad_bashary@yahoo.com
1
دکترای زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران
AUTHOR
- آغابزرگ الطهرانی، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، قم، اسماعیلیان، ج 9، بخش 2.
1
- ابنفندق، ابوالحسن علی بن زید بیهقی، تاریخ بیهق، با تصحیح و تعلیقات احمد بهمنیار و مقدمۀ محمدبن عبدالوهاب قزوینی، تهران، فروغی، 1361.
2
- ابنفوطی، کمالالدین أبی الفضل عبدالرزاق ابن احمد، مجمع الآداب فی معجم الألقاب، 6 ج، تحقیق: محمد الکاظم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1374.
3
- افضل الدین ابوحامد احمدبن حامد کرمانی، عقد العُلی للمَوقف الاعلی، به تصحیح و اهتمام علی محمد عامری نائینی، مقدمه از باستانی پاریزی، ضمیمۀ رسالۀ صلاح الصحاح، تهران، روزبهان، 1356.
4
- اونس، مردیت، 1344، «نسخ خطی فارسی در موزۀ بریتانیا»، نشریۀ نسخههای خطی، زیر نظر محمدتقی دانشپژوه و ایرج افشار، دفتر چهارم، ص 649- 694.
5
- براون، ادوارد، 1366، تاریخ ادبیات ایران از فردوسی تا سعدی، ترجمۀ غلامحسین صدری افشار، تهران، مروارید.
6
- بشری، جواد، 1388، «دیوان سرایندگان قدیم در دستنویس تازهای از خلاصةالاشعار»، آینۀ پژوهش، س 20 ، ش 6، بهمن-اسفند، (پیاپی 120)، ص 2-31.
7
- بیانی، مهدی، 1340، «فهرست مجملی از منظومات فارسی»، نشریۀ نسخههای خطی، به کوشش محمدتقی دانشپژوه و ایرج افشار، ج 1، ص 8-17.
8
- تقی الدین محمد اوحدی حسینی دقاّقی بلیانی اصفهانی، عرفاتالعاشقین و عرصاتالعارفین، تصحیح ذبیحالله صاحبکار و آمنه فخر احمد، با نظارت علمی محمد قهرمان، تهران، میراث مکتوب، با همکاری کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1389.
9
- تقی الدین محمدبن علی حسینی کاشانی، خلاصةالاشعار و زبدةالافکار، نسخۀ کتابخانۀ چشمۀ رحمت در هندوستان، شمارۀ 84 ، دستنویس اصل/خط مؤلف (دربارۀ آن نک: بشری 1388).
10
- جُنگ اسماعیل صائب، گردآوری شده و به خط یونس بن ابی بکر، اتمام کتابت در روز جمعه 27 جمادی الاخر سال 681 ق، نسخۀ خطی کتابخانۀ اسماعیل صائب ترکیه به شمارۀ 3775، میکروفیلم کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، شمارۀ 275.
11
- خیام پور، عبدالرسول، 1368-1372، فرهنگ سخنوران، تهران، طلایه.
12
- دانشپژوه، محمدتقی، 1348، فهرست میکروفیلمهای کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، ج 1، تهران، دانشگاه تهران.
13
- درایتی، مصطفی، 1389، فهرستوارۀ دستنوشتهای ایران (دنا)، 12 ج، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
14
- دولتشاه سمرقندی، تذکرةالشعراء، به تحقیق و تصحیح محمد عباسی، از روی چاپ براون با مقابلۀ نسخ معتبر خطی قدیم، تهران، کتابفروشی بارانی، 1377 [تاریخ مقدمه].
15
- دیوان شرف الشعّراء بدرالدین قوامی رازی، به تصحیح و اهتمام میرجلال الدین حسینی اُرموی، تهران، چاپخانۀ سپهر، 1334.
16
- رازی، امین احمد، تذکرۀ هفت اقلیم، 3 ج، تصحیح و تعلیقات و حواشی از سید محمدرضا طاهری، تهران، سروش، 1378.
17
- رضاقلیخان هدایت، مجمع الفصحا، 6 ج به کوشش مظاهر مصفا، تهران، امیرکبیر، 1339.
18
- «سفینۀ شاعران قدیم (نیمۀ دوم نسخۀ 651 سنا)»، به کوشش محمدرضا ضیاء، متون ایرانی، به کوشش جواد بشری، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1391، ج 3، ص 297-507.
19
- سفینۀ معروف بغدادی، معروف بغدادی، کتابت شده در اواخر سدۀ هشتم یا اوایل سدۀ نهم هجری، نسخۀ اصل/خط مؤلف، نسخۀ کتابخانۀ کاخ گلستان (سلطنتی سابق)، شمارۀ 2184.
20
- سمعانی، أبی سعد عبدالکریم بن محمدبن منصور التمیمی، أدب الاملاء و الاستملاء، شرح و مراجعه: سعید مجمد اللحام، بإشراف مکتب الدراسات و البحوث العربیة و الاسلامیة، بیروت، دار و مکتبة الهلال، الطبعة الأولی، 1409 ق.
21
- سمعانی، أبی سعد عبدالکریم بن محمدبن منصور التمیمی، الأنساب، 12 ج، حقّق نصوصه و علقّ علیه: عبدالرحمن بن یحیی المعلمی الیمانی (الأجزاء1-6)- محمد عوامة (الأجزاء7-9)- ریاض مراد (صفحات من الجزء التاسع)- عبدالفتاح محمد الحلو (الجزء العاشر)- ریاض مراد و مطیع الحافظ (الجزء الحادی عشر)- أکرم البوشی (الجزء الثانی عشر)، القاهرة، یطلب من مکتبة ابن تیمیة، الطبعة الأولی، 1400- 1405 ق/1980- 1984 م.
22
- شمس الدین محمدبن دولتشاه بن یوسف شیرازی، سفینۀ شمس حاجی، تدوین و کتابت 741 ق، مقدمه، تصحیح و تحقیق از میلاد عظیمی، تهران، سخن، 1388.
23
- ظهیرالدین ابوالحسن علی بن ابی القاسم زید البیهقی، تاریخ بیهق، متن فارسی با مقدمۀ انگلیسی و تصحیح و حواشی و فهارس و مقابله با نسخههای خطی مخزونۀ کتابخانههای لندن و برلین و تاشقند، به کوشش قاری سید کلیم اللّه حسینی، دانشگاه عثمانیه، حیدرآباد (هند)، 1968.
24
- عظیمی، میلاد، 1383، «قصیدهای نویافته از قوامی رازی»، نسخهپژوهی، به کوشش ابوالفضل حافظیان بابلی، قم، مؤسسۀ اطلاع رسانی اسلامی مرجع، پاییز، ص 587-591.
25
- عوفی، محمد، لباب الالباب، با تصحیحات جدید و حواشی و تعلیقات کامل به کوشش سعید نفیسی، تهران، ابن سینا و حاج علی علمی، 1335.
26
- قزوینی رازی، نصیرالدین ابوالرشید عبدالجلیل، نقض، معروف به بعض مثالب النواصب فی نقض «بعض فضائح النواصب»، به تصحیح میر جلال الدین محدث، تهران، 1358.
27
- قوامی رازی ← دیوان شرف الشعراء بدرالدین قوامی رازی.
28
- مجموعۀ 304 سنا، کاتب/جامع: ناشناس (کتابت عصر صفوی)، کتابخانۀ سنای سابق (کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی شمارۀ 2 فعلی) شمارۀ 304 سنا.
29
- مجموعۀ 2323 کتابخانۀ مجلس، کاتب: ناشناس، نستعلیقِ خوش، کتابت حدوداً اوایل سدۀ نهمِ هجری.
30
- محمدبن بدر الجاجرمی، مونس الاحرار فی دقائق الاشعار، به اهتمام میرصالح طبیبی، تهران، اتحاد، 1337.
31
- معجم المؤلفین، تراجم مصنفی الکتب العربیة، 15 ج، عمر رضا کحالة، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1957.
32
- منزوی، احمد، 1350، فهرست نسخههای خطی فارسی، ج 3، مؤسسۀ فرهنگی منطقهای، تهران.
33
- منزوی، احمد، 1390، فهرستوارۀ کتابهای فارسی، ج:11 منظومهها (بخش دوم)، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
34
- میرافضلی، علی، 1382، رباعیات خیام در منابع کهن، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
35
- نمونۀ نظم و نثر فارسی از آثار اساتید متقدم، به اهتمام و تصحیح حبیب یغمایی، تهران، چاپخانۀ تابان، 1343.
36
- نجفی، ابوالحسن، 1380، «دربارۀ قاعدۀ قلب و چند نکتۀ عروضی دیگر»، نامۀ فرهنگستان، س 5، ش 2، مهر، (پیاپی 18)، ص 41- 49.
37
- نظامی عروضی، احمدبن عمربن علی، چهار مقاله، طبق نسخهای که به سعی و اهتمام و تصحیح محمد قزوینی به سال 1327 ق در قاهره چاپ شده، با تصحیح مجدد و شرح لغات و عبارات و توضیح نکات ادبی...، به کوشش محمد معین، تهران، زوار، 1385.
38
- یاقوت حموی، معجم البلدان، 6 ج، تصحیح ووستنفلد، لایپزیک، افست مکتبة الأسدی، تهران، 1965.
39
- Browne, E. G., 1956, A Literary History of Persia, Cambridge, Cambridge University Press.
40
- Meredith Owens, G.M., 1968, Handlist of Persian Manuscripts, 1895-1966, The Trustees of the British Museum.
41
ORIGINAL_ARTICLE
«رسالۀ اثبات وجود صاحبالزمان (ع)» نوشتۀ شیخ بهایی
شیخ بهایی از عالمان شیعی نامآشنای دوران صفوی است. از جمله آثار وی رسالهای تحت عنوان «اثبات وجود صاحبالزمان علیهالسلام» است که نسخهای کامل از آن تاکنون در دسترس نبوده است. اخیراً نسخهای خطی از این رساله در کتابخانۀ شخصی آیتاللّه هادی مدرس طهرانی (متوفای 1294ق) یافت شده است. در این مقاله پس از اثبات صحت انتساب نسخۀ نویافته به شیخ، برای نخستین بار متن و ترجمۀ کامل آن ارائه میشود.
http://www.am-journal.ir/article_46918_9897b418390cd571e41d65683b9a78b0.pdf
2013-08-23
63
84
شیخ بهایی
رسالۀ اثبات وجود صاحبالزمان
نسخۀ خطی
آیت اللّه هادی تهرانی
رسول
جعفریان
ras_jafarian@yahoo.com
1
دانشیار دانشکدۀ تاریخ دانشگاه تهران
AUTHOR
سید محمدرضا
لواسانی
reza_lavasani@yahoo.com
2
دانشجوی کارشناسی ارشد کلام و عقائد، دانشگاه قرآن و حدیث
AUTHOR
- ابنبابویه، محمدبن علی، الخصال، قم، جامعۀ مدرسین، 1362.
1
-ابنبابویه، محمدبن علی، کمالالدین و تمام النعمه، تهران، اسلامیه، 1395 ق.
2
- ابنبابویه قمی، محمدبن علی، عیون اخبار الرضا علیه السلام، تهران، جهان، 1378.
3
-ابنحنبل، مسنداحمد، بیروت، دار صادر، [بیتا].
4
-ابنشاذان، مائة منقبة من مناقب أمیرالمؤمنین و الأئمة، قم، مدرسه الامام المهدی عج، 1407 ق.
5
- ابنطاوس، کشف المحجة لثمرة المهجة، تدوین م. الحسون، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1417 ق.
6
- افندی، میرزا عبداللّه، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، تهران، نسخۀ خطی شمارۀ 53 ادبیات، کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران.
7
- افندی الاصبهانی، عبداللّه، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج 5، بیروت، موسسۀ التاریخ العربی، 1403 ق.
8
- حسینی اشکوری، احمد، مؤلفات الزیدیه، قم، مکتبة آیت الله مرعشی.
9
- حضرمی، اصول سته عشر، قم، شبستری، 1363.
10
- طبرانی، سلیمانبن احمد، المعجم الکبیر، قاهره، دار احیاء التراث العربی، [بیتا].
11
- طیالسی، سلیمانبن داود، مسند الطیالسی، بیروت، دارالمعرفة، [بیتا].
12
- کاظمی، ش، تکمله الرجال ج 1، انوار الهدی، 1425 ق.
13
- نیشابوری، مسلمبن الحجاج، صحیح مسلم، بیروت، دارالفکر، [بیتا].
14
- امین، محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دارالمعارف، 1406 ق.
15
- برقی، احمدبن، المحاسن، قم، دارالکتب الاسلامیه، 1371.
16
- جوهری بصرى، احمدبن، مقتصب الاثر فی النص علی الائمة الاثنی عشر، قم، طباطبایی، [بیتا].
17
- جهانبخش، جویا، 1387، اعتقادات شیخ بهایی، اساطیر.
18
- خوارزمی، موافقبن احمد، 1425، مقتل الحسین للخوارزمی، انوارالهدی.
19
- شریف رضی، ابوالحسن محمدبن الحسین، نهج البلاغه، تدوین ص. صالح، قم، هجرت، 1414 ق.
20
- صدراییخویی، علی، 1387، مجموعه مقالات کنگرۀ بزرگداشت شیخ بهایی، ج 4، تهران، فکر.
21
- صفار قمی، محمدبن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد علیهم السلام، قم ، مکتبة آیت الله مرعشی، 1404 ق.
22
- صفریآققلعه، علی، 1390، نسخهشناخت، تهران، میراث مکتوب.
23
- طهرانی، آقا بزرگ، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج 1، تهران، کتابخانۀ اسلامیه، 1408 ق.
24
- عاملی، بهاءالدین محمد، اربعین، ترجمۀ خاتونآبادی، تهران، حکمت، 1387.
25
- عاملی، بهاءالدین محمد، اربعین حدیث، قم، نوید اسلام، 1373.
26
- عاملی، بهاءالدین محمد، رساله فی اثبات وجود صاحب الزمان علیه السلام، نسخۀ خطی، کتابخانۀ آیت الله طهرانی.
27
- قندوزی، سلیمانبن ابراهیم، ینابیع الموده، دار الاسوة، 1416 ق.
28
- کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407 ق.
29
- مشکور، محمدجواد، 1372، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، آستان قدس رضوی.
30
- ملازاده، محمدهانی، 1377، «شیخ بهایی»، دانشنامۀ جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی.
31
- ناجینصرآبادی، محسن، 1387، کتابشناسی شیخبهایی، تهران، کنگرۀ بین المللی بزرگداشت شیخ بهایی.
32
- هلالی، سلیمبن قیس، کتاب سلیم بن قیس هلالی، قم، الهادی، 1405 ق.
33
ORIGINAL_ARTICLE
تصحیح «رسالۀ هجو ثالث» صادقیبیک افشار
هجو که در تاریخ ادبیات فارسی میان اکثر شاعران رواج داشته، گاه متوجه شعر آنها میشده است. از معروفترین رسالههای اعتراضیه یا هجو شعرها، رسالۀ سهواللسان شریف تبریزی (شاعر قرن دهم هجری) در خرده گیری از شعر استادش لسانی شیرازی است. حیدری تبریزی نیز در پاسخ و ردّ آن، در رسالۀ لسانالغیب، به شریف اعتراض کرد؛ اما صادقیبیک افشار، نقاش و شاعر عصر صفوی (940ـ 1018 یا 1022ق) در رسالهای با عنوان هجو ثالث، لسانالغیب را مورد اعتراض و خردهگیری قرار داد. در این مقاله پس از معرفی شاعران دخیل در این ماجرا، متن رسالۀ هجو ثالث صادقی بیک که از روی نسخۀ موجود در کتابخانۀ اهدایی محمد نخجوانی به کتابخانۀ ملّی تبریز (به شمارۀ 36) و با مقابلۀ آن با نسخۀ کتابخانۀ ملّی ملک (به شمارۀ 6325) تصحیح شده است، ارائه میشود.
http://www.am-journal.ir/article_46921_585c435e68c39e1ee59c32ab5ab4ca6c.pdf
2013-08-23
85
101
صادقیبیک افشار
رسالۀ هجو ثالث
حیدری تبریزی
لسانالغیب
شریف تبریزی
سهواللسان
لسانی شیرازی
هجو شعر
عطا محمد
رادمنش
1
استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد
AUTHOR
ملوک
پهلوان زاده
2
دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد
AUTHOR
- آذر بیگدلی، لطفعلیبیگ، 1336، آتشکدۀ آذر، تصحیح سیدحسن سادات ناصری، تهران، امیرکبیر.
1
- افشار، ایرج و محمدتقی دانشپژوه، 1364، فهرست نسخههای خطی کتابخانۀ ملی ملک، ج 4، تهران، نشر هنر.
2
- اوحدی بلیانی، تقیالدین، 1388، تذکرۀ عرفاتالعاشقین و عرصاتالعارفین، تحقیق و تصحیح سید محسن ناجی نصرآبادی، تهران، اساطیر.
3
- حقیقت، عبدالرفیع، 1368، تاریخ نهضتهای فکری ایرانیان، تهران، شرکت مولفان و مترجمان ایران.
4
- دولتآبادی، عزیز، 1355، سخنوران آذربایجان، تبریز، موسسۀ تاریخ و فرهنگ ایران.
5
- رازی، امین احمد، 1378، تذکرۀ هفت اقلیم، تصحیح محمدرضا طاهری، تهران، سروش.
6
- سام میرزا صفوی، 1314، تذکرۀ تحفۀ سامی، تصحیح و مقابلۀ وحید دستگردی، تهران، مطبعه ارمغان.
7
- سید یونسی، میرودود، 1350، فهرست کتابخانۀ ملی تبریز، تبریز، ناشر کتابخانۀ ملی تبریز.
8
- شوشتری، سید نورالله، 1365، مجالسالمومنین، تهران، کتابفروشی اسلامیه.
9
- صادقی کتابدار، 1327، مجمعالخواص، ترجمۀ دکتر عبدالرسول خیامپور، تبریز، چاپخانۀ اختر شمال.
10
- صادقیبیک افشار، کلیات، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک به شمارۀ 6325.
11
- ــــــــــــــــــــــــــــ، کلیات، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی تبریز، کتابخانۀ اهدائی محمد نخجوانی، شمارۀ 36.
12
- کاشانی، میرتقیالدین، 1384، خلاصةالاشعار و زبدةالافکار (بخش کاشان)، به کوشش عبدالعلی ادیب برومند و محمدحسین نصیری کهنموئی، تهران، مرکز نشر میراث مکتوب.
13
- گلچینمعانی، احمد، زمستان 1342، شریف تبریزی، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات تبریز، سال پانزدهم، صص 456 تا 466.
14
- ـــــــــــــــــــــــــــــ، بهار 1343، شریف تبریزی، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات تبریز، سال شانزدهم، صص 17 تا 19.
15
- نهاوندی، عبدالباقی، 1381، مآثر رحیمی، به اهتمام عبدالحسین نوایی، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
16
- نیکوبخت، ناصر، 1380، هجو در شعر فارسی، تهران، موسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
17
ORIGINAL_ARTICLE
نگاهی به پیشینۀ مطالعات علوم بلاغی در ادبیات عرب
با توجه به ارتباط تنگاتنگ نقد ادبی و بلاغت، و نظر به اینکه شعر و ادب و علوم بلاغی ایرانیان، در رشد و بالندگی و گسترش، سخت تحت تأثیر و نفوذ فرهنگ اسلامی و عربی قرار گرفته است؛ نگارنده در این پژوهش کوشیده است براساس منابع معتبر، بهاجمال و به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی، ابتدا عوامل و آبشخورهای مؤثر در شکلگیری و تدوین مباحث بلاغی عربی را بررسی کند و سپس سیر تحول و تطور این علوم را به شکل نقد تاریخی بکاود. به همین منظور در این مقاله کیفیت بلاغت اعراب جاهلی و بلاغت بعد از اسلام، و نیز نقش اسلام و قرآن و علمای دینی و ادیبان، و نقش برجستۀ ایرانیان و یونانیان در بلاغت عربی بررسی و تحلیل شده است. سرانجام از میان انبوه آثار تألیف شده در باب نقد بلاغی، تنها آن تعدادی که در علم بلاغت نقش مؤثرتری داشتهاند، به ترتیب تاریخی ذکر شده و آثار برجسته مورد تعمق و تأمل بیشتر قرار گرفتهاند.
http://www.am-journal.ir/article_46923_37ee87f0231c28e633624b4f690347d5.pdf
2013-08-23
103
129
علوم بلاغی
نقد بلاغی
سیر تحول بلاغت عربی
آبشخورهای بلاغت عربی
فضل الله
رضایی اردانی
rezaei_ardani@yahoo.com
1
مدرس گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان شهید پاک نژاد یزد
AUTHOR
- ابن ابی الاصبع المصری، بدیع القرآن، ترجمۀ سید علی میرلوحی، مشهد، آستان قدس رضوی، 1368.
1
- ابن ندیم، محمد اسحق، الفهرست، ترجمۀ محمدرضا تجدّد، تهران، امیرکبیر، 1366.
2
- ابن رشیق قیروانی، العمده فی صناعه الشعر و نقده، مصر، 1344 ق.
3
- ابن سنان خفاجی، سرّ الفصاحه، تصحیح عبدالمتعال الصّعیدی، مصر، محمدعلی صبیح، 1372 ق.
4
- ابن قتیبه، ابومحمد عبدالله بن مسلم، الشعّر و الشعّرا، ترجمۀ آذرتاش آذرنوش، تهران، امیرکبیر، 1363.
5
- ابن معتز، عبدالله، البدیع، با مقدمه و تعلیق کراتشتوفسکی، بغداد، 1389 ق.
6
- ابوهلال عسکری، الصناعتین، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1409.
7
- ابی عبیده، معمّربن مثنی، مجاز القرآن، با تعلیق محمد فؤاد، مکتب الخارجی، دارالفکر.
8
- ارسطو، فن شعر، ترجمۀ عبدالحسین زرین کوب، تهران، امیرکبیر، 1357.
9
- تجلیل، جلیل، 1349، مقالۀ «عبدالقاهر جرجانی و اسرار البلاغه»، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، س 22، ش 95-96.
10
- تجلیل، جلیل، 1356، «اقتباسات سعدالدین از عبدالقاهر جرجانی»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم، فروردین.
11
- تجلیل، جلیل، 1377، تحلیل اشعار اسرار البلاغه، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی.
12
- جاحظ البصری، ابی عثمان عمروبن بحرین محجوب، البیان و التبیین، به شرح و تحقیق حسن السندوبی، قم، الارومیه.
13
- حاجی خلیفه جلبی، کشف الظنّون عن اسامی الکتب و الفنون، ج 1، افست، بغداد، المثنیّ.
14
- خطیب قزوینی، محمدبن عبدالرحمن، تلخیص المفتاح فی المعانی و البیان و البدیع، قم، دارالذخائر، 1368.
15
- خطیب قزوینی، محمدبن عبدالرحمن، الایضاح فی علوم البلاغه، قم، دارالکتب الاسلامی، 1411 ق.
16
- زرین کوب، حمید، 1367، مجموعه مقالات، با مقدمۀ عبدالحسین زرین کوب، تهران، معین.
17
- زرین کوب، عبدالحسین، 1369، نقد ادبی، ج 1، تهران، امیرکبیر.
18
- سلامه، ابراهیم، 1371 ق، بلاغه ارسطو بین العرب و الیونان، قاهره.
19
- سیوطی، جلال الدین، المزهر فی علوم اللغّه و انواعها، شرح و تصحیح و تحشیه از محمداحمد جادالموسی و البجاوی و محمد ابوالفضل ابراهیم، مصر، داراحیاء الکتب البحریه.
20
- شعبانی، علی اکبر، «تأثیر قرآن کریم در تکوین بلاغت عرب»، مشکوة، ص 62-65.
21
- شعبانی، علیاکبر، 1378، «نقش ایرانیان در زبان ادب و بلاغت عربی»، نشریۀ دانشکدۀ الهیات مشهد، پاییز و زمستان، شمارۀ 45-46.
22
- شوقی ضیف، 1364، تاریخ ادبی عرب (العصر الجاهلی)، ترجمۀ علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران، امیرکبیر.
23
- شوقی ضیف، 1965 م، البلاغه تطّورٌ و تاریخٌ، مصر، دارالمعارف.
24
- صادقیان، محمدعلی، مقالۀ «نوآوریهای ابن سنان خفاجی در سرّ الفصاحه»، وحید، س 12، ش 3.
25
- صفوی، کورش، 1380، از زبانشناسی به ادبیات، ج 1، تهران، حوزۀ هنری.
26
- عبدالجلیل، ج.م، 1376، تاریخ ادبیات عرب، ترجمۀ آذرتاش آذرنوش، تهران، امیرکبیر.
27
- علوی مقدم، محمد، 1351، «علم بلاغت در قرن سوم هجری»، مجموعه سخنرانیهای دومین کنگرۀ تحقیقات ایرانی، مشهد، دانشگاه مشهد.
28
- علوی مقدم، محمد، 1367، مقالۀ «تأثیر دو کتاب ارسطو در بلاغت عربی»، کیهان اندیشه، ش 20، مهر و آبان.
29
- علوی مقدم، محمد، 1372، در قلمرو بلاغت، مشهد، آستان قدس.
30
- الفاخوری، حنّا، 1368، تاریخ ادبیات زبان عربی، ترجمۀ عبدالمحمد آیتی، تهران، توس.
31
- قدامه بن جعفر، نقد الشّعر، به تحقیق و تعلیق محمد عبدالمنعم خفاجی، بیروت، دارالکتب العلمیه.
32
- کسائی، نورالله، 1365، «تحقیق در منابع علوم بلاغت»، مقالات و بررسیها، ش 41-42 .
33
- مبرّد، ابوالعباس، الکامل فی اللّغه و الادب، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1979 م.
34
- محبتی، مهدی، 1384، «الصناعتین ابوالهلال و نقش و جایگاه آن در نقد و ادب اسلامی-ایرانی »، نامۀ انجمن، س 5، ش 3.
35
- مطلوب، احمد، 1384، البلاغه عند السکاکی، بغداد، مکتبه النهضه.
36
- منجد، صلاح الدین، 1349، «علم بلاغت عربی و اثر دانشمندان ایرانی در آن»، مقالات و بررسیها، دفتر دوم.
37
- منجد، صلاح الدین، 1349، مقالۀ «تدوین علم بلاغت عربی و اثر دانشمندان ایرانی در آن»، مندرج در مجلۀ مقالات و بررسیها، نشریۀ دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه
38
تهران، دفتر دوم، تابستان.
39
- موسوی، سید رضا، 1371، «علوم بلاغی، اهمیت و سیر تحول آن»، فصلنامۀ دانشکدۀ علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، دورۀ 1، ش 8، تابستان.
40
- مهدوی دامغانی، احمد، «در باب بلاغت»، مندرج در نامۀ فرهنگستان، 3/2.
41
- وتزبرو، جان، 1384، «بلاغت عربی و تفسیر قرآن»، ترجمه و نقد و بررسی مرتضی کریمی نیا، مطالعات اسلامی، ش 70، نشریۀ دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد.
42
ORIGINAL_ARTICLE
تأثیرپذیری سبکی طاهری نایینی از حافظ شیرازی
دیوان ملا طاهری نایینی یکی از گنجینههای خطی است؛ نسخۀ منحصربهفردی که مرحوم محمد نخجوانی آن را وقف کتابخانۀ مرکزی تبریز کرده است. طاهری از شاعران عصر صفوی و معاصر شاه عباس اول بوده است. با توجه به ویژگیهای بیانی و مختصات فکری، او را باید پیرو سبک عراقی دانست. طاهری نایینی را میتوان از بزرگترین پیروان حافظ دانست، از آن جهت که در ۱۹۰ غزل از ۲۵۲ غزل خود از خواجه استقبال کرده است. رایجترین وزن غزل او همان محبوبترین وزن غزلهای حافظ است و واژههای کلیدی مشترکی با حافظ دارد، نظیر: رند، شیخ، پیر مغان، و واعظ. او به برخی از نظامهای زیباشناسی حافظ توجه کرده و از آنها بهره برده است، نظیر چند صدایی بودن غزل (صداهای مختلفی چون عرفان، عشق، طنز اجتماعی و... را در یک غزل میگنجاند)، پارادکس، طنز، و انتقاد اجتماعی. استعمال وصفها و ترکیبهای تازه و بدیع، ذوق و تخیل شاعرانه و قدرت پیوند اندیشه و تخیل نشان میدهد که طاهری شاعری است درخور توجه و معرفی و شناساندن او و دیوانش کاری است بایسته.
http://www.am-journal.ir/article_46926_961f41014ec143ef2474c20dad2ced43.pdf
2013-08-23
131
160
حافظ
اقتباس
طاهری نایینی
سبک
مجید
سرمدی
msl_ir@yahoo.com
1
دانشیار دانشگاه پیام نور کرج
AUTHOR
ثریا
انداز
soriandaz@gmail.com
2
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور
AUTHOR
ـ آذر بیگدلی، لطفعلیبیگ، ۱٣٣٧، آتشکدۀ آذر، مقدمه و فهرست و تعلیقات: سید جعفر شهیدی، نشر کتاب، تهران.
1
ـ ایمان، رحمعلیخان، ۱٣۴۹، منتخب اللطایف، به اهتمام: سید محمدرضا جلالی نایینی و سید امیر حسن عابدی، تابان.
2
ـ بقایی نایینی، جلال، ۱٣۶۱، تذکرۀ سخنوران نایین، فرهنگ ایران زمین، تهران.
3
ـ بندر ابن داس، ۱٣٨۹، سفینۀ خوشگو، به تصحیح کلیم اصغر، با همکاری و ویراستاری علمی: مرکز پژوهش کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، دفتر دوم، تهران.
4
ـ تهرانی، شیخ آقا بزرگ، ۱٣٧۲، طبقات اعلام الشیعه، دانشگاه تهران.
5
ـ حافظ، خواجه شمسالدین محمد، دیوان، تحقیق محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران، زوار، ۱٣۶۲.
6
ـ حکمت، علیاصغر، ١٣۴۲، سرزمین هند، نشریۀ ش ۲۲، کمیسیون ملی یونسکو در ایران، ج اول، تهران.
7
ـ خاضع، اردشیر، ۱٣۴۱، تذکرۀ سخنوران یزد (شامل تذکرههای شعرای متقدمین و معاصرین یزد و نایین و جندق)، کتابفروشی خاضع، ج ١.
8
ـ خیامپور، عبدالرسول، ۱٣۴۰، فرهنگ سخنوران، کتاب آذربایجان، تبریز.
9
ـ درودیان، ولی الله، ١٣٨۵، این کیمیای هستی، مجموعه مقالات محمدرضا شفیعی کدکنی، آیدین، تبریز.
10
ـ دهخدا، علی اکبر، ۱٣۲۵ـ ۱٣۵۲، لغتنامه، ج ٣٣، سازمان لغتنامۀ دهخدا، تهران.
11
ـ دیوان بیگی شیرازی، سید احمد، ۱٣۶۵، حدیقةالشعرا، تصحیح، تکمیل و تحشیه: عبدالحسین نوایی، زرین، تهران.
12
ـ سید یونسی، میرودود، ۱٣۵۴، فهرست کتابخانۀ ملی تبریز، شفق، تبریز.
13
ـ شفیعی کدکنی، محمدرضا، ١٣۶٧، موسیقی شعر، آگاه، تهران.
14
ـ صبا، مولوی محمدمظفر حسین، تذکرۀ روز روشن، تصحیح و تحشیه: محمدحسین رکن زاده آدمیت، کتابخانۀ رازی، تهران.
15
ـ صفا، ذبیح الله، ۱٣۵۶، خلاصۀ تاریخ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران (از آغاز تا پایان عهد صفوی)، امیرکبیر، تهران.
16
- ــــــــــــــــــــ، ١٣۵٣، مختصری در تاریخ تحول نظم و نثر فارسی، امیرکبیر، تهران.
17
ـ فدایی، غلامرضا، ۱٣٨۶، آشنایی با نسخ خطی و آثار کمیاب (فارسی و عربی)، سمت، تهران.
18
ـ گوپاموی، محمد قدرتالله، ۱٣٨٧، نتایج الافکار، تصحیح: یوسف بیگباباپور، مجمع ذخایر اسلامی، قم.
19
ـ مرتضوی، منوچهر،١٣٧۰، مکتب حافظ یا مقدمه بر حافظ شناسی، ستوده، تبریز.
20
ـ نصرآبادی، میرزا محمد طاهر، تذکره نصرآبادی، تصحیح: وحید دستگردی، فروغی.
21
ـ نواب صدیق، حسن خان، ۱٣٨۶، شمع انجمن، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمد کاظم کهدوئی، دانشگاه یزد.
22
ORIGINAL_ARTICLE
قصیدهای از سید حسن غزنوی در دیوان سنایی
انتساب شعری (قصیده، غزل، و...) به دو یا چند شاعر در تاریخ ادبیات فارسی نمونههای فراوانی دارد. ادبای ما معمولاً برای تعیین درستی و نادرستی نسبتِ چنین اشعاری به یک شاعر روشهایی به کار بستهاند که بر معیارهای ذوقی و شخصی استوار بوده است و در این زمینه آیین عملی و قابل اتباعی طرح نکردهاند. امروزه توسعۀ دانشهای سبکشناسی و زبانشناسی ابزارهای شناختی تازه به دست میدهند که به کمک آنها به شیوۀ خرسندکنندهای میتوان متون گذشته را ارزیابی کرد و گویندۀ واقعی شعری را باز شناخت. از جملۀ قصایدی که به دو گویندۀ همروزگار و همشهری نسبت داده شده است، قصیدهای است که در دیوان سنایی غزنوی و سید حسن غزنوی آمده است. در این مقاله با شناسایی و معرفی عواملی که چنین اشتباه و التباسی را پیش آوردهاند، قصیده را از منظر نسخهشناسی و سبکشناسی بررسی کردهایم و صحت نسبت آن را به سید حسن غزنوی نشان دادهایم. در پایان نیز با عرضۀ صورت تازهای از قصیده خطاهای آن را در دیوان چاپیِ شاعر باز نمودهایم.
http://www.am-journal.ir/article_46928_f9b2509927afa19d3e22dc523223041e.pdf
2013-08-23
161
189
شعر سنایی غزنوی
شعر سید حسن غزنوی
ابیات سرگردان
اشتباه کاتبان
تصحیح متن
محمود
عابدی
1
استاد دانشگاه خوارزمی
AUTHOR
عباس
بگجانی
abbas.begjani@gmail.com
2
دانشجوی دکتری دانشگاه خوارزمی
AUTHOR
ـ ازرقی هروی، 1336، دیوان ازرقی هروی، تصحیح سعید نفیسی، تهران، زوار.
1
ـ افشار، ایرج، دانشپژوه، محمدتقی، 1354، فهرست نسخههای خطی کتابخانۀ ملی ملک، ج 2، تهران، کتابخانۀ ملک.
2
ـ انوار، سید عبدالله، 1356، فهرست نسخههای خطی کتابخانۀ ملی ایران، ج 5، تهران، کتابخانۀ ملی.
3
ـ انوری، اوحدالدین علی، 1364، دیوان انوری، تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، 2 ج، تهران، علمی و فرهنگی.
4
ـ بشیر، علی اصغر، 1356، کلیّات اشعار حکیم سنایی غزنوی، چ عکسی، کابل، مؤسسۀ انتشارات بیهقی.
5
ـ جبلی، عبدالواسع، 1361، دیوان عبدالواسع جبلی، تصحیح ذبیحالله صفا، تهران، امیرکبیر.
6
ـ جلالی پندری، یدالله، 1381، روایتهای نادرست از اشعار حکیم سنایی غزنوی، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، ش 185.
7
ـ دانشپژوه، محمدتقی، 1348، فهرست میکروفیلمهای کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، ج 1، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
8
- دهخدا، علی اکبر، 1372، لغتنامه، تهران، دانشگاه تهران.
9
ـ زرینکوب، عبدالحسین، 1354، نقد ادبی، ج 1، تهران، امیرکبیر.
10
ـ سنایی، ابوالمجد مجدودبن آدم، 1336، دیوان سنایی، ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﻣﺼﻔﺎ، ﺗﻬﺮان، اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ.
11
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، 1354، دیوان سنایی، تصحیح محمدتقی مدرّس رضوی، تهران، کتابخانۀ سنایی.
12
ـ شفیعی کدکنی، محمدرضا، 1376، موسیقی شعر، تهران، آگه.
13
ـ صدرایی خویی، علی، 1376، فهرست نسخههای خطی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، ج 26، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
14
ـ صفا، ذبیحالله، 1378، تاریخ ادبیات در ایران، ج 2، تهران، فردوس.
15
ـ طه حسین، 1933م، فی الادب الجاهلی، قاهره، مطبعة فاروق.
16
ـ عمادی شهریاری، 1381، دیوان عمادی شهریاری، تصحیح ذبیحالله حبیبینژاد، تهران، طلایه.
17
ـ غزنوی، سید حسن، 1362، دیوان سید حسن غزنوی، تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران، اساطیر.
18
ـ فاضل، محمود، 1354، فهرست نسخههای خطی کتابخانۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، مشهد، دانشگاه فردوسی.
19
ـ فروزانفر، بدیعالزمان، 1350، سخن و سخنوران، تهران، خوارزمی.
20
ـ مایل هروی، نجیب، 1380، تاریخ نسخهپردازی و تصحیح انتقادی نسخههای خطی، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
21
ـ محیط طباطبایی، محمد، 1317، این قصیده از کیست؟، تعلیم و تربیت (آموزش و پرورش)، س 8، ش 11 و 12.
22
ـ معزّی، محمدبن عبدالملک، 1362، دیوان امیرمعزّی، تصحیح ناصر هیّری، تهران، نشر مرزبان.
23
ـ منزوی، علینقی، 1330، فهرست کتابخانۀ اهدایی آقای سید محمد مشکوة به کتابخانۀ دانشگاه تهران، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
24
ـ مولوی، جلالالدین محمد، 1355، کلیات شمس، تصحیح بدیعالزمان فروزانفر، تهران، امیرکبیر.
25
ـ هدایت، رضاقلیخان، 1382، مجمعالفصحا، تصحیح مظاهر مصفّا، ج 1، تهران، امیرکبیر.
26
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی تحلیلی مکتب هنری شیراز با استناد به آرایههای نسخ خطی
کتابآرایان ایرانی با توجه به سابقهای که پیش از ظهور اسلام در نقاشی داشتند، از سدههای چهارم و پنجم هجری به بعد برای لذت بخشیدن به جان و روح انسان، نخست مصحفها و سپس نسخههای دیگر خطی را مذهَّب و مصوَّر ساختند. در ابتدا نقوش به کار رفته در حوزه کتابآرایی ایرانیـ اسلامی ساده و مطلق با رنگهای محدود و بهویژه زر ناب بود و از قرن ششم هجری به بعد عناصر رنگی متنوع دیگر اضافه شد. از این زمان به بعد سبکها و مکتبهای هنری متعددی همچون شیراز، هرات، تبریز و اصفهان پدید آمد که هر کدام از ویژگیهای متمایز و منحصر به فردی برخوردار بود. از مهمترین و فعالترین مراکز نگارگری و تذهیب ایران از اواسط قرن هشتم هجری تا پایان سدۀ چهاردهم، مکتب شیراز بوده است. هنرمندان شیراز براساس تجارب گذشتگان، هنر نگارگری و تذهیب و رنگآمیزی را ادامه دادند و در دورههای مختلف نیز نوآوریهایی بر آن افزودند. در دوران آل اینجو و آل مظفر (قرن هشتم هجری) تذهیب مکتب شیراز در آغاز ساده و با رنگ اصلی مایۀ طلایی و آبی لاجورد بود و کمکم در کیفیت خطاطی و سبک خوشنویسی، نوع و کیفیت کاغذ و رنگمایه تحولاتی به وجود آمد. در دورۀ تیموری رنگها متنوعتر، پختهتر و لطیفتر شد و متون ادبی و علمی هم مورد تزئین قرار گرفت. در دورۀ صفویه طرحهای اسلیمی همراه با برگهای ریز و پیچیده با شاخ و برگ در خطوط ظریف و جذاب افزوده شد. در دورۀ زندیه تنوع رنگی بیشتر و رنگها تند و دقت در آنها کم شده و از عناصر تزئینی بیشتر استفاده شده است. مکتب شیراز در عهد قاجار به اوج و درخشش کمنظیر خود رسید.
http://www.am-journal.ir/article_46931_4fd518d190e4600601bf901cdaa488df.pdf
2013-08-23
191
238
آرایههای هنری
مکتب شیراز
مکاتب هنری ایرانی-اسلامی
تذهیب
نسخههای خطی آرایهدار
حبیبالله
عظیمی
azimi@nlai.ir
1
استادیار پژوهشی سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران
AUTHOR
ـ آژند، یعقوب، 1387، مکتب نگارگری شیراز، تهران، فرهنگستان هنر.
1
ـ آدامووا، آدل، گیوزلیان، 1383، نگارههای شاهنامه، با همکاری گیوزالیان، ترجمۀ زهره فیضی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات؛ فرهنگستان هنر.
2
ـ آغداشلو، آیدین، 1376، آقالطفعلی صورتگر شیرازی، تهران، انتشارات سازمان میراث فرهنگی.
3
- ــــــــــــــــــــــ، 1378، از خوشیها و حسرتها، برگزیدۀ گفتارها و گفتگوها، نشر آتیه.
4
ـ پوپ، آرتور، اپهام، 1378، سیر و صور نقاشی ایرانی، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران، انتشارات مولی.
5
ـ پوپ، آرتور، اپهام، 1363، آشنایی با مینیاتورهای ایران، ترجمۀ حسینی نیر، تهران، نشر بهار.
6
ـ ارجمند اینالو، مهدی، «سخن تصویر، سخن متن: گفت و گو با دکترحبیب آیت اللهی»، آینۀ خیال، شمارۀ 10، صص 129ـ130.
7
ـ بلخاری، حسن، تأثیر هنر ایران کهن بر مکتب شیراز دوران آل اینجو»، با همکاری سمیه رمضان ماهی، نشریۀ کتاب ماه هنر، آبان 1388، صص 34ـ43.
8
ـ بلوشه، ادگار، نقاشی اسلامی در قرون 12-17 میلادی، 1929م.
9
ـ پاکباز، روئین، 1378، دایرةالمعارف هنر، تهران، فرهنگ معاصر.
10
- ــــــــــــــــــــ، 1379، نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، تهران، نشر نارستان.
11
ـ تجویدی، اکبر، 1375، نگاهی به نقاشی ایران از آغاز تا سدۀ دهم هجری، تهران، وزارت فرهنگ و هنر.
12
ـ تیتلی، ن. م، «کتاب و کتابت در جهان اسلام، از کتاب پنج هزار سال هنر کتاب و کتابت»، ترجمۀ کلود کرباسی، موزهها، شمارۀ 2.
13
- ــــــــــــــــــ، «جادوی رنگ در مینیاتور»، فصلنامۀ هنر، شمارۀ 4، پاییز 1362.
14
ـ جعفری، پرستو، «نقاشی ایران از دورۀ تیموری تا پایان قاجار»، کتاب ماه هنر، شمارۀ 126، اسفند 187، صص 60ـ70.
15
ـ جلالی جعفری، بهنام، 1382، نقاشی قاجاریه نقد زیباشناسی، تهران، انتشارات کاوش قلم.
16
ـ حسینی، مهدی، «نگارگری در دورۀ زند و قاجار»، فصلنامۀ هنر، شمارۀ 224، صص 49-69.
17
ـ حسینیمطلق، ملیحه، «پژوهشی پیرامون رایجترین شیوههای نقاشی در عهد قاجار»، کتاب ماه هنر، شمارۀ 138، اسفند 1388.
18
ـ خانسالار، زهرا، «پژوهشی در تصویرسازی عامیانه و کتابآرایی دورۀ قاجار»، مجلۀ فرهنگ مردم، شمارۀ 4، سال 1384، صص 179ـ184.
19
ـ خلیلی، ناصر، 1381، مجموعۀ هنر اسلامی، کارهای استادانه، با همکاری جیمز دیوید، ترجمۀ پیام بهتاش، نشر کارنگ.
20
ـ رابینسن، ب، و، 1376، هنر نگارگری ایران، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران، انتشارات مولی.
21
- رعنا حسینی، کرامت، 1366، «منشور کلانتری خواجه نصیر مذهّب»، فرهنگ ایران زمین، ش 27، ص 69-72.
22
ـ ریاضی، محمدرضا، 1375، فرهنگ مصور و اصطلاحات هنر ایران، تهران، دانشگاه الزهرا.
23
ـ ریشار، فرانسیس، 1383، جلوههای هنر پارسی، نسخههای نفیس ایرانی قرن 6 تا 11 هجری در کتابخانۀ ملی فرانسه، ترجمۀ روحبخشان، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.
24
- ــــــــــــــــــــــــــ، 1385، کتاب ایرانی، ترجمۀ روحبخشان، تهران، میراث مکتوب.
25
ـ سامی، علی، «همبستگی مکتب هنری شیراز و تبریز»، نشریۀ هنر و مردم، شمارۀ 161، صص 2ـ14.
26
ـ سودآور، ابوالعلا، 1380، هنر دربارهای ایران، ترجمۀ ناهید محمد شمیرانی، تهران، نشر کارنگ.
27
ـ شایستهفر، مهناز، «بررسی موضوعی نسخۀ خطی احسن الکبار»، فصلنامۀ آینۀ میراث، ویژهنامۀ نسخهشناسی، پاییز 1387، صص 200ـ226.
28
ـ شفیعزاده، پریناز، «نقاشیهای درباری قاجار، نمایش شکوه تصویر»، با همکاری محمدعلی رجبی، فصلنامۀ نگره، شمارۀ 6، بهار 1387.
29
- فردوسی، ابوالقاسم، 1386، شاهنامه: همراه با 4 مقدمۀ قدیم شاهنامه، تصحیح عباس اقبال آشتیانی، مجتبی مینوی، سعید نفیسی، تهران، طلائیه.
30
ـ فریه، دبلیو، 1374، هنرهای ایران، ترجمۀ پرویز مرزبان، تهران، انتشارات فرزان روز.
31
ـ قمی، قاضی میراحمد، 1366، گلستان هنر، با تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران، کتابخانۀ منوچهری.
32
ـ کتبی، محمود، 1364، تاریخ آلمظفر، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران، امیرکبیر.
33
ـ کن بای، شیلا، 1378، نقاشی ایرانی، ترجمۀ مهدی حسینی، تهران، انتشارات دانشگاه هنر.
34
ـ لینگز، مارتین، 1377، هنر خط و تذهیب قرآنی، ترجمۀ مهرداد قیومی بیدهندی، تهران، گروس.
35
ـ مرید حیدری، شیما، 1381، «تجزیه و تحلیل و تحول در نگارگری قرن 8 تا 11 هجری»، پایاننامۀ دانشگاه آزاد، دانشکدۀ هنر و معماری، واحد تهران مرکزی.
36
ـ معتقدی، کیانوش، «شکوه خوشنویسی و تذهیب در مکتب شیراز، سدههای هشتم و نهم هجری»، آینۀ خیال، شمارۀ 10، صص 118ـ125.
37
ـ مقدم اشرفی، م، همگامی نقاشی با ادبیات در ایران، ترجمۀ رویینپاکباز، تهران، انتشارات نگاه، 1367.
38
ـ موریتس، کتیبهشناسی عربی، قاهره، انتشارات کتابخانۀ خدیو مصر، 1906 م.
39
- James, David. Quran's of the Mamluks. Thames and Hudson, 1988
40
- Kuhnel. In a survey of Persian Art. Oxford University press: 1938, Vol III. P: 1830.
41
ORIGINAL_ARTICLE
تصحیح بیتهایی از شاهنامه به یاری قافیه
در این جستار نخست از اهمیت توجه به شیوههای قافیهبندی شاعران سخن میرود و نشان داده میشود که در کنار پایبندی به کهنترین دستنویسها هنجارهای قافیهپردازی را نیز در کار تصحیح باید مورد توجه قرار داد. برای اثبات این مطلب نمونههایی از شعر خاقانی و حافظ به دست داده میشود و سپس به بخش اصلی کار که به تصحیح برخی بیتهای آسیبدیدۀ ویراستِ خالقی مطلق از شاهنامه اختصاص دارد، پرداخته خواهد شد. در این بررسی کوشش شده است که ملاکهای تصحیح متن از نظر دور نیفتد و صحت و اصالت متن فدای زیبایی قافیه نشود.
http://www.am-journal.ir/article_46933_a50c6e9cdeae5429c6135abed1644a6b.pdf
2013-08-23
239
260
شاهنامۀ فردوسی
قافیهپردازی
تصحیح متن
شعر کهن فارسی
وحید
عیدگاه طرقبه ای
vahid_idgah@yahoo.com
1
دکترای زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران
AUTHOR
ـ حافظ، شمسالدین محمد، دیوان، به اهتمام محمد قزوینی و قاسم غنی، چاپخانۀ مجلس، طهران، 1320.
1
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ، به تصحیح پرویز خانلری، نشر خوارزمی، تهران، 1362.
2
ـ خاقانی، افضلالدین بدیل، دیوان، به تصحیح ضیاءالدین سجادی، زوار، تهران 1384.
3
ـ خالقیمطلق، جلال، یادداشتهای شاهنامه، بنیاد میراث ایران، نیویورک، 2009 م.
4
ـ دولتشاه سمرقندی، تذکرةالشعرا، به اهتمام و تصحیح ادوارد براون، مطبعۀ بریل، لیدن 1900 (چاپ افست انتشارات اساطیر، تهران 1382).
5
ـ سوزنی سمرقندی، دیوان، به اهتمام ناصرالدین شاهحسینی، چاپخانۀ سپهر، تهران، بیتا، 1344.
6
ـ شفیعی کدکنی، محمدرضا، موسیقی شعر، آگاه، تهران، 1373.
7
ـ فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، به کوشش جلال خالقیمطلق، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهشهای ایرانی و اسلامی)، تهران، 1386.
8
- ــــــــــــــــــــــــــــ، نسخهبرگردان از روی نسخۀ کتابت اواخر سدۀ هفتم و اوایل سدۀ هشتم هجری قمری، به کوشش ایرج افشار، محمود امیدسالار، نادر مطلبی کاشانی، انتشارات طلایه، تهران، 1389.
9
- ــــــــــــــــــــــــــــ، چاپ عکسی از روی نسخۀ خطی کتابخانۀ بریتانیا، نسخهبرگردانان: ایرج افشار و محمود امیدسالار، انتشارات طلایه، تهران، 1384.
10
ـ نقوی، نقیب، شکوه سرودن (بررسی موسیقی شعر در شاهنامه فردوسی)، دانشگاه فردوسی مشهد، 1384.
11
ORIGINAL_ARTICLE
تجلی شیرازی شرح احوال و معرفی آثار او
مقالۀ حاضر نگاهی است بر زندگی و شعر میرزا علیرضا تجلی شیرازی (اردکانی)، از علما و شعرای نیمۀ دوم قرن یازدهم هجری و معرفی ده نسخۀ خطی از دو مثنوی معراجالخیال و وصف کشمیر، دیوان اشعار وی. این مقاله شامل مقدمه، پیشینۀ تحقیق، زندگی و روزگار تجلی، معرفی آثار، نسخ خطی، سبک شعری و ویژگیهای آن، وزن شعر، قافیه و ردیف، شاعران همعصر تجلی، و نتیجهگیری است. این شاعر پیرو سبک هندی، در اردکان فارس به دنیا آمد، مدتی در اصفهان زیست، سفری به هند کرد و سرانجام به زادگاهش بازگشت. از وی آثاری به نظم و نثر باقی مانده است که بخشی از آنها به چاپ رسیده و بخشی دیگر هنوز نشر نیافته است. محور اصلی این مقاله معرفی نسخههای خطی دو مثنوی معراجالخیال و وصف کشمیر و دیوان اشعار این شاعر است.
http://www.am-journal.ir/article_46935_87ef90203d3a6ae5ee375f90964b6320.pdf
2013-08-23
261
281
شعر فارسی
تصحیح
نسخۀ خطی
تجلی شیرازی
سبک هندی
معراجالخیال
وصف کشمیر
جمشید
مظاهری
1
استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان
AUTHOR
شهلا
حاج طالبی
hajtalebi@yahoo.com
2
کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد
AUTHOR
ـ آقا بزرگ تهرانی، محمد محسن، 1332، الذّریعه الی تصانیف شیعه، ج 9، تهران.
1
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، طبقات اعلام شیعه، ج 5، قم.
2
ـ استوری، چارلز، 1362، ادبیات فارسی بر مبنای استوری، ترجمۀ یحیی آرینپور و دیگران، ج 1، تهران.
3
ـ اصلح، میرزا، 1346، تذکرۀ شعرای کشمیر، به تصحیح سید حسامالدین راشدی، کراچی.
4
ـ افشار، ایرج، 1378، پژوهش در نام شهرهای ایران، تهران.
5
ـ افشار، ایرج و دانشپژوه، محمدتقی، 1369، فهرست نسخههای خطی کتابخانۀ ملی ملک، ج 8، مشهد.
6
ـ ایمان، رحمعلی خان، 1386، منتخباللطایف، تصحیح حسین علیزاده، مهدی علیزاده، تهران.
7
ـ دانشپژوه، محمدتقی، 1340، فهرست نسخههای خطی کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، ج 11 و 14 و 15، تهران.
8
ـ دهخدا، علیاکبر، 1377، لغتنامه، تهران.
9
ـ سلیم تهرانی، محمدقلی، 1349، دیوان اشعار، تصحیح رحیم رضا، تهران.
10
ـ شاملو، ولی قلیبن داود قلی، 1374، قصصالخاقانی، تصحیح سید حسن سادات ناصری، تهران.
11
ـ صفا، ذبیحالله، 1373، تاریخ ادبیات در ایران، تهران.
12
ـ عابدی، امیرحسن، 1960م.، «علیرضا اردکانی»، ایندو ایرانیکا، صص 10ـ16.
13
ـ گلچینمعانی، احمد، 1369، کاروان هند، مشهد.
14
ـ مؤتمن، زینالعابدین، 1339، تحوّل شعر فارسی، تهران.
15
- مجموعة رسائل فارسی، 1372، گروه تصحیح متون معارف اسلامی، زیرنظر نجیب مایل هروی، بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی، مشهد.
16
ـ مدبری، محمود، 1364، فرهنگ کتابهای فارسی، تهران.
17
ـ مرعشی نجفی، سید محمود، 1387، فهرست نسخههای خطّی کتابخانۀ بزرگ حضرت آیتالله مرعشی نجفی، قم.
18
ـ مشار، خانبابا، 1351-1353، فهرست کتابهای چاپی فارسی، تهران.
19
ـ منزوی، احمد، 1348ـ1351، فهرست نسخههای خطی، ج 1ـ4، تهران.
20
- ــــــــــــــــــــ، 1383، فهرستوارۀ کتابهای فارسی، تهران.
21
ـ نصرآبادی، محمدطاهر، تذکرۀ نصرآبادی، با تصحیح و مقابلۀ وحید دستگردی، تهران.
22
ـ واله داغستانی، علیقلی، 1384، تذکرۀ ریاض الشّعرا، مقدمه و تحقیق محسن ناجی نصرآبادی، تهران.
23
ـ وحشی بافقی، 1373، دیوان اشعار، تصحیح و مقدمۀ اسماعیل شاهرودی (بیدار)، تهران.
24
ـ هاشمی سندیلوی، احمدعلیخان، 1968م.، تذکره مخزن الغرایب، ج 1، لاهور.
25
ORIGINAL_ARTICLE
زندگینامۀ خودنوشت حاج زینالعابدین شیروانی به همراه یک مراسله و کرسینامۀ سلسلۀ نعمتاللهیه
یکی از ترجمهنویسان در دورۀ قاجاریه که کتب او مرجع شناسایی بسیاری مؤلفین و بزرگان ایران شده است حاج زینالعابدین شیروانی است. وی به بسیاری از شهرهای جهان اسلام سفر کرده است و با تعداد زیادی از اصحاب ملل و نحل دیدار داشته است. کتابشناسی آثار شیروانی و بازشناسی چند اثر از وی در مقدمۀ مقاله آمده است. این مجموعۀ خطی از کتابخانۀ ملی شامل زندگینامۀ خودنوشت زینالعابدین شیروانی حاوی مطالبی ناب و منحصر به فرد است که تاکنون چاپ نشده است. نامهای از وی به مولوی کرمان نشاندهندۀ برخوردهای صورت گرفته میان او و یکی از رجال متصوفۀ زمان خود می باشد که بسیار مهم مینماید. همچنین کرسینامۀ نعمتاللهیه از یکی از شیوخ این سلسله به نام ثابتعلی قهفرخی مستندی است که علاوه بر ذکر اقطاب این سلسله، حاوی مدح زینالعابدین شیروانی نیز میباشد.
http://www.am-journal.ir/article_46937_81522a0dff18cf0fe406e4fafdbb9de1.pdf
2013-08-23
283
305
زینالعابدین شیروانی
زندگینامۀ خودنوشت
مولوی کرمان
کرسینامۀ نعمتاللهیه
ثابتعلی قهفرخی
حسین
نصیر باغبان
1
AUTHOR
ـ حائری عبدالحسین، فهرست نسخ خطی مجلس شورای اسلامی، ج 21، امرداد 2537.
1
ـ شیرازی محمد معصوم، طرائقالحقایق، تصحیح و مقدمه محمدجعفر محجوب، ج سوم، انتشارات سنائی، تهران، 1382.
2
ـ کلینی، اصول من الکافی (الکافی)، علیاکبر الغفاری، الطبعة الثّالثة، دار الکتب الاسلامیّة، تهران، 1388 ق.
3
ـ متّقی هندی، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، صححه بکری الحیانی و صفوة السفا، مؤسسة الرسالة، بیروت، 1409 ق.
4
ـ مجلسی محمدباقر، بحارالانوار، موسسۀ وفا، بیروت، 1403ق.
5
ـ معین محمد، فرهنگ فارسی، 6 جلد، امیرکبیر، تهران، 1371.
6
ـ نوربخش جواد، پیران طریقت، یلدا قلم، تهران، 1383.
7