گزارشی نویافته از پیوند رستم با خاندان کیانیان

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه حضرت نرجس(س) رفسنجان

چکیده

یکی از موضوعات قابل توجّه در بررسی سرگذشت رستم زال، تعدّد ازدواج‌های‌ اوست که در ایران یا سرزمین‌های بیگانه روی داده است. از جمله گزارش‌های مهم دربارۀ ازدواج رستم، پیوند او با دختری از خانوادۀ پادشاهان کیانی است که در برخی متون تاریخی به اختصار و موجز از آن یاد شده است. در ادب حماسی ایران، از این ازدواج دو روایت جداگانه در دست است: یکی داستان ازدواج رستم با خواهر کی‌قباد که تفصیل آن در بعضی طومارهای نقّالی شاهنامه آمده و دیگری وصلت این قهرمان با خواهر ‌کاووس، که کمتر به آن توجّه شده است. روایت اخیر به دست شاعری ناشناس در دوره‌ای که نمی‌توان تاریخ دقیق سرایش آن را تعیین نمود به نظم درآمده و در یکی از دست‌نویس‌های شاهنامه کتابت شده است.
   در این مقاله نخست گزارش منظوم چگونگی ازدواج رستم با خواهر کی‌کاووس را می‌آوریم و سپس به بررسی و تحلیل آن می‌پردازیم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A newly- found report on Rustam’s wed with the Kianid House

نویسنده [English]

  • Reza Ghafouri
Dept. of Persian Language and Literature, Faculty of Letters and Humanities University of Narjes Rafsanjan, Iran.
چکیده [English]

One of the interesting topics in studying the life-story of Rustam, son of Zāl, is his multi-marriages in Iran or in foreign lands. An important account regarding his marriage is his matrimonial relation with a girl from a royal Kianid house, briefly mentioned in certain historical sources. Of this marriage, two separate versions have been reported in Iran’s epic literature. One is the story of Rustam marrying Kay Qubād’s sister extensively depicted in some of the narrational scrolls of the Shahnameh. The other version, receiving little attention, is the hero’s marriage with Kāvus’s sister. The latter account has been versified by an anonymous poet in an unspecified period and scribed in one of the manuscripts of the Shahnameh.
In the present article, we first recount the versified report of how the marriage of Rustam with Kay Kāvus’s sister took place, and then we examine it.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rustam
  • Bānu Goshasp
  • Kay Kāvus
  • Kay Qubād
  • marriage
- آیدنلو، سجّاد (1383)، «بررسی فرامرزنامه»، نامۀ پارسی، ش 33: 176-198.
- ـــــــــــــــــــ (1396)، «چند نکته و بن‌مایۀ داستانی حماسی اساطیری در یک طومار نقّالی کهن ترکی»، پژوهش‌نامۀ ادب حماسی، ش 23: 13-28.
- ـــــــــــــــــــ (1396)، «برخی روایات نقّالی و شفاهی در ملحقات نسخ و چاپ‌های شاهنامه»، نیم‌پخته ترنج، تهران، سخن: 329-369.
- افشاری، مهران (1387)، «روایت کشتن اژدها و ازدواج با دختر»، تازه به تازه نو به نو، تهران، چشمه: 37-46.
- انجوی شیرازی، سید ابوالقاسم (1369)، فردوسی‌نامه، تهران: علمی.
- ایرا‌نشاه بن ابی‌الخیر (1370)، بهمن‌نامه، تصحیح رحیم عفیفی، تهران: علمی و فرهنگی.
- باقی‌محمّد بن مولانا یوسف (1392)، اسکندر‌نامه[:] روایت آسیای میانه، به اهتمام حسین اسماعیلی، تهران: معین.
ببر بیان هفت‌منظومۀ حماسی.
بحر التّواریخ (بی‌تا)، دست‌نویس کتابخانۀ ملّی تاجیکستان، به شمارۀ 6sd-22xs87.
تهمینه‌نامۀ بلند هفت‌منظومۀ حماسی.
تهمینه‌نامۀ کوتاه هفت‌منظومۀ حماسی.
- خالقی‌مطلق، جلال (1361)، «فرامرزنامه»، ایران‌نامه، [آمریکا]، سال اول، شمارۀ پاییز: 45-22.
- خطیبی، ابوالفضل، پیشگفتار فرامرزنامۀ بزرگ.
رستم‌نامه (1387)، تصحیح محمّد بهشتی، تهران: پیری.
رستم و اسفندیار عامیانه (بی‌تا)، نسخۀ کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، به شمارۀ 15567.
- رودنکو. م. ب. (253۶[=1356ش])، افسانه‌های کُردی، ترجمۀ کریم کشاورز، تهران: آگاه.
- سیستانی، ملک‌شاه حسین (1389)، احیاء الملوک، به‌اهتمام منوچهر ستوده، تهران: علمی و فرهنگی.
شاهنامۀ منثور (بی‌تا)، دست‌نویس کتابخانۀ ملّی، به شمارۀ 35179.
شاهنامۀ نقّالان (1396)، طومار مرشد عباس زریری اصفهانی، ویرایش جلیل دوستخواه، تهران: ققنوس.
- شهمردان بن ابی‌الخیر (1362)، نزهت‌نامه، تصحیح فرهنگ جهان‌پور، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- شیرمحمّدیان، بهرام و داداجان عابدزاده (1996)، قصّه‌ها پیرامون فردوسی و قهرمان‌های شاهنامه، دوشنبه: سفارت جمهوری اسلامی ایران.
طومار شاهنامۀ فردوسی (1381)، به کوشش احمد هاشمی و سیّدمصطفی سعیدی، تهران: خوش‌نگار.
طومار کهن شاهنامۀ فردوسی (1390)، به کوشش جمشید صداقت‌نژاد، تهران: دنیای کتاب.
طومار نقّالی شاهنامه (1391)، به کوشش سجّاد آیدنلو، تهران: به‌نگار.
فرامرزنامه (1324ق)، به‌اهتمام رستم سروش تفتی، بمبئی: چاپخانۀ فیض‌رسان.
فرامرزنامۀ بزرگ (1394)، به کوشش ماریولین فان زوتفن و ابوالفضل خطیبی، تهران: سخن.
- قزوینی، یحیی بن عبداللطیف (1386)، لبّ التّواریخ، تصحیح میرهاشم محدّث، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
کک کوه‌زادنامه هفت‌منظومۀ حماسی.
- مادح، قاسم (1380)، جهانگیرنامه، به‌کوشش ضیاءالدین سجادی، تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه تهران و دانشگاه مک‌گیل.
مجمل التّواریخ و القصص (1383)، تصحیح محمّدتقی بهار، تهران: دنیای کتاب.
- مستوفی، حمداللّه (1381)، تاریخ گزیده، به ‌اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
- مشتاق‌مهر، رحمان و سجاد آیدنلو (1386)، «که آن اژدها زشت پتیاره بود»، گوهر گویا، ش2: 169-143.
مشکین‌نامه [طومار حسین بابا مشکین] (1386)، به اهتمام داوود فتح‌علی‎بیگی، تهران: نماش.
- میرعابدینی، سیّدابوطالب (1388)، فرهنگ اساطیری ـ حماسی ایران به روایت منابع بعد از اسلام، ج2، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
نثر نقّالی شاهنامه (1397)، تصحیح رضا غفوری، تهران: آرون.
هفت‌لشکر (1377)، تصحیح مهران افشاری و مهدی مداینی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
هفت‌منظومۀ حماسی (1394)، تصحیح رضا غفوری، تهران: میراث مکتوب.