واژه‌های گویشی و فنی در وقف‌نامه‌های آستان قدس رضوی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانشگاه علمی- کاربردی

چکیده

آستان قدس رضوی یکی از بزرگ‌ترین نهادهای وقفی جهان است. بنیاد این تشکیلات اداری ـ موقوفاتی بر اسناد گسترده و انبوه این سازمان، به‌ویژه اسناد و متون وقفی آن استوار است؛ اسناد یگانه‌­ای که از لابه‌لای آن­ها نقش تأثیرگذار این نهاد در دگرگونی‌های تاریخی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی کشور در سده­‌های گذشته آشکار می‌شود.
این اسناد که از روزگاران گذشته به‌ویژه از دوره‌های صفویه، افشاریه، زندیه و قاجاریه بر جای مانده است شامل وقف‌نامه‌ها و سواد آن­ها، ‌مصالحه‌نامه‌ها، مبایعه‌نامه‌ها، ‌اقرار‌نامه‌ها، اجاره‌نامه‌ها، فهرست‌های رفع و بخش، اوراق دفاتر اوارجه و... می‌باشد. با توجه به گستردگی داده­‌های موجود در این اسناد، به‌ویژه داده­‌های زبانی، بازخوانی و بازکاوی این میراث ارزشمند، از بایستگی بسیاری برخوردار است.
در این نوشتار، که نخستین پژوهش دربارۀ اسناد یادشده است، واژه‌های گویشی و فنی به کار رفته در وقف‌نامه­های آستان قدس رضوی که در فرهنگ‌های پارسی دیده نمی‌شود، بازیابی شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Dialectal and technical terms in the vaqfnāmehs of the sacred Razavi Mausoleum

نویسنده [English]

  • Mohsen Rahimi
University of Applied Science and Technology
چکیده [English]

The Āstan-e Qods-e Razavi (organization in charge of Imam Reza’z Mausoleum) is one of the world’s greatest waqf establishments. The foundation of this administration- endowment body is grounded on its enormously extensive documents, especially waqfi texts: unique documents through which the decisive role of the Organization in Iran’s historical, economic, political and cultural changes during the past centuries is revealed. These documents dating especially from the Safavid, Afsharid, Zand, and Qajar periods, comprise original vaqfnāmehs (deeds of endowments) as well as their copies, settlement contracts, transactions contracts, eqrarnāmehs (confession letters), leasing letters, lists of raf’ va bakhsh (annual revenues and expenditures), pages of accounting books etc. Considering the extensivity of available information in these documents, especially linguistic data, the rereading and surveying of this invaluable legacy is of immense necessity.
In this article, being the first of its kind on the documents mentioned above, the dialectal and technical terms used in them, but not to be found in Persian dictionaries, have been revisited.

کلیدواژه‌ها [English]

  • waqfnāme
  • Astan-e Qods-e Razavi
  • technical and dialectal terms
  • Mashhadi dialect
- اختیاری، زهرا (1393)، واژه‌نامۀ گویش خانیک، مشهد: محقق.
- ادیب طوسی، محمدامین (1341)، «لغات نوقانی(مشهدی)»، نشریۀ ادبیات دانشگاه تبریز، ش 60: 1-41.
- افشار، ایرج (1390)، واژه‌نامۀ یزدی، به کوشش محمدرضا محمدی، چاپ سوم، یزد: اندیشمندان یزد.
- انزابی‌نژاد، رضا و همکاران (1388)، بیست وقف‌نامه از خراسان، مشهد: بنیاد پژوهش­‌های اسلامی.
- بقیعی، غلامرضا (1373)، انگیزه (خاطراتی از دوران فعالیت حزب توده)، تهران: مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا.
- برومند سعید، جواد (1370)، واژه‌­نامۀ گویش بردسیر، کرمان: مرکز کرمان‌شناسی.
- بیهقی، علی بن زید (1361)، تاریخ بیهق، تصحیح احمد بهمنیار، چاپ سوم، تهران: کتابفروشی فروغی.
- پاپلی یزدی، محمدحسین و فاطمه وثوقی (1392)، فرهنگ ناقص، اصفهان: علم‌آفرین، مشهد: پاپلی.
- پورحسینی، ابوالقاسم (1370)، فرهنگ لغات و اصطلاحات مردم کرمان، کرمان: مرکز کرمان‌شناسی.
- جعفری، جعفر بن محمد بن حسن (1343)، تاریخ یزد، به کوشش ایرج افشار، تهران: علمی و فرهنگی.
- دانشگر، احمد (1374)، فرهنگ واژه‌های رایج تربت حیدریه، مشهد: آستان قدس رضوی.
- رجایی بخارایی، احمدعلی (1375)، لهجۀ بخارایی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
- رضایی، جمال (1377)، بررسی گویش بیرجند، تهران: هیرمند.
- زمردیان، رضا (1385)، واژه‌­نامۀ گویش قاین، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی ـ نشر آثار.
- سریزدی، محمود (1380)، نامۀ سیرجان، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی ـ نشر آثار.
- سیدی، سید حمید، و غلامرضا پرنده (1383)، بازنویسی متن وقف‌نامه­‌های آستان قدس رضوی، 4ج، به اشراف صابر ایزدی (مدیریت موقوفات آستان قدس رضوی، ادارۀ نظارت بر عملکرد متولّیان و ناظران موقوفات)، [مشهد]: بی­نا.
- ساعدی، احمدقلی (1390)، فرهنگ تلفظ واژگان و اصطلاحات در گویش مردم ولایت خواف، مشهد: شاملو.
- ستوده، منوچهر (1390)، فرهنگ گیلکی، رشت: فرهنگ ایلیا.
- سروشیان، جمشید سروش (1370)، فرهنگ بهدینان، به کوشش منوچهر ستوده، چاپ سوم، تهران: دانشگاه تهران.
- شعبانی، اکبر (1390)، ادبیات شفاهی سرخس، مشهد: محقق.
- شهنازی، جواد (1392)، فرهنگ گویشی سیستانی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- کاشانی، فتح‌­اللّه بن شکراللّه (1336)، تفسیر کبیر منهج ­الصادقین فی إلزام­ المخالفین، تهران: کتابفروشی محمدحسن علمی.
- فکرت، محمدآصف (1376)، فارسی هروی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
- محتشم، حسن (1375)، فرهنگنامۀ بومی سبزوار، سبزوار: دانشگاه آزاد اسلامی.
- مرعشی، احمد (1363)، واژه‌نامه گویش گیلکی‌[،] به ‌انضمام اصطلاحات و ضرب‌المثل‌های گیلکی‌، رشت: طاعتی.
- م‍س‍ت‍وف‍ی‌، اس‍م‍اع‍ی‍ل‌ ب‍ن‌ ح‍ب‍ی‍ب‌اللّه ‌(1317ق)، آثار الرضویة من منتخبات الصدیقیة، گردآورنده: داود الحسینی المدرس، مصحح: میرزا عبدالعلی، کاتب: میرزا طاهر طبیب مشهدی، مشهد: شیخ محمد بن محمدرضا طهرانی.
- معین، محمد (1371)، فرهنگ فارسی، چاپ هشتم، تهران: امیرکبیر.
- معطوفی، اسداللّه (1387)، سنگ مزارها و کتیبه‌های تاریخی گرگان و استرآباد (نگاهی به معماری آرامگاهی و شیوه‌های تدفین در ایران و گرگان)، تهران: حروفیه.
- مودودی، محمدناصر و زهرا تیموری (1384)، گزیده‌­ای از ادبیات شفاهی تایباد، مشهد: ماه‌جان.
- مولوی، جلال‌الدین محمد (1387)، کلیات شمس تبریزی، مطابق با نسخۀ تصحیح‌شدۀ بدیع‌الزمان فروزانفر، چ ششم، تهران: پیمان.
- نجیبی فینی، بهجت (1381)، بررسی گویش فینی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی ـ نشر آثار.
- نظرزاده، سیف‌الدین (2008)، فرهنگ تفسیری زبان تاجیکی، با همکاری احمدجان سنگین‌اف، سید کریم‌اف و میرزا حسن سلطان، دوشنبه: آکادمی علم‌های جمهوری تاجیکستان، پژوهشگاه زبان و ادبیات رودکی (سیریلیک).
- همایونفر، بابا (1386)، بررسی گویش اسفراین، تهران: چاپار.
- یزدانی، حسینعلی (1371)، فرهنگ عامیانۀ طوایف هزاره، مشهد: مؤلف.