پژوهشی در باب مقالت اول اخلاق ناصری و تهذیب الاخلاق مسکویه

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه تهران

چکیده

اخلاق ناصری، تألیف خواجه نصیرالدین طوسی در باب علم اخلاق، متشکّل از سه بخش یا مقالت است که به ترتیب عبارتند از: تهذیب اخلاق، تدبیر منزل، سیاست مدن. خواجۀ طوسی در بخش اول عمدتاً مطالب مطرح شده در تهذیب الاخلاقِ ابوعلی مسکویهرا به فارسی ترجمه کرده‌ است. لیکن این‌گونه نبوده است که بخواهد عبارات آن کتاب را به همان ترتیب و بدون هیچ کاست و افزودی، عیناً تکرار کند، بلکه بنا به تشخیص خویش هر کجا لازم دانسته مطالبی را به‌منظور تفهیم و ایضاح مسائل، به متن کتاب مسکویه افزوده است.
ما در مقالۀ حاضر این موارد را برشمرده و دربارۀ آن توضیحاتی داده‌ایم. نتیجۀ پژوهش این است که خواجۀ طوسی در بخش اولکتاب، افاضات خویش را کاملاً منطبق با شیوۀ فلسفی مسکویه مطرح کرده و از چارچوبی که او برای کتاب خود تعریف کرده خارج نشده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A comparative research between the first discourse of Akhlāq-e-Nāseri and Miskawayh’s Tahdib al-Akhlāq

نویسنده [English]

  • Zeinab Sadat ABTAHI
Department of Persian Language and Literature/ Faculty of Literature and Humanities/ University of Tehran
چکیده [English]

Akhlāq-e-Nāseri (Naserian Ethics) written by Naṣīr al-Dīn Ṭūsī (1201-1274 AD(, on Ethics, consists of three parts or Maqālat, in this order: Tahzib-e-akhlāq (Refinement of character), Tadbir-e-manzel (Economics), and Siāysat-e-modon (Politics). In the first part or discourse, Ṭūsī has primarily translated into Persian the topics dealt with in Miskawayh’s (932-1030 AD) Tahdib al-akhlāq. However, it is not that he wanted to exactly repeat those topics in their original arrangement with no alterations. Rather, wherever he has found it necessary, Ṭūsī has added to Miskawayh’s text items towards imparting and clarifying certain problems.
   In the present article, those added items are recounted and explained in some detail. The result of our research indicates that, in the first part, Ṭūsī has expounded his observations squarely based on Miskawayh’s philosophical method staying in the framework in which the latter has defined his book.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Naserian Ethics
  • Tahdib al-Akhlāq
  • translation
  • omissions and additions
  • philosophical method
- ابطحی، زینب‌سادات (1393)، «پژوهش مقایسه‌ای میان تهذیب الاخلاق مسکویه و اخلاق ناصری خواجه نصیر»، پایان‌نامۀ مقطع کارشناسی ارشد، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، به راهنمایی علی‌محمد مؤذنی.
- ابن‌سینا، حسین بن عبداللّه (1363)، اشارات و تنبیهات، با ترجمه و شرح حسن ملکشاهی، چاپ اول، تهران: سروش.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1387)، رسالة اقسام الحکمة، با مقدمه و تصحیح محسن کدیور، دوفصل‌نامۀ جاویدان‌خرد، سال پنجم، شمارۀ اول: 35-137.
- ارسطو (1378)، اخلاق نیکوماخوس، ترجمۀ محمدحسن لطفی، تهران: طرح نو.
- امامی، ابوالقاسم، مقدمه (تصدیر عام) مسکویه (1366)
- ـــــــــــــــــــــــــ، مقدمه زنجانی
- ـــــــــــــــــــــــــ (1377)، «نقد و معرفی کتاب اخلاق ناصری خواجه نصیر و تهذیب الاخلاق مشکویۀ رازی»، آینۀ میراث، سال اول، شمارۀ سوم و چهارم: 32-36.
- حیدری، علیرضا، مقدمه طوسی (1360)
- دانش‌پژوه، محمدتقی، مقدمه طوسی (1339)
- دوانی، جلال‌الدین (1393)، اخلاق جلالی،به تصحیح عبداللّه مسعودی آرانی، تهران: اطلاعات.
- زریق، قسطنطین، تعلیقات مسکویه (1966)
- زنجانی، میرزا ابوطالب (1375)، کیمیای سعادت[:]ترجمۀ طهارة الاعراق ابوعلی مسکویۀ رازی، با مقدمه و تصحیح ابوالقاسم امامی، تهران: میراث مکتوب ـ نشر نقطه.
- شکوفگی، حامد (1391)، «بررسی تطبیقی اخلاق ناصری، اخلاق جلالی و اخلاق محسنی با تهذیب الاخلاق ابن‌مسکویه»، پایان‌نامۀ مقطع کارشناسی ارشد دانشکدۀ ادبیات و زبان‌های خارجی دانشگاه علامه طباطبایی، به راهنمایی رضا مصطفوی سبزواری.
- طوسی، نصیرالدین (1306)، اوصاف الاشراف، به تصحیح نصراللّه تقوی و خط عماد الکتاب، افست از اوصاف الاشراف چاپ‌شده در مطبعۀ دولتی آلمان، [تهران]: انتشارات کتابخانۀ طهران.
- ــــــــــــــــــــــــــــــ (1339)، اخلاق محتشمی، با مقدمه و تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران (دانشکدۀ علوم معقول و منقول).
- ــــــــــــــــــــــــــــــ (1360)، اخلاق ناصری، به تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، چاپ دوم، تهران: خوارزمی.
- ــــــــــــــــــــــــــــــ (1361)، اساس الاقتباس، به تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
- ــــــــــــــــــــــــــــــ (1379ق)، شرح الاشارات و التنبیهات، و شرح الشرح للعلامة قطب‌الدین الرازی، الجزء الثالث فی علم ما قبل علم الطبیعه، تهران: مطبعة الحیدری.
- غزالی، ابوحامد محمد (1380)، کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیوجم، 2ج، تهران: علمی و فرهنگی.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1992م)، احیاء علوم الدین، جلد سوم. بیروت: دار الکتب العلمیة.
- فارابی، ابونصر (1971م)، فصولٌ منتزعة، به تحقیق و مقدمۀ فوزی نجار، بیروت: دار المشرق.
- قمی، علی بن ابراهیم (1387ق)، تفسیر قمی، [نجف]: مطبعة‌ النجف.
- کدیور، محسن (1387)، «ابن‌سینا و طبقه‌بندی‌حکمت»، دوفصل‌نامۀ جاویدان خرد، سال پنجم، شمارۀ اول: 35-137.
- مسکویه، ابوعلی مسکویه الرازی (1366)، تجارب الامم، الجزء الاول، با مقدمه و تصحیح ابوالقاسم امامی، تهران: سروش.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1966)، تهذیب الاخلاق، به تحقیق قسطنطین زریق، بیروت: دانشگاه آمریکایی.
- معین، محمد (1336)، «خدمات نصیرالدین طوسی بزبان و ادب پارسی»، یادنامۀ خواجه نصیرالدین طوسی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران: 1/ 116-132.
- میرزامحمد، علی‌رضا (1386)، «اندیشه‌های اخلاقی ابن‌مسکویه در اخلاق ناصری»، فرهنگ، شمارۀ 61 و 62: 595- 626.
- مینوی، مجتبی، مقدمه و تعلیقات طوسی (1360)
- Arkoun, Mohammed (1970), Contribution à l’étude de l'humanisme arabe au IVe/Xe siècle: Miskawayh (320/325-421) philosophe et historien, Paris: J.Vrin.
- Fakhri, Mâjid (1991), Ethical theories in Islam, Leiden: E.J Brill.