سراج‌الدّین بلخی و ابیات نویافتۀ او در سه سفینۀ هم‌تبار

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانشکده ادبیات، دانشگاه تهران

چکیده

سراج‌الدّین بلخی از شاعران سدۀ ششم است که در متون اطلاعاتی پراکنده راجع به او وجود دارد. نام این شاعر و ابیاتی از او در سفینه‌ها دیده می‌شود. چهل‌و‌یک بیتِ چاپ‌نشدۀ او از سه مجموعۀ منظوم با تحریرهای هم‌تبار در کتابخانه‌های سلیمانیه (مجموعۀ مدرسۀ یحیی توفیق، ش449/1741؛ مورخ 754ق)، گنج‌بخش (ش14456) و مجلس سنای سابق (ش534) به دست آمد. احتمالاً این شاعر در عرفات العاشقین با دو عنوان «معین‌الدّین سراجی بلخی» و «سراج‌الدّین علا بلخی» معرفی شده‌ و اشعار او، در سفاین با شعر سیّد سراج‌الدّین خراسانی درآمیخته ‌‌‌است.
مقالۀ حاضر به گزارش چهل‌ویک بیت نویافته از او در سه سفینۀ هم‌تبار می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Seraj al-Din Balkhi and his newfound verses in three anthologies of the same descent

نویسنده [English]

  • Sara Soleymani Kashkooli
Faculty of Persian Literature, Tehran University
چکیده [English]

Seraj al-Din Balkhi, is a 12th -century poet about whom some scattered inform!ation can be found in biographical sources. His name and a number of his verses appear in several anthologies (safinas). Forty-one unprinted couplets of his have been found in three poetry collections of common descent in Sulaymaniyah Library (Collection of Yahya Towfiq madrasa), N. 449/1741 (dated 754 H./ 1353 CE); Ganjbakhash Library, N. 14456; and the former Senate Library, N. 534. The poet has probably been mentioned in the Arafāt al-Asheqin under two names: Mo’in al-Din Serāji-e Balkhi and Serāj al- Din Alā Balkhi, and his poems have been mixed with those of Sayyed Seraj al- Din Khorasani.
The present article addresses the poet’s forty-one newly found verses appearing in the three-common- descent Safinas mentioned above.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Safina N. 534 at the former Senate Library
  • Safina N.14456 at Ganjbakhsh Library
  • Safina N.1741/447
  • Sulaymaniyah Library
  • Serāj al-Din Balkhi
  • Sayyed Serāj al-Din Khorasani
- آذر بیگدلی، لطفعلی‌‌بیک (1337)، آتشکدۀ آذر، با مقدّمه و فهرست و تعلیقات سیّد جعفر شهیدی، [تهران]: مؤسّسۀ نشر کتاب.
- آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن (1403)، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، گردآورنده: احمد بن محمد حسینی، بیروت: دار الاضواء.
- اختر هوگلی، قاضی محمّدصادق‌خان (1392)، تذکرۀ آفتاب عالمتاب، ج اوّل، به تصحیح مرضیه بیک‌وردی، با مقدمه و تحت اشراف یوسف بیگ‌باباپور. تهران: سفیر اردهال.
- امیدسالار، محمود (1390)، «داراب‌نامۀ طرسوسی: بررسی تصحیح استاد صفا و بازنگری در تاریخ تألیف کتاب»، ارج‌نامۀ ذبیح‌اللّه صفا، به کوشش سید علی آل‌داوود، تهران، میراث مکتوب: 335-358.
- اوحدی بلیانی، تقی‌الدّین محمّد (1389)، عرفات العاشقین و عرصات العارفین، ج اول و سوم، تصحیح ذبیح‌اللّه صاحبکاری و آمنه فخر احمد، با نظارت علمی محمّد قهرمان، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب با همکاری کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
- بنارسی، علی ابراهیم خلیل‌خان (1397)، تذکرۀ صحف ابراهیم [چاپ عکسی بر اساس نسخۀ خطی کتابخانۀ برلین به‌شمارۀ 663؛ به کوشش یوسف بیگ‌باباپور]، تهران: منشور سمیر با همکاری بنیاد شکوهی و فرهنگ بنیان.
- جنگ اسکندرمیرزا تیموری، نسخۀ خطی شمارۀ Add. 27261 موزۀ بریتانیا، به خطّ محمّد حلوایی و ناصر الکاتب، تاریخ کتابت: 813-814ق (برگرفته از سایت: www.bl.uk).
- جنگ شمارۀ «53د» دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران.
- جُنگ شمارۀ 14456 کتابخانۀ گنج‏بخش پاکستان.
- جنگ شمارۀ 449/1741 کتابخانۀ سلیمانیه (مجموعۀ مدرسۀ یحیی توفیق) استانبول (مورخ 745ق).
- چترایی، مهرداد (1392)، «اشعار نویافتۀ شاعران قدیم کرمان در سفینۀ سعد الهی»، آینۀ میراث، شمارۀ 53: 67-98.
- خاتمی، محمّدصادق و سلمان ساکت (1396)، «ابیات فهلوی بُندار رازی در جّنگ 14456 کتابخانۀ گنج‌بخش»، آینۀ میراث، شمارۀ 62: 77-92.
- خلیق، صالح محمد (1387)، تاریخ ادبیات بلخ از کهن‌ترین روزگاران تا اوایل سدۀ بیست‌ویکم، کابل: انجمن نویسند‌گان بلخ.
- خوشگو، بندار بن داس (1389)، سفینۀ خوشگو، ج دوم، تصحیح سید کلیم اصغر، با همکاری و ویراستاری علمی مرکز پژوهش کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
- خیامپور، عبدالرسول (1368)، فرهنگ سخنوران، تهران: طلایه.
- راوندی، محمد بن علی بن سلیمان (1386)، راحة الصدور و‌ آیة السرور در تاریخ آل سلجوق، به سعی و تصحیح محمّد اقبال، با مقدّمه‌های بدیع‌الزمان فروزانفر و مجتبی مینوی، تهران: اساطیر.
- سعد بن ابی بکر بن الالهی الهروی، الوافیة فی علم العروض و القافیة، نسخۀ خطی شمارۀ 3633، کتابخانۀ عمومی آیت‌اللّه مرعشی نجفی، قم.
- سعد ابی‌بکر بن سعد المعروف بحکیم آلهی، مجموعۀ رباعیات، نسخۀ خطی شمارۀ 17063، کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
- سفینۀ شمارۀ 534 کتابخانۀ مجلس سنای سابق.
- سیّد سراج‌الدّین خراسانی (1970)، دیوان، به اهتمام نذیر احمد، هند: دانشگاه اسلامی علیگر.
- سیفی هروی، سیف بن محمد بن یعقوب الهروی (1362)، تاریخ‌نامۀ هرات، به تصحیح محمد زبیر الصدیقی، و اهتمام خان‌بهادر خلیفه محمد اسداللّه، کلکته: مطبع بپتست مشن ـ تهران: کتابفروشی خیّام.
- صادقی، علی‌اشرف (1372)، «اشعار تازه‌ای از منوچهری»، نشر دانش، س10، ش 11 (پیاپی 119): 16-17.
- صبا، مولوی محمّد مظفّر حسین (1343)، تذکرۀ روز روشن، به تصحیح و تحشیه محمّدحسین رکن‌زادۀ آدمیّت، تهران: کتابخانۀ رازی چاپ اسلامیّه.
- صفا، ذبیح‌اللّه (1369)، تاریخ ادبیات در ایران، جلد سوم بخش اول، تهران: انشارات فردوس.
- ضیاء، محمدرضا (1392)، «دربارۀ چاپ کتاب سفینه و بیاض و جُنگ»، گزارش میراث، شمارۀ 56-57: 139-142.
- طرسوسی، ابوطاهر محمد بن حسن بن علی بن موسی (2536 [=1356])، داراب‌نامه، جلد اول، به کوشش ذبیح‌اللّه صفا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- عثمان مختاری (1341)، دیوان، به اهتمام جلال‌الدین همائی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- عوفی، محمد (1395)، لباب الالباب، به تصحیح ادوارد جی. براون، با مقدمۀ محمد قزوینی و تصحیحات جدید و حواشی و تعلیقات سعید نفیسی، تهران: هرمس.
- فرید اصفهانی (اسفراینی) (1381)، دیوان، تصحیح محسن کیانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- کاشانی، میر تقی‌الدّین (1393)، خلاصة ‌الاشعار و زبدة‌ الافکار، به اهتمام یوسف‌ بیگ‌باباپور، تهران: سفیر اردهال.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــــ، خلاصة الاشعار و زبدة الافکار، نسخۀ شمارۀ 7790 کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران.
- گویا، سرورخان (1312)، «شعرای افغانستان (9) در دربار خوارزمشاهیان»، مجلۀ کابل، س دوم، ش 11: 45-51.
- محمد بن یغمور (1395)، سفینۀ ترمد، به‌کوشش امید سروری، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار با همکاری انتشارات سخن.
- میرافضلی، سید علی (1382)، «روایتی اصیل از دیوان زکی مراغی شاعر سدۀ ششم»، نامۀ بهارستان، ش 7 و 8: 195-204.
- سنگلاخ، میرزا محمدعلی سنگلاخ خراسانی (1388)، تذکرة الخطاطین، به اهتمام مهدی قربانی، مشهد:انتشارات قاف.
- نظامی گنجوی (1338)، دیوان قصاید و غزلیات نظامی گنجوی، به‌کوشش سعید نفیسی، تهران: کتابفروشی فروغی.
- نفیسی، سعید (1344)، تاریخ نظم و نثر در ایران و زبان فارسی تا پایان قرن دهم، تهران: فروغی.
- نوریان، مهدی (1391)، «دندان‌مزد استانبول»، خرد بر سر جان: نامگانۀ استاد دکتر احمدعلی رجایی بخارایی، به‌کوشش محمّدجعفر یاحقی، محمدرضا راشد محصل و سلمان ساکت، تهران: سخن با همکاری قطب علمی فردوسی‌شناسی: 405-718.
- ورهرام، غلام‌رضا (1368)، «پژوهشی دربارۀ اولین سلسلۀ بزرگ اسلامی ترک»، مجلۀ تحقیقات تاریخی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی: 1/113-176.
- هدایت، رضاقلی‌خان (1382)، مجمع الفصحا، بخش دوم از جلد اوّل، به کوشش مظاهر مصفّا، تهران: امیرکبیر.