ارتباط منظومۀ کوش‌‏نامه با پادشاهان کوش در هزارۀ قبل از میلاد در آفریقا

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی ـ پژوهشگر مستقل

چکیده

امپراتوری کوش از تأثیرگذارترین تمدن‌‏هایی بوده که در هزارۀ قبل از میلاد در جنوب مصر باستان ایجاد شد. «کوش» عنوانی بوده که به پادشاهان سرزمین نوبه اطلاق می‌‏شده است. در این جستار با توجه به مطالعه‌‏ای که دربارۀ امپراتوری کوشی‌‏ها صورت گرفت، این فرضیه بررسی شده که داستان نبردهای کوشِ پیل‌‏دندان در مغرب، بازماندۀ خاطرۀ پادشاهان کوش است که در کوش‏‌نامه منعکس شده است. قرائنی که این فرضیه را تقویت می‌‏کنند این‌هاست: هم‌سانی نام قهرمان کوش‎نامه و عنوان شاهان کوش؛ ذکر نام سرزمین نوبه در کوش‌‏نامه، و قرار داشتنِ قلمرو امپراتوری کوش در نوبۀ باستان؛ اهمیت فیل در امپراتوری کوش و پیل‌‏دندان بودنِ کوش، و موارد دیگر. ضمن بررسی تطبیقی کوش‌‏نامه و ساختار سیاسی ـ فرهنگیِ امپراتوری کوش، موضوعات دیگری نیز بررسی شده است، از جمله: فرضیه‌‏هایی دربارۀ دیوان مازندران، مارهای رسته بر دوش ضحاک، ارتباط قهرمان کوش‏نامه با کوش بن حام بن نوح و برتری تلفظ واژۀ «کوش» نسبت به «گوش».

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The connection of the poem Kushnāmeh with the kings of Kush In the first millennium B.C. in Africa

نویسنده [English]

  • Ali Asghar Bashiri
independent researcher
چکیده [English]

The Kush Empire was one of the most effectual civilizations that was created in the southern region of Ancient Egypt in the first millennium BCE. Kush was a title applied to the rulers of the kingdom called Nubia.
With respect to the studies conducted on the Nubian Empire, the present article addresses this hypothesis that the story of the battles of the Kush-e peel-dandān in the West is a remnant of the memory of the Kush kings, echoed in the Kushnāmeh. The indications supporting this hypothesis are as follows: likeness of the name of the hero in the Kushnāmeh and the title of the Kushian kings; the mention of Nubia in the Kushnāmeh and the existence of the Kushian Empire in the ancient Nubia; the significance of camel (feel) in the Kushian Empire and Kush being with camel’s teeth, and so on. Through a comparative study of the contents of the Kushnāmeh and the political and cultural setup of the Kushian Empire, some other issues are dealt with, including the hypotheses as to the Mazandaran’s deevs (devils), the snakes grown on Zahhak’s shoulders, the connection of the hero of the Kushnāmeh with Kush b. Hām, b. Nooh, and the preferred pronunciation of “Kush” over “Gush”.

کلیدواژه‌ها [English]

  • dialect
  • Kushkian Empire
  • Africa
  • Nubia
  • Kushnāmeh
- آیدنلو، سجاد (1385)، «از میراث ادب حماسی ایران (کوش‎نامه)»، آینۀ میراث، ش32: 205-230.
- ـــــــــــــــــــ (1388)، متون منظوم پهلوانی، تهران: سمت.
- ـــــــــــــــــــ (1395)، شاهنامه (1): نامورنامۀ شهریار، چاپ سوم، تهران: سمت.
- ابن‌خلدون، عبدالرحمن بن خلدون (1383)، العبر: تاریخ ابن‌خلدون (ج1)، ترجمۀ عبدالمحمد آیتی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- اسمیت، استیونسون؛ ویلیام سی‎هایس؛ آلدرد سیلیدر؛ آد. او. فالکنر؛ جی. چرنی؛ اچ. آدهال (1395)، تاریخ جهان باستان کمبریج: مصر، ترجمۀ تیمور قادری، تهران: مهتاب.
- امیدسالار، محمود (1398)، «روایتی از مرگ کوش پیل‏‌دندان»، جشن‏‌نامۀ دکتر محمود مدبری، به کوشش نجمه حسینی سروری و دیگران، کرمان، دانشگاه شهید باهنر: 53-82.
- ایرانشاه بن ابی‌الخیر (1370)، بهمن‌نامه، به کوشش رحیم عفیفی، تهران: علمی و فرهنگی.
- ایرانشان بن ابالخیر (1377)، کوش‌نامه، به کوشش جلال متینی، تهران: علمی‏.
- بهار، مهرداد (1390)، از اسطوره تا تاریخ، تهران: چشمه.
- حافظ ابرو، عبداللّه بن لطف‌‏اللّه (1375)، جغرافیاى حافظ ابرو (3ج)، تهران: میراث مکتوب.
- دان، راس‏ئی و دیگران، (1384)، تاریخ تمدن و فرهنگ جهان: پیوندهای فراسوی زمان و مکان (ج1)، ترجمۀ عبدالحسین آذرنگ، تهران: طرح نو.
- دیویدسن، بزیل (1369)، آفریقا: تاریخ یک قاره، ترجمۀ هرمز ریاحی و فرشته مولوی، تهران: امیرکبیر.
- رشیدالدین فضل­‌اللّه همدانی (1392)، جامع‌­التواریخ (تاریخ ایران و اسلام. 3ج)، تصحیح محمد روشن، تهران: میراث مکتوب.
- رضا، عنایت‌‏اللّه (1390)، «کوش‌‏نامه: پژوهشى در سرزمین و قوم کوشان‏»، ارج‌نامه ذبیح‌اللّه صفا، به کوشش سیدعلی آل‌داود، تهران، میراث مکتوب: 455-458.
- زریری، مرشد عباس بن حسین (1396)، شاهنامۀ نقّالان[:] طومار مرشد عباس زریری اصفهانی، 5ج، ویرایش: جلیل دوستخواه، تهران: ققنوس.
- زرین‌قبانامه (1392)، [مؤلف: ناشناس]، تصحیح سجاد آیدنلو، تهران: سخن.
سام‌­نامه (1392)، [مؤلف: ناشناس]، تصحیح وحید رویانی، تهران: میراث مکتوب.
شبرنگ‎نامه (1395)، [مؤلف: ناشناس]، تصحیح ابوالفضل خطیبی و گابریله وان‌دن‌برگ، تهران: انتشارات بنیاد محمود افشار.
- صادقی نقدعلی علیا، فاطمه و علی‌اصغر بشیری (1397)، «بررسی و مقایسۀ داستان کوش پیل‎دندان در کوش‌نامه و طومارهای نقالی»، فرهنگ و ادبیات عامه (دانشگاه تربیت مدرس)، ش24: 69-91.
- طوسی، محمد بن محمود بن احمد (1345)، عجایب المخلوقات، به اهتمام منوچهر ستوده، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
طومار نقالی شاهنامه (1391)، [مؤلف: ناشناس]، تصحیح سجاد آیدنلو، تهران: به­نگار.
- ظهیرى سمرقندى، محمد بن على (1381)، سندبادنامه، تصحیح سید محمدباقر کمال‏‌الدینی، تهران: میراث مکتوب.
- علی‏‌حاکم، احمد.م [با همکاری ایوان هریک و ژان ورکوتر] (1360)، «فرمانروایی ملکه‏‌ها (کانداس‌ها): حکومت زنانه در مروئه» ترجمۀ شاپور اسدیان، پیام یونسکو، ش116: 58-59.
- فردوسی، ابوالقاسم (1386)، شاهنامه (8ج)، تصحیح جلال خالقی مطلق، تهران: بنیاد دایرة‏المعارف بزرگ اسلامی.
- فورتی، جو (1387)، فراعنۀ مصر باستان، ترجمۀ وارطان مامیگونیان سیمونز، تبریز: وارطان سیمونز.
- قرچانلو، حسین (1380)، جغرافیای تاریخی کشورهای اسلامی (ج2)، تهران: سمت.
- گوبینو، آرتور (1364)، تاریخ ایرانیان، ترجمۀ ابوتراب خواجه‌‏نوریان (نظم‌‏الدوله)، تهران: مؤسسۀ مطبوعاتی علمی.
- لوکلان، ژان (1360)، «امپراطوری کوش: تمدن شکوفای کشور نوبی در دوران باستان»، ترجمۀ شاپور اسدیان، پیام یونسکو، ش116: 55-57.
- ماکه، ژاک (1369)، تمدن سیاهان، ترجمه: اسداللّه علوی، مشهد: مؤسسۀ چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
- متینی، جلال (1363)، «مازندران در جنگ‏‌های کیکاووس و رستم با دیوان»، ایران‏‌نامه، س2، ش4: 611-638.
- ـــــــــــــــــــ (1363)، «روایتی دیگر از دیوان مازندران»، ایران‌‏نامه، س3، ش9: 119-134.
- ـــــــــــــــــــ (1372)، «خداوند گم کرده راه»، ایران‌شناسی، س5، ش17: 144-158.
- ـــــــــــــــــــ (1377)، مقدمه و تعلیقات ایرانشان بن ابی‌الخیر
مجمل التواریخ و القصص (1389)، [مؤلف: ناشناس]، تصحیح ملک‌­الشعرا بهار، به اهتمام محمد رمضانی، تهران: اساطیر.
- مصاحب، غلامحسین (1387)، دایرة‏المعارف فارسی (ج2)، تهران: شرکت سهامی کتاب‏‌های جیبی وابسته به مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر.
- منوچهرخان حکیم [منسوب] (1384)، اسکندرنامه (بخش ختا)، به کوشش علی‌رضا ذکاوتی قراگوزلو، تهران: میراث مکتوب.
- النادوری، رشید؛ جی. ورکوتر (1360)، «هنرها و حرفه‏‌های دوران فراعنۀ مصر»، ترجمۀ شاپور اسدیان، پیام یونسکو، ش116: 42-52.
- ناصری طاهری، عبداللّه (1375)، مقدمه‌‏ای بر تاریخ سیاسی اجتماعی شمال آفریقا از آغاز تا ظهور عثمانی‏‌ها، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- نحوی، اکبر (1393)، «کوش‎نامه»، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، زیر نظر اسماعیل سعادت، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی: 5/442-445.
- نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف (1316)، شرف‏‌نامه، تصحیح حسن وحید دستگردی، تهران: مطبعۀ ارمغان.
- هاکس، مستر جیمز (1377)، قاموس کتاب مقدّس، تهران: اساطیر.
- FAGE, J.D (1995), The Cambridge history of Africa (v2), Cambridge University press.
- Haaland, Randi (2014), “The Meroitic Empire: Trade and Cultural Influences in an Indian Ocean Context”, African Archaeological Rev. 31: 649–673.
- Mokhtar, G (1981), GENERAL HISTORY OF AFRICA-II Ancient Civilizations of Africa, in the United States of America by the University of California Presss.
- Syed, M.H (2009), story of world civilization (v. 1), New Dehli: Anmol Publications PVT.LTD.
The Encyclopedia Americana (1998), V. 8 & 16, International Edition.