گناه فریدون (بازشناسی یک روایتِ ایرانی و بررسی علّت زدوده‌شدن آن از متون)

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی

چکیده

داستان‌های ملّی روایاتِ گوناگونی دارند که برخی از آن‌ها از بین رفته‌اند و فقط نشانه‌هایی به جای نهاده‌اند. درنگ بر این داستان‌ها و بررسی روایاتِ گوناگونِ آن‌ها ما را در بازشناسیِ روایاتِ فراموش‌شده یاری می‌کند. یکی از شخصیّت‌های مهمِّ داستان‌های ملّی که می‌توان دو دسته روایتِ کلّی دربارۀ او به دست داد، فریدون است. در یک دسته، فریدون شاهی نیکوکار است و در دسته‌ای دیگر، که فقط نشانه‌هایی از آن در بعضی متون به جای مانده، فریدون در کنار جمشید و کاوس در زمرۀ شاهان ناسپاس به یزدان و گناهکار به شمار آمده‌است. چیستیِ گناهِ فریدون و علّت زدوده شدنِ روایاتِ آن آشکار نیست.
در این مقاله، با درنگ بر اسنادِ به‌جای‌مانده از گناهِ فریدون، کوشیده‌ایم شواهدی دربارۀ گناه او به دست دهیم که نشان می‌دهد فریدون نیز مانندِ جمشید و کاوس به آسمان رفته است. در بخش دوم مقاله، دربارۀ علّت زدوده شدن روایاتِ گناه فریدون به‌کوتاهی سخن گفته‌ایم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Fereydoun’s sin: Identifying a Persian account and investigating the reasons for its obliteration from texts

نویسنده [English]

  • Khalil Kahrizi
ph.d
چکیده [English]

National narratives have various versions some of which have disappeared leaving behind but some traces. Reflecting on such narratives and their various versions can help us to recognize the forgotten accounts. One of the figures in the national narratives about whom two sets of general accounts can be presented, is Fereydoun. In one set, Fereydoun is a benevolent sovereign. In the second set, of which only some traces have survived, Fereydoun, along with Jamshid and Kavus, have been counted among sacrilegious and ungrateful kings to God. The nature of his sin is not clear nor is the reason for the erasure of its accounts.
In the present article, by considering the extant documents as to Fereydoun’s sin, we have tried to present some evidence regarding his sin, which demonstrates that Fereydoun, together with Jamshid and Kavus, have ascended to the sky. In the second part of the article, the reasons for erasing the accounts of Fereydoun’s have been briefly discussed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • National narratives
  • Iranian narratives
  • Shahnama
  • Fereydoun
  • sinner kings
ـ آبان‌یشت (1392)، سرود اوستایی در ستایش اردوی سور اناهید، ترجمه و بررسی چنگیز مولایی، چاپ اوّل، تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
ـ ابن‌فقیه، احمد بن محمد بن اسحاق همدانی (1349)، البلدان (بخش مربوط به ایران)، ترجمۀ ح. مسعود، چاپ اوّل، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1416)، البلدان، تحقیق یوسف الهادی، الطبعة الأولی، بیروت: عالم الکتب.
ـ ایرانشان بن ابی الخیر (1377)، کوش‌نامه، به کوشش جلال متینی، چاپ اوّل، تهران: علمی.
ـ باقری، مهری (1395)، دین‌های ایران باستان، چاپ هشتم، تهران: قطره.
ـ بندهش (1385)، ترجمۀ مهرداد بهار، چاپ سوم، تهران: توس.
ـ بنونیست، امیل (1393)، دین ایرانی بر پایۀ متن‌های معتبر یونانی، ترجمۀ بهمن سرکاراتی، چاپ چهارم، تهران: قطره.
ـ تفضّلی، احمد (1390)، «فریدون»، ترجمۀ ابوالفضل خطیبی، در: فردوسی و شاهنامه‌سرایی (برگزیدۀ مقالات دانشنامۀ زبان و ادب فارسی)، چاپ اوّل، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
ـ ـــــــــــــــــــــ (1391)، تعلیقات مینوی خرد
ـ خالقی مطلق، جلال (1363)، «نامه‌ها و اظهار نظرها»، ایران‌نامه، ش 8، تابستان: 690-694.
ـ ــــــــــــــــــــــــــــــ (1366)، «ببر بیان (رویین‌تنی و گونه‌های آن) 1»، ایران‌نامه، س 6، ش 2، زمستان: 200-227.
ـ ــــــــــــــــــــــــــــــ (1386)، «از شاهنامه تا خداینامه، جستاری دربارۀ مآخذ مستقیم و غیرمستقیم شاهنامه (با یک پیوست: فهرست برخی متون از دست رفته به زبان پهلوی)»، نامۀ ایران باستان، ش 13 و 14، بهار و تابستان: 3-120.
ـ ــــــــــــــــــــــــــــــ (1388)، «جای رستم، آرش، اسفندیار، گشتاسپ، جاماسپ و اسکندر در خداینامه»، نامۀ ایران باستان، ش 17 و 18، بهار و تابستان: 3-24.
ـ خطیبی، ابوالفضل (1390)، «آیا فریدون به یزدان ناسپاس شد؟»، مجموعه مقالات همایش هزارۀ شاهنامه، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی: 183-200.
ـ ــــــــــــــــــــــــــــ (1396)، «فریدون»، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی،به سرپرستی اسماعیل سعادت، چاپ اوّل، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی: 5/72-76.
ـ دومزیل، ژرژ (1383)، سرنوشت شهریار، ترجمۀ مهدی باقی و شیرین مختاریان، تهران: نشر قصّه.
ـ دینکرد هفتم (1389)، تصحیح و ترجمۀ محمدتقی راشد محصل، چاپ اوّل، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـ دینوری، احمد بن داود (1390)، اخبار الطوال، ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی، چاپ هشتم، تهران: نی.
ـ روایت پهلوی (1367)، متنی به زبان فارسی میانه، ترجمۀ مهشید میرفخرایی، چاپ اوّل، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ـ زرشناس، زهره و نغمه حسینی (1391)، «قصۀ پائوروه در آبان‌یشت»، ویژه‌نامۀ نامۀ فرهنگستان (زبان‌ها و گویش‌های ایرانی)، دورۀ جدید، ش 1، بهار و تابستان: 39-52.
ـ زنر، آر. سی (1375)، زروان (معمای زرتشتی‌گری)، ترجمۀ تیمور قادری، چاپ دوم، تهران: فکر روز.
ـ سرکاراتی، بهمن (1393)، «پهلوان اژدرکش در اساطیر و حماسۀ ایران»، سایه‌های شکارشده، چاپ سوم، تهران: طهوری.
ـ فردوسی، ابوالقاسم (1389)، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق (ج 6 با همکاری ابوالفضل خطیبی، ج7 با همکاری محمود امیدسالار)، چاپ سوم، تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ (1393)، شاهنامه، پیرایش جلال خالقی مطلق، چاپ اوّل، تهران: سخن.
ـ فروردین‌یشت (1392)، سرود اوستایی در ستایش فروهرها، ترجمه و بررسی چنگیز مولایی، چاپ دوم، تبریز: دانشگاه تبریز.
ـ کریستن‌سن، آرتور امانوئل (1378)، ایران در زمان ساسانیان، ترجمۀ رشید یاسمی، چاپ اوّل، تهران: صدای معاصر.
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1383)، نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایرانیان، ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضّلی، چاپ دوم، تهران: چشمه.
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1388)، مزداپرستی در ایران قدیم، ترجمۀ ذبیح‌الله صفا، تهران: هیرمند.
ـ کومن، فرانتس (1393)، آیین پر رمز و راز میترایی، ترجمه و پژوهش هاشم رضی، چاپ سوم، تهران: بهجت.
ـ کویاجی، جهانگیر (1371)، پژوهش‌هایی در شاهنامه، گزارش و ویرایش جلیل دوستخواه، چاپ اوّل، اصفهان: زنده‌رود.
ـ گردیزی، ابوسعید عبدالحی بن ضحّاک بن محمود (1384)، زین‌الاخبار، به اهتمام رحیم رضازادۀ ملک، چاپ اوّل، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ـ مجمل‌ التواریخ و القصص (1389)، تصحیح و تحشیۀ ملک‌الشعرای بهار، چاپ اوّل، تهران: اساطیر.
ـ محجوب، محمدجعفر (1363)، «بویۀ پرواز (سوابق پرواز آدمیان در اعتقادهای دینی و مذهبی و داستان‌های عوام و آداب و رسوم ایرانیان، یهودیان و مسلمانان)»، ایران‌نامه، س 2، ش 4، تابستان: 543-574.
ـ معین، محمّد (1388)، مزدیسنا و ادب پارسی، چاپ پنجم، تهران: دانشگاه تهران.
ـ مولایی، چنگیز (1388)، «معنی نام فریدون و ارتباط آن با سه نیروی او در سنّت‌های اساطیری و حماسی ایران»، جستارهای ادبی، ش 67، زمستان: 151-175.
ـ ــــــــــــــــــــــــ (1392 الف)، تعلیقات آبان‌یشت
ـ ــــــــــــــــــــــــ (1392 ب)، تعلیقات فروردین‌یشت
ـ مینوی خرد (1391)، ترجمۀ احمد تفضّلی، چاپ پنجم، تهران: توس.
ـ هنینگ، والتر برونو (1390)، زرتشت سیاستمدار یا جادوگر، ترجمۀ کامران فانی، چاپ اوّل، تهران: معین.
- Gignoux, Philippe (2001). Man and Cosmos in Ancient Iran, Roma.
- West, E. W. (1885). The Sacred Books of East, Vol 24. Edited by Max Muller, Oxford University Press.
- Widengren, G. (1938). Hochgottglaube im alten iran, Uppsala and Leipzig.