تذکرة الأولیاء و البیاض‌ و السواد

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

عضو هیأت علمی دانشگاه ولی عصر رفسنجان

چکیده

عطّار نیشابوری در تذکرة الأولیاء از منابعی استفاده کرده که غالباً به زبان عربی بوده است. شفیعی کدکنی، مصحّحِ تازه‌ترین چاپِ تذکرة الأولیاء در مقدمّۀ کتاب، یازده اثر را به‌عنوان منابع اصلی عطار معرفی کرده، که یکی از آن‌ها، کتاب البیاض و السّواد خواجه علیِ حسن سیرجانی است. در این مقاله، با توجه به قرائن برون‌متنی و درون‌متنی دربارۀ چگونگی و میزان استفاده عطار از بیاض و سواد بحث شده است. همچنین، در یک بررسیِ تطبیقی بین اقوال مشایخ تصوّف در تذکرة الأولیاء و البیاض و السواد و سایر منابع اصلی تذکره، میزان و چگونگی استفادۀ عطّار از این کتاب مشخص شده است. حاصل این مقایسه کشف حدود 550 قول و حکایت مشترک در این دو کتاب است که 94 موردِ آن‌ها منحصراً در البیاض و السواد دیده می‌­شود. در پایان، نتایج پژوهش در جدولی ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Tathkirat al-Awliā and Al-Bayāz va Al-Savād

نویسنده [English]

  • mohsen pourmokhtar
Tenured faculty member of Vali-e-Asr University of Rafsanjan
چکیده [English]

For his Tathkirat al-Awliā, Attār of Nishapur has again and again availed himself of Arabic sources. In his introduction, Shafi’i Kadakani, the redactor of the most recent edition of the Tathkira, has introduced eleven works as Attār’s main sources, one of which is the Al-Bayāz va Al-Savād by Khwaja Ali-e Hasan of Sirjān.
In the present article, the manner and amount of Attār’s use of the Al-Bayāz va Al-Savād has been discussed with respect to certain extratextual as well as intratextual clues. In addition, in a comparative investigation into the words of the Sufi masters common in the Tathkirat al-Awliā and Al-Bayāz va Al-Savād and other principal sources of the Tathkira, the proportion and method of Attār’s utilization of the Al-Bayāz have been determined. The outcome of this comparison is the discovery of 550 words and stories shared by these two books of which 94 are solely found in the Al-Bayāz va Al-Savād. In the end, the results of our search have been set out in a table.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sufism
  • Tathkirat al-Awliā
  • Al-Bayāz va Al-Savād
  • Attār of Nishapur
  • Khwaja Ali-e Hasan of Sirjān
ـ الاصفهانی، ابونُعیم (بی‌تا)، حلیة الأولیاء وطبقات الأصفیاء، بیروت: دار الفکر.
ـ پورجوادی، نصرالله (1393)، «تصوّف در ایران»، در: تاریخ جامع ایران، چاپ اوّل، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی: 103:13-203.
ـ پورمختار، محسن، مقدّمه السّیرجانی.
ـ ـــــــــــــــــــــــــــ (1398)، شاه شجاع کرمانی، چاپ اول، کرمان: یادگاران همایون.
ـ حاتمی، ابوالقاسم (1380)، سیرجان قدیم مرکز هنر و تمدن اسلامی، چاپ اوّل، کرمان: مرکز کرمان­شناسی.
ـ خرگوشی نیشابوری، عبدالملک بن محمد ابراهیم (1999)، تهذیب الأسرار، به کوشش بسام محمد بارود، چاپ اول، ابوظبی: المجمع الثقافی.
ـ سرّاج طوسی، عبدالله بن علی (1914)، الّلمع فی التصوف، به تصحیح رنولد الن نیکلسون، لیدن: انتشارات بریل.
ـ سُلّمی نیشابوری، ابوعبدالرحمان (1969)، طبقات الصوفیة، به تصحیح نورالدین شریبه، چاپ دوم، قاهره: مکتبة المیانجی.
ـ السّیرجانی، ابوالحسن علی بن الحسن (1390)، البیاض و السواد من خصائص حکم العباد فی نعت المرید والمراد، به تصحیح محسن پورمختار، چاپ اول، تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفه ایران و دانشگاه آزاد برلین آلمان.
ـ شفیعی کدکنی، محمدرضا، تعلیقات میهنی.
ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1392)، زبان شعر در نثر صوفیّه، چاپ اول، تهران: سخن.
ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، تعلیقات عطار (1398).
ـ عثمانی، ابوعلی حسن بن احمد (1379)، ترجمۀ رسالۀ قشیریه، به تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، چاپ ششم، تهران: علمی و فرهنگی.
ـ عطار نیشابوری، فریدالدین محمد (1386)، مصیبت­‌نامه، به تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ اول، تهران: سخن.
ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1398)، تذکرة الأولیاء، به تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ اول، تهران: سخن.
ـ منتخب رونق المجالس به ضمیمه بستان العارفین و تحفة المریدین (1354)، به تصحیح احمدعلی رجائی، تهران: دانشگاه تهران.
ـ میهنی، محمد بن منوّر (1388)، أسرار التّوحید فی مقامات الشّیخ أبی‌سعید، با مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگاه.
ـ قشیری، عبدالکریم (1989)، الرّسالة القشیریة، به تصحیح عبدالحلیم محمود و محمود بن الشریف، قاهره: دار الشعب.
ـ هجویری، علی بن عثمان (1383)، کشف المحجوب، به تصحیح محمود عابدی، چاپ اول، تهران: سروش.