بررسی روند تکامل جداول تزیینی در نسخ خطی از قرن پنجم تا نهم هجری

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه هنر تهران، دانشکده حفاظت و مرمت

2 استادیار دانشکدهٔ حفاظت و مرمت دانشگاه هنر تهران

چکیده

جداول تزیینی یکی از قدیم‌ترین آرایه‌های نسخه‌های خطی هستند و تا کنون پژوهشی مستقل، با استناد به نمونه‌های متعدد، بر روی این جداول صورت نگرفته است. این مقاله، با روش توصیفی ـ تحلیلی، علاوه بر شناسایی و معرفی سبک‌هایی از جدول‌کشی، در پی آن است که اولاً خاستگاه جداول تزیینی در نسخ خطی را مشخص کند و سپس روشن کند که چه سبک‌هایی از جدول‌کشی تا پیش از قرن نهم هجری در نسخ خطی رایج بوده است. بررسی نگارندگان نشان می‌دهد که با استناد به نمونه‌های باقی‌مانده، خاستگاه جداول تزیینی (زرین و شنگرف/ سرخ) را می‌توان به مصاحف و نسخه‌های علمی نسبت داد. همچنین بر اساس این یافته‌ها می‌توان تاریخ نسخه‌های بی‌تاریخ را تا حدودی مشخص کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A study of the development of decorative tables in MSS of The 5th-9th/11th -14th centuries

نویسندگان [English]

  • elham akbari 1
  • Saeid Khoddari Naeini 2
1 Faculty of Conservation and Restoration, Tehran University of Art
2 Assistant Professor, Faculty of Conservation and Restoration, Tehran University of Art,
چکیده [English]

Decorative tables are among the oldest ornamental devices of manuscripts about which no independent investigation has been undertaken based on the numerous examples of such tables.
Applying a descriptive-analytical approach, this article intends to address two issues: first, to ascertain the origin of decorative tables in MSS; secondly, to clarify what tabulating styles had been prevalent up until the 9th H/15th century. Additionally, certain styles of tabulating are identified and introduced.  The authors’ research indicates that, according to the surviving examples, the genesis of decorative tables (golden and vermillion, shangarf) can be ascribed to copies of the Qur’an and scientific books. Further, based on the authors’ findings, the dates of the undated manuscripts can roughly be determined.

کلیدواژه‌ها [English]

  • decorative tables
  • formatting
  • manuscripts
  • 11th-15th centuries
ـ افشار، ایرج (1380)، یادداشت، نامۀ بهارستان، ش1: 209.
ـ ـــــــــــــــــــ (1382)، فهرست دستنویس‌های فارسی در کتابخانۀ ملی اتریش و آرشیو دولتی اتریش در وین، تهران: فهرستگان.
ـ افشار، ایرج و محمدتقی دانش‌پژوه (1352)، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ ملک، ج1، با همکاری محمدباقر حجتی و احمد منزوی، تهران: کتابخانۀ ملک.
ـ اکبری، الهام (1397)، «بررسی روند تکامل و کارکردهای جدول‌کشی در صفحه‌آرایی نسخ خطی اسلامی از قرن ششم تا قرن نهم هجری»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر، به راهنماییِ سعید خودداری نائینی.
ـ اورستّی، پائولا (1384-1385)، «نسخه‌های خطی اسلامی: ویژگی‌های مادی و گونه‌شناختی»، ترجمۀ شیرین بنی‌احمد، نامۀ بهارستان، ش 11 و 12: 35-70.
ـ پورتر، ایو (1389)، آداب و فنون نقاشی و کتاب‌آرایی، ترجمۀ زینب رجبی، تهران: انتشارات متن.
ـ حسینی، سید محمدتقی (1392)، فهرست دستنویس‌های فارسی کتابخانه فاتح استانبول، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
ـ دانش‌پژوه، محمدتقی (1339)، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، ج 8، تهران: چاپخانۀ دانشگاه تهران.
ـ دروش، فرانسوا (1379)، سبک عباسی، ترجمۀ پیام بهتاش، تهران: کارنگ.
ـ ـــــــــــــــــــــــــ (1394)، قرآن‌های عصر اموی، ترجمۀ مرتضی کریمی‌نیا و آلا وحیدنیا، تهران: هرمس.
ـ ـــــــــــــــــــــــــ (1395)، دستنامۀ نسخه‌شناسی نسخه‌های به خط عربی، ترجمۀ سید محمدحسین مرعشی، تهران: سمت.
ـ دهخدا، علی‌اکبر (1339)، لغت‌نامه، زیر نظر محمد معین، تهران: سازمان لغت‌نامه.
ـ ریشار، فرانسوا (1383)، جلوه‌های هنر پارسی، ترجمۀ ع. روح‌بخش، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ـ سراج شیرازی، یعقوب بن حسن (1376)، تحفة المحبین، با اشراف محمدتقی دانش‌پژوه و به کوشش کرامت رعنا حسینی و ایرج افشار، تهران: نقطه.
ـ سید یوسف حسین (1390)، رسالۀ جلدسازی، تصحیح علی صفری آق‌قلعه، تهران: میراث مکتوب.
ـ شکری فومشی، محمد (1396)، راهنمای دست‌نوشته‌های مانوی تورفان، تهران: میراث مکتوب.
ـ صفری آق‌قلعه، علی (1390)، نسخه‌شناخت، تهران: میراث مکتوب.
ـ کلیم کایت، هانس یواخیم (1384)، هنر مانوی، ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: اسطوره.
ـ گاچک، آدام (1394)، فرهنگ اصطلاحات توصیفی نسخه‌های خطی جهان اسلام، ترجمۀ علی قلی‌نامی، تهران: ارمغان تاریخ.
ـ مایل هروی، نجیب (1372)، کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
ـ ــــــــــــــــــــــــــــــ (1379)، فرهنگ تاریخی اصطلاحات نسخه‌شناسی (جدول)، نامۀ بهارستان، ش2: 31-39.
-  Adamova, Adel Tigranovna & manijeh Bayani (2015). Persian Painting: the arts of the book and portraiture. London: Thames and Hudson.
-  Wright, Elaine Julia (2012). The look of the book: manuscript production in Shiraz 1303-1425. IMPRINT:1. Washington, D.C: Freer Gallery of Art, Smithsonian Institution. 2. Seattle: university of Washington. 3. Doblin: Chester beatty library.