تصحیح یک اشتباه تاریخی: مطالعه‌ای در نشان کلانتری کتابخانه به اسم کمال‌الدّین بهزاد

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

گروه نقاشی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه یزد

چکیده

نخستین ­بار متن نشان کلانتریِ کتابخانه به اسم کمال‌­الدّین بهزاد، به اهتمام قزوینی و بووا در سال 1298ش/1914م و از روی نسخۀ نامۀ نامی کتابخانۀ ملّی پاریس منتشر شد و تاریخ صدور آن 928ق و به فرمان شاه اسماعیل اوّل گزارش شد. از آن پس، قطعیت این گزارش مسلّم انگاشته شد و در پژوهش‌­های بعدی تکرار گردید. به‌ مرور زمان، از دو متن مجزّا و گاهی یکسان با تواریخ متفاوت سخن رفت و این امر باعث ابهاماتی گردید.
مسئلۀ پژوهش حاضر این است که چند متن نشان کلانتری برای بهزاد وجود دارد و در چه تواریخی و توسط چه کسانی صادر شده‌­اند؟ این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی سعی دارد با بررسی سیر انتشار متن فرمان و ارتباط شاه اسماعیل با خواندمیر و بهزاد و نیز با تطبیق تاریخ فرمان‌ها در نسخ نامۀ نامی، پاسخی منطقی به این پرسش بدهد. بر اساس یافته­‌های این پژوهش، فقط یک متن فرمان کلانتری کتابخانه به اسم بهزاد وجود دارد و آن نیز قبل از 913ق و در دربار تیموریان صادر شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Correcting a historical error: A study of the decree appointing Kamal al-Din Behzad Chief Librarian

نویسنده [English]

  • Hanif Rahimi Pordanjani
Painting department, Art and Architecture Faculty, Yazd university
چکیده [English]

The text of the decree assigning library superintendency to Kamal al-Din Behzad was for the first time published by Qazvini and Bouvat in 1914, copied from the MS of the Nāmeh-ye Nāmi kept in the National Library of Paris. The issuance date of the decree was reports to be 928 H./1522 by order of Shah Esma’il I. Since then, the unquestionability of this report, repeated in later researches, has been taken for granted.
The purpose of the present study is to determine how many texts of the superintendence decree there exist and, at what times and by whom they have been issued. By examining the process of the publication of the text of the decree and the relation between Shah Esma’il and Khwandmir, and by comparing the dates of the decrees in the Nāmeh-ye Nāmi, this research, utilizing a descriptive-analytical method, attempts to find a reasonable answer for this question. Based of the findings of this study, there is only one decree text in Behzad’s name and that being dated 913 H./ 1507 and issued from the Timurid court.

کلیدواژه‌ها [English]

  • library superintendence decree
  • divani decrees
  • Kamal al-Din Behzad
  • Sultan Huseyn Bayqara
  • Shah Esma’il I
  • Nāmeh-ye Nāmi
  • historical error
ـ امام، محمّد کاظم (1339). مقدمه زمچی اسفزاری.
ـ آژند، یعقوب (1387). مکتب نگارگری هرات. تهران: فرهنگستان هنر.
ـ ـــــــــــــ (1389). نگارگری ایران: پژوهشی در تاریخ نقاشی و نگارگری ایران، ج1. تهران: سمت.
ـ بینیون، لورنس؛ ج. و. س. ویلکینسون و بازیل گری (1378). سیر تاریخ نقاشی ایرانی. ترجمۀ محمد ایرانمنش. تهران: امیرکبیر.
ـ پارسای قدس، احد (1356). «سندی مربوط به فعالیت‌­های هنری دورۀ تیموری در کتابخانۀ بایسنغری هرات». هنر و مردم، اردیبهشت، ش175: 43-50.
ـ پوپ، آرتور اُپهام (1389). سیر و صور نقاشی ایران. ترجمۀ یعقوب آژند. تهران: مولی.
ـ دانش­‌پژوه، محمدتقی و ایرج افشار (1348). نشریۀ نسخه‌های خطی کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، ج6. تهران: دانشگاه تهران.
ـ ـــــــــــــ (1353). نشریۀ نسخه‌­های خطی کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، ج7. تهران: دانشگاه تهران.
ـ دانش‌­پژوه، محمدتقی (1358). نشریۀ نسخه‌های خطی کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران، ج9. تهران: کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران.
ـ دانش‌­پژوه، محمدتقی و اسماعیل حاکمی (1362). نشریۀ نسخه‌های خطی کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، ج 11 و 12. تهران: دانشگاه تهران.
ـ دانش­‌پژوه، محمدتقی و ایرج افشار (1369). فهرست نسخه­‌های خطی کتابخانۀ ملّی ملک[:] مجموعه‌ها و جُنگ­ها، ج7. با همکاری محمدباقر حجّتی و احمد منزوی. تهران: هنر.
ـ دوغلات، محمدحیدر (1383). تاریخ رشیدی. تصحیح عباسقلی غفاری‌­فرد. تهران: مرکز نشر میراث مکتوب.
ـ رعناحسینی، کرامت (1357). «منشور کلانتری خواجه نصیر مذهّب». هنر و مردم، شهریور و مهر، ش191 و 192: 18-19.
ـ زمچی اسفزاری، معین‌­الدّین محمد (1339). روضات الجنات فی اوصاف مدینة هرات. تصحیح و مقدمۀ محمّدکاظم امام، 2ج. تهران: دانشگاه تهران.
ـ عالی افندی، مصطفی (1369). مناقب هنروران. ترجمۀ توفیق ه‍ سبحانی. تهران: سروش.
ـ عثمانوف، عارف و عبدالمجید محمد رحیموف (1380). «استاد کمال‌­الدین بهزاد». فصل‌نامۀ هنر، ش48: 89-93.
ـ خواندمیر، غیاث­‌الدین (1372). مآثر الملوک به ضمیمۀ خاتمۀ خلاصة الاخبار و قانون همایونی. تصحیح میرهاشم محدث. تهران: مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا.
ـ ـــــــــــــ (1380). تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، زیر نظر محمد دبیر سیاقی. ج4. تهران: کتابفروشی خیام.
ـ فراهانی منفرد، مهدی (1381). «زندگی و تکاپوی سیاسی خواندمیر (صدر و متولی اوقاف)». وقف میراث جاویدان، بهار، ش37: 63-68.
ـ قزوینی، میرزا محمد (1332). بیست مقاله قزوینی، ج2. به‌کوشش ابراهیم پورداود. تهران: ابن­سینا.
ـ ـــــــــــــ (1363). یادداشت‌­های قزوینی، 10ج. به کوشش ایرج افشار. تهران: انتشارات علمی
ـ قمی، قاضی میراحمد منشی (1352). گلستان هنر. تصحیح احمد سهیلی خوانساری. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
ـ مایل هروی، نجیب (1372). کتاب‌­آرایی در تمدن اسلامی. مشهد: آستان قدس رضوی.
ـ مروارید کرمانی، عبدالله (1398). منشآت عبدالله مروارید. تصحیح اسراء ­السّادات احمدی. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
ـ نظامی، نظام‌­الدین عبدالواسع (1357). منشأ الانشاء، ج1. تألیف ابوالقاسم شهاب‌­الدین احمد خوافی. تصحیح رکن‌­الدین همایون‌فرخ. تهران: انتشارات دانشگاه ملی ایران.
ـ نوایی، عبدالحسین (1379). رجال کتاب حبیب السیر. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ـ همایون­‌فرخ، رکن­‌الدین (1346 الف). «تاریخچۀ کتاب و کتابخانه در ایران». هنر و مردم، دی، ش63: 40-44.
ـ ـــــــــــــ (1346 ب). «تاریخچۀ کتاب و کتابخانه در ایران». هنر و مردم. بهمن. ش64 و 65: 31-45.
ـ همایی، جلال‌الدّین (1380). مقدمه خواندمیر.
ـ یزدی، شرف‌­الدین علی (1388). منشئات. تصحیح ایرج افشار و محمدرضا ابوئی مهریزی. تهران: ثریا.
- Arnold, Thomas (1965). Painting in Islam, New York: Dover Publications Inc.
- Norqulov N., Nizomitdinov I. (1970). Miniatyura tarixidan lavhalar, Tashkent.
- Qazwini, Mirza Mohammad and Bouvat, L. (1914). “Deux Documents Inédite Relatif à Behzâd,” Revue Du Monde Musulman Vol. XXVI, ed. Ernest Leroux, (Paris: March 1914): 146-161.
- Soucek, Priscilla (1989). “Kāmal-al-dīn Behzād,” Encyclopaedia Iranica, Vol. IV, Fase 2: 114-116.
- Thackston, McIntosh Wheeler (2001), Album Prefaces and Other Documents on the History of Calligraphers and Painters, Leiden; Boston; Koln: Brill.