پژوهشی در اوضاع اجتماعی ـ مذهبی خراسان در قرن نهم هجری بر مبنای کتاب «نصایح شاهرخی»

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

سازمان اسناد و کتابخانه ملی

چکیده

نصایح شاهرخی، از تألیفات جلال قائنی، در زمرۀ متونی است که با عنوان اندرزنامه از آنها یاد می‌شود. مؤلف کتاب، که خود فقیه و واعظی برجسته در هرات قرن نهم بوده، این کتاب را به شاهرخ تیموری تقدیم کرده و در آن ضمن اندرز و نصیحت به سلطان وقت، آگاهی‌های دست اولی از پاره‌ای ویژگی‌های اجتماعی ـ مذهبی زمان خود ارائه کرده است. دو موضوع مهم در این اثر، که مقالۀ حاضر به آن می پردازد، عبارتند از: مشکلات مربوط به انواع مختلف مالیات تحمیل‌شده بر مردم و ظلم و تعدی محصلان مالیاتی حکومت تیموریان؛ و دیگری، تکاپوهای مذهبی گروه‌های مختلف، خصوصاً اسماعیلیه در زادگاه مؤلف، یعنی منطقۀ قهستان. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

During the 9th century H./15th century A.D. based on the book of Nasāyeh-e Shāhrukhi

نویسنده [English]

  • Gholamreza Amirkhani
National Library and Archives of Iran
چکیده [English]

The Nasāyeh-e Shahrukhi , one of Jalāl Qā’eni’s works, is amongst the texts referred to as Andarz-nāma (literally, Book of Advice [generally known as Mirrors for Princes] ) The author was both a religious scholar (faqih)and a prominent preacher.  Dedicated to the Timurid Shāhrukh, the book, besides some counsel and advice to the king, presents first-hand knowledge about certain religious and social features of the author’s time. 
The two significant subjects mentioned by Qā’eni, which are addressed in the present study are as follows:  first, problems related to the taxes levied on the people and the injustice and violations committed by tax-collectors under the Timurid rule; and second, the religious investigations of various groups, especially the Ismailis, in the author’s birthplace, that is, Qohistān.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nasāyeh-e Shāhrukhi
  • Jalāl Qa’eni
  • Timurid Shāhrukh
  • Hanafi faqihs
  • books of counsel
ـ ابن‌جزری. محمد بن محمد. تحبیر التیسیر فی القرائات العشر. نسخۀ شمارۀ 324 کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران.
ـ ابوبکر طهرانی (۱۳۵۶). دیار بکریه. به تصحیح فاروق سومر و نجاتی لوغال. تهران: طهوری.
ـ اصیل‌الدین واعظ، عبدالله بن عبدالرحمن (۱۳۸۶). مقصد الاقبال سلطانیه و مرصد الآمال خاقانیه. به تصحیح غلامرضا مایل هروی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـ اوحدی بلیانی، تقی‌الدین محمد بن محمد (1389). ‏عرفات‌العاشقین و عرصات‌العارفین. تصحیح ذبیح‌الله ‏صاحبکاری و آمنه فخراحمد. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب و کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
ـ اورعی قدیری، مریم؛ عبدالرحیم قنوات و جواد عباسی (1391). «مناسبات وزیران و امیران در عصر تیموری (بررسی موردی رابطۀ غیاث‌الدین پیراحمد خوافی با امیران و وزیران تیموری)». تاریخ و فرهنگ، س۴۴، ش۸۹: ۲۹-۴۲.
ـ پطروشفسکی، ایلیا پاولوویچ (۱۳۶۶). «اوضاع اجتماعی اقتصادی ایران در عصر ایلخانان». در: تاریخ ایران کمبریج، ۵/453-509. ترجمۀ حسن انوشه. تهران: امیرکبیر.
ـ جعفری، جعفر بن محمد (۱۳۹۳). تاریخ اولاد تیمور از تواریخ ملوک و انبیاء. به تصحیح عباس زریاب خویی. قم: مورخ.
ـ حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله (۱۳۹۹). جغرافیای حافظ ابرو: ‌بخش خراسان. به تصحیح سیدعلی آل داود. تهران: بنیاد موقوفات دکترمحمود افشار.
ـ خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین (۱۳۳۳). تاریخ حبیب السیر، ج ۴. تصحیح سید محمد دبیرسیاقی. تهران: کتابفروشی خیام.
ـ دانش‌پژوه، محمدتقی (۱۳۶۷). ف‍ه‍رس‍ت‍وارۀ ف‍ق‍ه‌ ه‍زار و چ‍ه‍ارص‍د سالۀ اس‍لام‍ی‌ در زبان فارسی. تهران: علمی و فرهنگی.
ـ دورانت، ویلیام (۱۳۶۷). یونان باستان. ترجمۀ امیرحسین آریانپور، فتح‌الله مجتبایی و هرمز همایون‌پور. تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
ـ سعیدزاده، سید محسن (۱۳۶۹). بزرگان قائن. قم: انتشارات ناصر.
ـ عبدالرزاق سمرقندی، کمال‌الدین (1383). مطلع سعدین و مجمع بحرین. به اهتمام عبدالحسین نوایی. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ـ عقیلی، سیف‌الدین حاجی بن نظام (1337). آثار الوزراء (تألیف در نیمۀ دوم قرن نهم هجری). تصحیح میرجلال‌الدین حسینی ارموی (محدث). تهران: دانشگاه تهران..
ـ ف‍خ‍رال‍دی‍ن‌ ص‍فی‌، ع‍لی ب‍ن حسین (1356). رش‍ح‍ات‌ عین‌ الحیات‌. با م‍ق‍دمه‌ و تصحیح علی‌اصغر معینیان. تهران: بنیاد نیکوکاری نوریانی.
ـ فروزش، سینا (۱۳۹۱). بررسی تحلیلی سنت اندرزنامه‌نویسی سیاسی در تاریخ میانۀ ایران. تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.
ـ فصیح خوافی، جلال‌الدین محمد (۱۳۳۹). مجمل فصیحی. به تصحیح محمود فرخ. مشهد: کتابفروشی باستان.
ـ قاسم انوار، علی بن نصیر (۱۳۳۷). کلیات قاسم انوار. تصحیح سعید نفیسی. تهران: کتابخانه سنایی.
ـ قائنی، جلال‌الدین محمد. نصایح شاهرخی. نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی اتریش، شمارۀAF112 .
ـ گازرگاهی، کمال‌الدین حسین. مجالس العشاق. نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ایران، شمارۀ ۷۹۲.
ـ منز، بئاتریس فوربز (۱۳۹۰). قدرت، سیاست و مذهب در ایران عهد تیموری. ترجمۀ جواد عباسی. مشهد: دانشگاه فردوسی.
ـ منوچهری، عباس (۱۳۹۷). پارادایم نصیحت: اندیشۀ ایرانی فراسوی زوال و تداوم. تهران: پژوهشکدۀ تاریخ اسلام.
ـ نظامی باخرزی، عبدالواسع بن جمال‌الدین (۱۳۵۷). منشأ الانشاء. به تصحیح رکن‌الدین همایونفرخ. تهران: دانشگاه ملی ایران.
ـ نفیسی، سعید (۱۳۶۳). تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی تا پایان قرن دهم هجری. تهران: فروغی.
ـ یوسف اهل، جلال‌الدین (۱۳۵۶). فرائد غیاثی. تصحیح حشمت مؤید. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- Flugel, Gustav (1865). Die arabischen, persischen und turkischen handschriften der kaiserlich-koniglichen hofbibliothek zu wien, vol. 3, Wien: k. k. Hof-und Staatsdruckerei.
- Subtelny, Maria Eva and Anas B. Khalidov (1995). “The Curriculum of Islamic Higher Learning in Timurid Iran in the Light of the Sunni Revival under Shāh-Rukh”, Journal of the American Oriental Society, Vol. 115, No. 2 (Apr. – Jun.): 210-236.