کهن‌ترین نقل‌ها از ترجمۀ منظوم وصیّت امام علی به امام حسین‌(علیهما السلام)

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

در بررسی یکی از دست‌نویس‌های کهن ترجمۀ کلیله و دمنه، مورّخ 594ق، استشهاد به کلامی از امام علی(ع) و ترجمۀ منظوم آن به فارسی دیده می‌شود که پس از بررسی منابع حدیثی و ادبی، روشن شد که از ترجمۀ منظومۀ وصیت امام علی(ع) به امام حسین(ع) سرودۀ سیّد حسن غزنوی اخذ شده است. یکی از فواید این یافته آن است که قدمت نقل و استناد به منظومۀ سیّد حسن غزنوی، چندین سال از آنچه تصور می‌شده، عقب‌تر برده می‌شود. همچنین در کتابی از اواخر سدۀ ششم یا اوایل سدۀ هفتم هجری موسوم به «مونس‌نامه» که در قلمرو اتابکان آذربایجان، توسّط ادیبی به‌نام ابوبکر بن خسرو الاستاد، پدید آمده، بخش اعظم همین منظومۀ سیّد حسن غزنوی درج شده است. این یافته نیز نشان می‌دهد که در زمانی بسیار نزدیک به زمان پدید آمدن منظومۀ سیّد حسن، در یکی از مناطق بسیار دور از قلمرو غزنویان دوم، این اثر او از شهرتی بسزا برخوردار بوده و ادبای بزرگ آذربایجان به ترویج و تکثیر آن می‌پرداخته‌اند. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The oldest accounts of the versified translation of Imam Ali’s Will to Imam Huseyn (peace be upon them)

نویسنده [English]

  • Javad bashary
Persian Language & Literature, Literatire Faculty, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

In one of the old manuscripts of the translation of the Kalila va Dimnah dated 594 H./1198 A.D., there can be seen a quotation from Imam Ali (peace be upon him) and its versified Persian translation. An examination of hadith and literary sources clearly showed that this quotation is a rendition of Imam Ali’s will made to Imam Huseyn and versified by Sayyed Hasan of Ghazna. One of the benefits of this finding is that the commonly known date of the quotation and reference to it is moved back several years earlier. Furthermore, in a book from late 6th or early 7th century H., entitled Munes Namah, and prepared by a man of letters named Abu Bakr b. Khosrow Al-Ostād, in the domain of the Azerbaijan Atābaks, a substantial segment of Sayyed Hasan Ghaznavi’s poem is included. This additionally demonstrates that at a time very close to the days of Sayyed Hasan, his poem was widely known and that certain great literary men of Azerbaijan tried to promote and reproduce it.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Ali
  • Imam Huseyn
  • Sayyed Hasan of Ghazna
  • Nasrollah Munshi
  • Mones Namah
  • Abu Bakr b. Khosrow Al-Ostād
ـ إبن‌شعبة الحرّانی، أبومحمّد الحسن بن علی بن الحسین (1363). تحف العقول عن آل الرسول. عُنی بتصحیحه و التعلیق علیه: علی‌اکبر الغفاری. الطبعة الثانیة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرّسین بقم المشرّفة.
ـ ابوبکر بن خسرو الاستاد (بی‌تا). مونس‌نامه. نگارش بین 587-607ق. دست‌نویس کتابخانۀ بریتانیا. شمارۀ Or.9317.
ـ بشری، جواد. مقدمه سیدحسن غزنوی (1389).
ـ ـــــــــــــ (1398). «برخی ابیات فارسی از سدۀ چهارم و اوایل سدۀ پنجم هجری در چند مأخذ کهن». کهن‌نامۀ ادب پارسی، س10، ش1: 123-146.
ـ ـــــــــــ . مقدمه نصرالله منشی (1399).
ـ بگ‌جانی، عبّاس. مقدمه سیدحسن غزنوی (1397).
ـ ساکت، سلمان (1398). «نصرالله منشی» در: دانشنامۀ زبان و ادب فارسی. به‌سرپرستی اسماعیل سعادت. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، با همکاری نشر سخن: 11/562-564.
ـ سیّد حسن غزنوی، ملقّب به اشرف (1389). ترجمۀ منظوم وصیّت امام علی به امام حسین (علیهما السلام) (کهن‌ترین ترجمۀ منظوم فارسی از کلام علوی). با مقدّمه و تصحیح جواد بشری. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
ـ ـــــــــــــ (1397). دیوان. با مقدّمه، تصحیح و توضیح عبّاس بگ‌جانی. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
ـ شکوهی، فریبا (1398). «راحة الصدور و آیة السرور» در: دانشنامۀ زبان و ادب فارسی. به‌سرپرستی اسماعیل سعادت. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، با همکاری نشر سخن: 5/159-168.
ـ القبانچی، حسن (1421ق). مسند الإمام علی علیه السلام، ج10. ضبط نصّه و خرّج أحادیثه: طاهر السلامی. طهران: دار الأسوة للطباعة و النشر.
ـ الکراجکی الطرابلسی، أبوالفتح محمّد بن علی بن عثمان (1405ق). کنز الفوائد، ج1. حقّقه و علّق علیه: عبدالله نعمة. بیروت: دار الأضواء.
ـ مفتاح، الهامه و وهاب ولی (1374). نگاهی به روند نفوذ و گسترش زبان و ادبیات فارسی در ترکیه. تهران: شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی.
ـ مینوی، مجتبی. مقدمه نصرالله منشی (1379).
ـ نصرالله منشی، ابوالمعالی (1379). ترجمۀ کلیله و دمنه. تصحیح و توضیح: مجتبی مینوی طهرانی. تهران: امیرکبیر.
ـ ـــــــــــــ (1399). ترجمۀ کلیله و دمنه. به‌کوشش جواد بشری. چاپ عکسی (نسخه‌برگردان) دست‌نویس کتابخانۀ ملی آنکارا (وزارت معارف سابق ترکیه)، ش111، به‌خطّ محمّد بن هرون سیفی، مورّخ 594 هجری. قم: نشر ادبیات.
ـ ـــــــــــــ (833ق). ترجمۀ کلیله و دمنه. دست‌نویس موزۀ طوپقاپی‌سرای استانبول، ش1022روان‌کوشکو. به‌خطّ محمّد بن حسام مشهور به شمس‌الدین بایسنغری.