«لیمیای صفوی»: بازخوانی «اسرار قاسمی» و اثری نویافته از ملاجلال منجم یزدی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

ایران شناسی/دانشکده علوم انسانی/دانشگاه میبد/میبد/ایران

چکیده

هدف این جستار معرفی متنی در علوم غریبه از دورۀ صفوی است. به‌زعم نگارنده، این متن که در مقالۀ حاضر از آن با نام «لیمیای صفوی» یاد می‌­شود، از آثار تازه‌یاب ملاجلال منجم یزدی­، مورخ و منجم عصر شاه‌عباس اول صفوی است که در نسخه­‌های متعددی، با متن اسرار قاسمی، اثر مشهور ملاحسین واعظ کاشفی از عالمان متأخر تیموری، درهم آمیخته است. نویسنده در معرفی متن و اثبات مدعیات خود، ابتدا تاریخچه‌­ای از توجهات علمی و نسخه­‌شناسانه به لیمیای صفوی به ­دست داده و در بخش اصلی و فرجامین مقاله به ادلّۀ تاریخی و نسخه‌شناختیِ انتساب این متن به دورۀ صفویه و ملاجلال منجم یزدی پرداخته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Limiyā-ye Safavi: A rereading of the Asrār-e Qāsemi and a newly found book by Mulla Jalāl-Monajjem of Yazd

نویسنده [English]

  • Behzad Karimi
Iranian Studies Dept./Humanities Faculty/Meybod University/Meybod/Iran
چکیده [English]

The purpose of this research is to expound a book on occult sciences from the Safavid period. In my opinion, this text, which, in the present article, is referred to as “The Limiyā-ye Safavi”, is one of the newly found books authored by Mulla Jalal Monajjem of Yazd, a historiographer and astrologer from the time of Safavid Shah Abbas I, having been confused, in many MSS, with the Asrar-e Qāsemi, the renowned book by Mulla Huseyn Vā’ez-e Kāshefi, a late Timuri scholar.
While introducing this book and trying to prove my assertions, I will first present a brief account of scientific and codicological studies of “The Limiyā-ye Safavi”, and then in the main and final part of the article, I will deal with the historical and codicological grounds for ascribing the book to the Safavid era and to Mulla Jalal Monajjem of Yazd.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Occult sciences
  • Asrār-e Qāsemi
  • Limiyā-ye Savavi
  • Mulla Huseyn Vā’ez-e Kāshefi
  • Sheykh Bahā’i
  • Mulla Jalāl Monajjem of Yazd
  • Shah Abbas I
ـ ابن‌سینا (1331). کنوز المعزمین. با مقدمه و حواشی و تصحیح جلال‌الدین همایی. تهران: انجمن آثار ملی.
ـ اسکندربیک منشی (1382). تاریخ عالم‌آرای عباسی. به‌کوشش ایرج افشار. تهران: امیرکبیر.
ـ اصطخری، ابواسحاق ابراهیم (1347). مسالک و ممالک. به اهتمام ایرج افشار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ـ افشار، ایرج (1347). پاورقی اصطخری.
ـ ــــــــــــ (1343). «اطلاعاتی دربارۀ حل المشکلات، مصباح الهدایة، درّۀ نادره، ورقه و گلشاه، قصیدۀ پاریس». یغما، ش 189: 33- 35.
ـ درایتی، مصطفی (1390-1391). فهرستگان نسخه‌­های خطی ایران (فنخا)، جلدهای 3 و 13. تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی.
ـ سهیلی خوانساری، احمد (1355). «جلال‌­الدین محمد یزدی، منجم شاه‌عباس بزرگ». هنر و مردم، ش 167: 28-31.
ـ صادقی، مقصودعلی. مقدمه منجم یزدی (1399).
ـ کریمی، بهزاد (1396). زمان­‌نگری و کیهان­‌باوری در عصر صفویه. تهران: ققنوس.
ـ مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سند شمارۀ 33181.
ـ منجم یزدی، ملاجلال (1399). تاریخ عباسی. تصحیح مقصودعلی صادقی. تهران: نگارستان اندیشه.
ـ مهدی راونجی، غلامرضا؛ ابوالحسن فیاض انوش و علی‌اکبر کجباف (1395). «تاریخ­‌نگاری و تاریخ‌­نگری خاندان منجم یزدی». تاریخ‌­نگری و تاریخ‌نگاری، س 26، ش 18: 89-110.
 ـ میرمحمدصادق، سیدسعید (1380). «تاریخ عباسی». دانشنامۀ جهان اسلام، ج 6. زیر نظر غلامعلی حداد عادل. تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، چاپ دوم (با تجدید نظر).
ـ واعظ کاشفی، ملاحسین (1302ق). اسرار قاسمی. تهران: کتاب­فروشی علمی [چاپ افست].
ـ همایی، جلال‌الدین (1331). مقدمه ابن‌سینا.
منابع خطی
ـ کشف‌الرمل. کتابخانۀ آیت‌­الله بروجردی (مسجد اعظم قم)، نسخۀ خطی ش 1/1280.
ـ ملاجلال دوم. تاریخ عباسی. کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، نسخۀ خطی شمارۀ 4204.
ـ ملاکمال بن ملاجلال بن منجم یزدی. زبدة ­التواریخ. کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، نسخۀ خطی ش 9544.
ـ منجم یزدی، ملاجلال. تحفة ­المنجمین. کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، نسخۀ خطی ش 6982.
ـ واعظ کاشفی، ملاحسین. اسرار قاسمی، کتابخانه و موزۀ ملی ملک، نسخۀ خطی ش 3090.
ـ ـــــــــــــ . اسرار قاسمی، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، نسخۀ خطی ش 2/12559.
- Babayan, Babayan (2009). “The Cosmological Order of Things in Early Modern Safavid Iran”, in Massumeh Farhad and Serpil Bagci, eds., Falnama: The Book of Omens. London: Ashgate, pp. 246-255.
- Lory, Pierre (2003). “Kashifı’s Asrar-i Qasimı and Timurid Magic”, Iranian Studies, vol. 36, no. 4: 531-541.
- Melvin-Koushki, Matthew and James Picket (2016). “Mobilizing Magic: Occultism in Central Asia and the Continuity of High Persianate Culture under Russian Rule”, Studia Islamica 2/111: 84-231.
- Mossadegh, Ali Asghar (1987). “La Famille Monajjem Yazdi”, Studia Iranica, vol. 16: 123-129.
- Mancini-Lander, Derek J. (2012). “Memory on the Boundaries of Empire: Narrating Place in the Early Modern Local Historiography of Yazd”, unpublished PhD dissertation, Michigan: University of Michigan.
- Subtelny, Maria E. (2012). “KĀŠEFI, KAMĀL-AL-DIN ḤOSAYN WĀʿEẒ” Iranica, s. v. Vol. 15, fasc. 6/658-661.