پژوهشی در معنای اصطلاح دیوانیِ «مشروح»

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران.

چکیده

در میان واژه‌های عربی که وارد زبان فارسی شده‌اند، لغاتی وجود دارند که دستخوش تحول معنایی شده و در معنی یا معانی جدیدی به کار رفته‌اند. یکی از این لغات، واژۀ «مشروح» است که در متون فارسی مخصوصاً در منشآت و نثرهای منشیانه به‌عنوان یک اصطلاح و سند دیوانی به کار رفته است. در این تحقیق، که به شیوۀ توصیفی  ـ  تحلیلی انجام گرفته، کاربرد و معنای لغت «مشروح» با استناد به شواهدی از متون نظم و نثر فارسی بررسی شده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که «مشروح» در متون فارسی، به معنی«جریده»، «سند» و «حکم» به کار رفته و در دواوین استیفا و عرض رایج بوده است. این معانی در فرهنگ‌های لغت فارسی مغفول مانده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A study of the meaning of the divani expression Mashrooh

نویسنده [English]

  • Mohammadreza Masoumi
Assistant Professor of Persian Language and Literature Department,. Yasooj Branch, Islamic Azad University, Yasooj, Iran.
چکیده [English]

Among the Arabic loanwords in the Persian language, there are words that have undergone certain semantic changes taking on new uses. One of such words is mashrooh, specifically and widely used in epistolatory as well as embellished prose writings as a divani [courtly/ governmental administrative] term.
Using a descriptive-analytical approach and documenting by examples from Persian prose and poetry sources, this article examines the new meanings of the term mashrooh. The findings of this study indicate that mashrooh has been used in Persian texts in the sense of “gazette”, “document” and “decree” prevalent in the state offices of Estifa (Finance) and ‘Arz (regulatory oversight of the army).
These new applications of mashrooh have been overlooked in Persian dictionaries.

کلیدواژه‌ها [English]

  • mashrooh
  • jaridah [gazette]
  • divan
  • eqtā’
  • divani terminology
ـ آیتی، عبدالحمید (1373). تعلیقات نظامی (1373 الف).
ـ المختارات من الرسائل (1378). به کوشش غلامرضا طاهر و ایرج افشار. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
ـ انوری، حسن (1355). اصطلاحات دیوانی دورۀ غزنوی و سلجوقی. تهران: طهوری.
ـ ـــــــــــــ (1382). فرهنگ بزرگ سخن، ج7. تهران: سخن.
ـ بهاءالدین بغدادی، محمد بن مؤید (1385). التوسل الی الترسّل. تصحیح احمد بهمنیار. تهران: اساطیر.
ـ بیلقانی، مجیرالدین (1358). دیوان. تصحیح و تعلیق محمد آبادی. تبریز: انتشارات مؤسسۀ تاریخ و فرهنگ ایران.
ـ ثروتیان، بهروز (1377). تعلیقات نظامی (1377).
ـ تویسرکانی، قاسم (1383). تعلیقات رشیدالدین وطواط.
ـ حسینی کازرونی، احمد (1384). فرهنگ تاریخ بیهقی. تهران: زوار.
ـ خان‌محمدی، علی‌اکبر(1372). «روش کار با اسناد خطی». گنجینۀ اسناد، ش9: 86-97.
- دهخدا، علی‌اکبر (1372). لغت‌نامه. تهران: دانشگاه تهران.
ـ رشیدالدین وطواط، محمد بن محمد (1383). نامه‌های رشید‌الدین وطواط. با مقدمۀ قاسم تویسرکانی. تهران: دانشگاه تهران.
ـ زنجانی، برات (1373). تعلیقات نظامی (1373 ب).
ـ سرمدی، مجید (1391). هفت نگار آسمانی[؛] خلاصه‌ای از هفت‌پیکر نظامی. تهران: علمی.
ـ شوهانی، سیاوش (1389). «گزیدۀ منبع‌شناسی تاریخ اداری در ایران از ورود اسلام تا سقوط قاجار». کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش153: 102-107.
ـ ظهیری سمرقندی، محمد بن علی (1333). سندبادنامه. با مقدمۀ علی قویم. تهران: کتابفروشی خاور و ابن‌سینا.
ـ ـــــــــــــ (1397). غرة الالفاظ و نزهة الالحاظ. با مقدمه و تصحیح محسن ذاکرالحسینی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
ـ عامری، حیات (1395). «وام‌واژه‌های عربی در فارسی، بررسی تحولات آوایی و معنایی». مطالعات تطبیقی فارسی ـ عربی، ش2: 87-104.
ـ قائم‌مقامی، جهانگیر (1350). مقدمه‌ای بر شناخت اسناد تاریخی. تهران: انجمن آثار ملی.
ـ مجدی، موفق بن محمد. مصباح الرسائل و مفتاح الفضائل. نسخۀ شمارۀ 328 کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، تاریخ کتابت: 742ق.
ـ معصومی، محمدرضا (1399). «جستاری در معنای مغفول لغت اعتداد با تکیه بر متون نثر فارسی». نثرپژوهی ادب فارسی، س23، ش48: 175-198.
ـ منتجب‌الدین بدیع، علی بن احمد. عتبة الکتبة. نسخۀ شمارۀ 6292 کتابخانۀ ملی مصر، تاریخ کتابت: 671ق.
ـ ـــــــــــــ (1384). عتبة الکتبة[:] مجموعه مراسلات دیوان سلطان سنجر. به تصحیح و اهتمام محمد قزوینی و عباس اقبال آشتیانی. تهران: اساطیر.
ـ میهنی، محمد بن عبدالخالق (1389). آیین دبیری. با تصحیح و توضیح اکبر نحوی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ـ نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف (1373الف). گزیدۀ هفت‌پیکر. با تلخیص، مقدمه و توضیحات عبدالحمید آیتی. تهران: علمی و فرهنگی.
ـ ـــــــــــــ (1373ب). هفت‌پیکر. به تصحیح برات زنجانی. تهران: دانشگاه تهران.
ـ ـــــــــــــ (1377). هفت‌پیکر. با تصحیح، مقدمه و توضیحات بهروز ثروتیان. تهران: توس.
ـ ـــــــــــــ (1387). هفت‌پیکر. با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی. به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره.
ـ وحید دستگردی، حسن (1387). پاورقی نظامی (1387).
ـ وفایی، عباسعلی و فاطمه قاسم‌محمد (1394). «تحول معنایی وام‌واژه‌های عربی در کلیله و دمنه». پژوهش‌های ادبیات تطبیقی، س3، ش1: 223-246.