اشعاری نویافته از عنصری بلخی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت‌علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی

چکیده

در این مقاله با بهره‌گیری از رسالة فی علم البدیع، در مجموعۀ 4000 کتابخانۀ ایاصوفیا، 51 بیت از عنصری که در دیوان‌های چاپی و دیگر منابعِ در دسترس نگارنده موجود نیست، ارائه می‌شود. یک بیت دیگر هم در المعجم، بدون ذکر نام شاعر، نقل شده است که از رسالة فی علم البدیع می‌توان نام شاعرِ آن شعر را یافت. همچنین در نسخۀ یادشده، سه بیت از قصیده‌ای در مدح ابوسهل احمدِ حسن حمدوی، که ممدوح فرّخی نیز بوده است، وجود دارد. پس، یکی از ممدوحان عنصری بوسهل حمدوی بوده است که در دیوان او، شعری در مدح وی دیده نمی‌شود و بدیهی است که در پژوهش‌های مبتنی بر دیوان‌های چاپی نیز، نام این شخص ملاحظه نمی‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Newly found couplets of Onsori-e Balkhi

نویسنده [English]

  • Neda Heidarpour
Professor Assistant, Persian Academy
چکیده [English]

In this article, by making use of the Resāla fi 'ilm al-Badi’ (treatise on rhetorical Figures) in the collection no. 4000 at the Hagia Sophia Library, 51 couplets by Onsori, not found in his printed Divans and in other sources accessible to the present author, are introduced. One other anonymous couplet has been quoted in the book Al-Mo’jam whose composer’s name can be found in the Resāla fi 'ilm al-Badi’.  Further, there are three couplets of a Qasideh in praise of Abu Sahl Ahmad b. Hasan Hamduy, a man also eulogized by Farrokhi. This proves that one of Onsori’s mamduhs was this Abu Sahal, although no poetry in his praise is to be seen in Onsori’s Divan, nor can it naturally be found in any study based on the poet’s printed Divans.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Newly found couplets
  • Resāla fi 'ilm al-Badi’
  • Onsori
  • Abu Sahl Hamduy
ـ اوحدی بلیانی، تقی‌الدّین محمد (1389). عرفات العاشقین و عرصات العارفین. به کوشش ذبیح‌الله صاحبکاری و آمنه فخر احمد. با نظارت علمی محمد قهرمان، ج5. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب و کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
ـ بشری، جواد (1398). «برخی ابیات فارسی از سدۀ چهارم و اوایل سدۀ پنجم هجری در چند مأخذ کهن». کهن‌نامۀ ادب پارسی، س10، ش1: 123-146.
ـ بشری، جواد. مقدمه سیفی نیشابوری (1399).
ـ بیرونی، ابوریحان (1958م). فی التحقیق ما للهند. حیدرآباد دکن: مطبعة المجلس دائرةالمعارف العثمانیه.
ـ بیهقی، محمد بن حسین (1388). تاریخ بیهقی، ج1. به تصحیح محمدجعفر یاحقّی و مهدی سیّدی. تهران: سخن.
ـ ثعالبی، عبدالملک بن محمد (1420ق). یتیمة الدّهر فی محاسن اهل العصر، ج5. تحقیق مفید محمد قمیحه. بیروت: دار الکتب العلمیة.
ـ جامی، نورالدین عبدالرحمان (1370). نفحات الانس. به تصحیح محمود عابدی. تهران: اطلاعات.
ـ حاجی‌خلیفه، مصطفی بن عبدالله (بی‌تا). کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون. تحقیق محمّد شرف‌الدّین یالتقایا و المعلّم رفعت بیلگه الکلیسی. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ـ حسینی، محمدتقی (1390). فهرست دستنویسهای فارسی کتابخانۀ ایاصوفیا (استانبول). تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
ـ خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین (1380). تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، ج2. به کوشش محمد دبیرسیاقی. تهران: کتابفروشی خیام.
ـ دبیرسیاقی، محمّد. مقدمه عنصری (1363).
ـ درایتی، مصطفی (1391). فهرستگان نسخه‌های خطی ایران (فنخا)، ج 15. تهران: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران.
ـ رازی، شمس‌الدین محمّد بن قیس (1388). المعجم فی معاییر اشعار العجم. به تصحیح سیروس شمیسا. تهران: نشر علم.
ـ راوندی، محمّد بن علی بن سلیمان (1333). راحة الصدور و آیة السرور در تاریخ آل سلجوق. به تصحیح محمّد اقبال. تهران: امیرکبیر.
ـ سلطان‌زاده، شهناز (1397). «کمال خجندی». در: دانشنامۀ زبان و ادب فارسی. به سرپرستی اسماعیل سعادت. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، با همکاری انتشارات سخن: 9/260-262.
ـ سمرقندی، دولتشاه بن علاءالدوله (1382). تذکرة الشّعراء. به تصحیح ادوراد براون. تهران: اساطیر.
ـ سیفی نیشابوری، علی بن احمد (1399). رسائل العشاق و وسائل المشتاق. نسخه‌برگردان دستنویس شمارۀ 3005 در کتابخانۀ المالی ترکیه. به کوشش جواد بشری. تهران: انتشارات دکتر محمود افشار، با همکاری انتشارات سخن.
ـ صادقی، علی‌اشرف (1390). «برگزار یا برگذار». فرهنگ‌نویسی، ش4: 2-15.
ـ صفا، ذبیح‌الله (1369). تاریخ ادبیات در ایران، ج3. تهران: فردوس.
ـ صفری آق‌قلعه، علی (1395). اشعار فارسی پراکنده در متون تا سال 700 هجری، ج2. تهران: انتشارات دکتر محمود افشار، با همکاری انتشارات سخن.
ـ عبدعلی، محمّد (1372). «ابوسهل حمدوی». در: دائرة المعارف بزرگ اسلامی. زیر نظر کاظم بجنوردی. تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی: 5/570-572.
ـ عنصری، ابوالقاسم حسن بن احمد (1341). دیوان. به تصحیح یحیی قریب. تهران: ابن‌سینا.
ـ ــــــــــــــ (1342). دیوان. به تصحیح محمّد دبیرسیاقی. تهران: کتابخانۀ سنایی.
ـ ــــــــــــــ (1363). دیوان. به تصحیح محمّد دبیرسیاقی، چ2. تهران: کتابخانۀ سنایی.
ـ ــــــــــــــ (1967م). وامق و عذرا. با مقدّمه و تصحیح و تحشیۀ مولوی محمّد شفیع. به کوشش احمد ربّانی. پاکستان: دانشگاه پنجاب.
ـ عوفی، محمّد (1903). لباب الالباب. به تصحیح ادوارد براون، ج2. لیدن: بریل.
ـ فرّخی، ابوالحسن علی بن جولوغ (1349). دیوان. به تصحیح محمّد دبیرسیاقی. تهران: زوّار.
ـ قره‌بلوط، علی الرضا و أحمد طوران (2001 م). معجم التّاریخ التّراث الاسلامی فی مکتبات العالم. قیصری: دارالعقبة.
ـ قریب، یحیی. مقدمه عنصری (1341).
ـ ــــــــــــــ (1353). «هفت قصیدۀ بازیافته از عنصری». دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ش4: 125-134.
ـ قزوینی، محمد (1363). یادداشتهای قزوینی. به کوشش ایرج افشار. تهران: انتشارات علمی.
ـ قوامی رازی، بدرالدّین (1334). دیوان. به تصحیح میر جلال‌الدّین حسینی. تهران: چاپخانۀ سپهر.
ـ گردیزی، عبدالحی بن الضحاک بن محمود (1347). تاریخ گردیزی. به کوشش عبدالحی حبیبی. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
ـ مشار، خان‌بابا (1351). فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج2. تهران: مؤلف.
ـ منزوی، احمد (1349 ). فهرست نسخه‌های خطّی فارسی، ج3. تهران: مؤسّسۀ فرهنگی منطقه‌ای.
ـ مولوی، جلال الدّین محمّد (1363). مثنوی معنوی، ج2. به تصحیح رینولد نیکلسون. تهران: امیرکبیر.
ـ نفیسی، سعید (1363). تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، ج1. تهران: انتشارات فروغی.
ـ نوائی، علیشیر (1363). مجالس النفائس. به سعی و اهتمام علی‌اصغر حکمت. تهران: کتابفروشی منوچهری.
ـ نیشابوری، ظهیرالدین (2004م). سلجوق‌نامه. به کوشش ای. ایچ. مورتن. بریتانیا: بنیاد یادگار ای. جی. دابل یو. گیب.
ـ واله داغستانی، علیقلی (1384). ریاض الشعراء، ج3. به کوشش محسن ناجی نصرآبادی. تهران: اساطیر.
ـ همدانی، رشیدالدین فضل‌الله (1386). جامع ‌التواریخ (تاریخ آل سلچوق). به تصحیح محمّد روشن. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
ـ یوسفی، غلامحسین (1357). «ابوسهل حَمدوی». در: دانشنامۀ ایران و اسلام. زیر نظر احسان یارشاطر. تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب: 8/1053-1054.
- Karatay, Fehmi Edhem (1961). Topkapi Sarayi Müzesi Kütüphanesi Farsça Yazmalar Kataloğu. İstanbul: Topkapi Sarayi Müzesi.