مخارج تولید نسخۀ خطی هزارویک‌شب بر پایۀ براتی از آلبوم بیوتات

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه ارتباط تصویری و تصویرسازی، دانشکده تجسمی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

2 دانش آموخته رشته ایرانشناسی (گرایش نسخ خطی)، بنیاد ایران شناسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

نسخۀ هزارویک‌شب یکی از مهم‌ترین نسخه‌های خطی مصور ایرانی است که در دورۀ قاجار به دستور ناصرالدین‌شاه، در کارگاه کتاب‌آرایی سلطنتی تدوین شده است. این نسخه نه‌تنها از منظر متن، بلکه از حیث تعداد نگاره‌ها و ویژگی‌های بصری‌ آنها حائز اهمیت است. در منابع معدودی، به چگونگی شکل‌گیری این نسخه پرداخته شده است. در خصوص جزییات دستمزدهای نگارگران این نسخه، تا کنون دو سند یافت شده است: یکی مقاطعه‌نامچه‌ای میان معیرالممالک و صنیع‌الملک و دیگری براتی دیوانی محفوظ در آلبوم بیوتات که در این مقاله بررسی خواهد شد. سند اخیر در پایان کار کتابت، مجلس‌سازی، و تذهیب و طلااندازیِ نسخهْ آماده شده و در آن، جزییاتی دربارۀ اجرت هر یک از فعالیت‌ها آمده و شیوۀ پرداخت از خزانه در هر سال معلوم شده است. مقایسۀ این دو سند که یکی در ابتدای کار و یکی در انتهای کار تدوین شده، دربردارندۀ اطلاعاتی در باب تغییراتی است که در پرداخت‌های طی هشت سال تدوین این نسخه روی داده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Costs of the production of the MS of the Hezār o Yek shab [One thousand and One Nights] based on a draft in an album kept at a royal production workshop [boyutāt]

نویسندگان [English]

  • Ali Boozari 1
  • Maryam Shafiei Alavijeh 2
1 Assistant professor, Graphic Design Department, Visual Art Faculty, University of Art, Tehran, Iran
2 MA in Iranian studies, Iranian studies Foundation, Beheshti University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The manuscript of the One Thousand and One Nights is one of the most important Iranian illustrated MSS which was commissioned by the Qājārid Naser al-Din Shah to be prepared at the Royal book-making workshop. This manuscript is of immense significance not only from the viewpoint of its text but also with respect to the number of its paintings and visual features. However, only a few sources have addressed the way this manuscript took form. Regarding the details of how the makers of this MS were paid, two documents have so far been found, the first being the contract made between Mo’ayyer al-Mamālek and Sani’ al-Molk); the second document is a Divāni money draft preserved in a boyutāt album, which is dealt with in this article. The latter document prepared after the completion of the copying, administration of paintings, illuminating, and gilding of the MS, shows details about the wages paid for each of the works done and the manner of payments from the treasury every year. A comparison between these two documents, one of which was prepared at the start of making the manuscript and the second at the end, will reveal certain information concerning the changes occurring in the payments during the eight years spent on the preparation of the manuscript.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qājār arts
  • manuscripts
  • painting
  • One Thousand and One Nights
  • Abu al-Hasan Ghaffari
  • Divāni draft

مراجع

ـ آتابای، بدری (1355 [= 2535]). فهرست دیوان‌های خطی کتابخانۀ سلطنتی و کتاب هزارویکشب، ج2. [بی‌جا]: زیبا (چاپخانه): ص1375-1392.
ـ الف لیله و لیله (1261ق). ۲۰۱+۱۹۲ صفحه. ابعاد کتاب: 5/34×21س.م. مترجم: عبداللطیف طسوجی تبریزی، انتخاب یا سرایش اشعار: محمدعلی اصفهانی الشهیر به سروش. تبریز: [به‌سعی و اهتمام] علی خوشنویس، چاپ سنگی.
ـ انوری، حسن (1381). فرهنگ بزرگ سخن، ج 2 و 3 و 7. تهران: سخن.
ـ بیانی، مهدی (1363). احوال و آثار خوشنویسان. تهران: علمی.
ـ بختیار، مظفّر (1381). «کتاب‌آرایی هزارویک‌شب (نسخۀ خطی کتابخانۀ کاخ گلستان)». نامۀ بهارستان، س3، ش1 (پیاپی: 5): 123-132.
ـ بهزادی، محمدرضا و محمد میرزاخانی (1395). «ترجمۀ هِنریه؛ یک ترجمۀ فارسی نویافته از هزارویک‌شب». در: مجموعه مقالات همایش 170 سال کتابخوانی با هزارویک شب. تهران، خانۀ کتاب: 79-110.
ـ بوذری، علی (1393). «نسخۀ خطی هزارویک‌شب کتابخانۀ کاخ گلستان در فهرست شیخ‌المشایخ معزی». گزارش میراث، س8، ش1-2 (پیاپی: 62-63): 89-95.
ـ جمالزاده، سید محمدعلی (1376). گنج شایگان. تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.
ـ حائری، عبدالحسین (1357). ف‍ه‍رس‍ت ک‍ت‍اب‍خ‍ان‍ۀ‌ م‍ج‍ل‍س‌ ش‍ورای‌ ملّی ای‍ران‌، ج21. تهران: کتابخانۀ مجلس شورای ملّی.
ـ حسینی اشکوری، سید جعفر (1380). نسخه‌های خطی کتابخانۀ آیةالله فاضل خوانساری(ره). زیر نظر حاج محمدحسن فاضلی. [خوانسار]: مؤسسۀ علمی و فرهنگی آیةالله فاضل خوانساری(ره)؛ قم: انصاریان.
ـ دانش‌پژوه، محمدتقی (1346 «الف»). «کتابخانه‌های عراق و عربستان سعودی: مکتبة شیخ الاسلام عارف حکمة در مدینه». نشریۀ نسخه‌های خطی کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، ج5: 405-582.
ـ ـــــــــــــ (1346 «ب»). «نسخه‌های خطی فارسی انجمن پادشاهی آسیایی». نشریۀ نسخه‌های خطی کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، ج5: 679-682.
ـ ـــــــــــــ (1358). «کتابخانۀ هوتن در همانجا [دانشگاه هاروارد]». نشریۀ نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ج9: 385-425.
ـ درایتی، مصطفی (1389). فهرستوارۀ دست‌نوشت‌های ایران (دنا). تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
ـ روزنامۀ دولت علیۀ ایران (1372). مدیر و نقاش: میرزا ابوالحسن‌خان صنیع‌الملک غفاری.
2ج. به اهتمام جمشید کیان‌فر و عنایت‌الله رحمانی. تهران: کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران.
ـ روزنامۀ وقایع اتفاقیه (1373). تهیه و تنظیم: کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران. تهران: کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران با همکاری مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
ـ شقاقی، حسینقلی­خان (1353). خاطرات ممتحن‌الدوله. تهران: امیرکبیر.
ـ صدرایی خوئی، علی (1376). ف‍ه‍رس‍ت ن‍س‍خ‍ه‌ه‍ای‌ خ‍طی‌ ک‍ت‍اب‍خ‍ان‍ه‌ م‍ج‍ل‍س‌ ش‍ورای‌ اس‍لام‍ی. زی‍ر ن‍ظر ع‍ب‍دال‍ح‍س‍ی‍ن‌ حائری. [برای‌] م‍رکز مطالعات و ت‍ح‍ق‍ی‍ق‍ات‌ اس‍لام‍ی‌. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی؛ ق‍م‌: دفتر تبلیغات اسلامی ح‍وزۀ‌ ع‍ل‍م‍یۀ‌ ق‍م‌.
ـ طسوجی تبریزی، عبداللطیف. مقدمه ← الف لیله و لیله (1261ق).
ـ فروغ اصفهانی، محمدمهدی (1387). فروغستان: دانشنامۀ فن استیفا و سیاق. به‌کوشش ایرج افشار. تهران: میراث مکتوب.
ـ کریم‌زادۀ تبریزی، محمدعلی (1370). احوال و آثار نقاشان قدیم ایران و برخی از مشاهیر نگارگر هند و عثمانی، 3ج. لندن: پرینت تودی.
ـ مستوفی، عبدالله (1384). ش‍رح‌ زن‍دگ‍ان‍ی‌ م‍ن‌ (تاریخ اجتماعی و اداری دورۀ قاجاریه)‌، ج1. تهران: زوار.
- Marzolph, Ulrich (2001). Narrative Illustrations in Persian Lithographed Books. Leiden, Boston, Koln: Brill.
- --------------- (2005). "The Persian Nights: Links between the Arabian Nights and Iranian Culture", Fabula, 45, Issue 3-4: 275–293.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار