تور در متون پهلوانی ایران و معرّفی «داستان تور بن جهانگیر»

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه ولیعصر(عج) رفسنجان ـ دانشکدۀ نرجس

چکیده

تور پسر جهانگیر، معروف به تبردار، یکی از پهلوانان متون پهلوانی عامیانۀ ایران است. از آن‌جا که داستان‌های جهانگیر پدر تور قدمت چندانی ندارد، روایت‌های مربوط به فرزندش تور هم متأخّر و محصول ذهن داستان‌گزاران و نقّالان چند سدۀ گذشته است. اگرچه سرگذشت تور بن جهانگیر در متون منظوم پهلوانی با تفصیل آمده امّا در طومارهای نقّالی داستان‌های او مختصر است و اغلب در جنگ‌های هفت‌لشکر از او یاد می‌شود. با این‌حال در برخی متون، سلسله روایات تور تا دورۀ جنگ‌های کین‌خواهی بهمن و آذربرزین نیز ادامه می‌یابد. دربارۀ آغاز پیدایش تور بن جهانگیر تا پهلوانی‌های او، منظومۀ مستقلی باقی مانده که تا به امروز از دید پژوهشگران پنهان مانده است. در این مقاله نخست به بررسی روایات تور بن جهانگیر در متون پهلوانی ایران می‌پردازیم، سپس «داستان تور بن جهانگیر» را معرّفی و برخی ویژگی‌های آن بررسی می‌کنیم.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Tūr in Iran’s Pahlavāni (heroic) texts: Introducing “The Story of Tūr b. Jahāngir”

نویسنده [English]

  • Reza Ghafouri
Dept. of Persian Language and Literature, Faculty of Letters and Humanities University of Narjes Rafsanjan, Iran.
چکیده [English]

Tūr, son of Jahāngir, known as Tabardār, is one of the heroes in the folkloric Persian pahlavāni texts. Since the stories of Jahangir, father of Tūr, are not very old, the accounts about his sons are naturally of recent time, concocted by storytellers and raconteurs of the recent centuries. Although the life-story of Tūr b. Jahāngir has been extensively recounted in versified heroic texts, his stories in narrative scrolls are scant, often mentioned in the Haft Lashkr’s wars. Nonetheless, accounts of Tūr continue in certain texts up to the time of the battles revenging Bahman and Azarbarzin. Of the beginning of Tūr b. Jahangir up until his heroic deeds there has remained a separate versified text overlooked so far by scholars.
In this article we will first address the accounts of Tur b. Jahangir in Iran’s heroic texts. We will then introduce “The Story of Tur b. Jahangir” and examine some of its features.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tūr b. Jahāngir
  • heroic texts
  • narrational scrolls
  • Safavid period
  • Shāhnāmeh-ye Haft Lashkar
  • plagiarism

مراجع

ـ آذربرزین‌نامه (1400). تصحیح رضا غفوری. تهران: ققنوس.
ـ آیدنلو، سجّاد (1392). «بررسی تصحیح جدید سام‌نامه». کتاب ماه ادبیات، ش80: 57-65.
ـ ــــــــــــــ (1396). «سه نکته از دستور تاریخی در شاهنامه و متون پهلوانی»، در: نیم‌پخته ترنج. تهران، سخن: 47-64.
 ـ اسدی ‌طوسی، ابونصر علی بن احمد (1354). گرشاسپ‌نامه. به‌کوشش حبیب یغمایی. تهران: طهوری.
ـ بانوگشسپ‌نامه (1382). تصحیح روح‌انگیز کراچی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـ بهار، محمّدتقی (1355). سبک شناسی یا تاریخ تطوّر نثر فارسی. تهران: پرستو.
ـ تبریزی، محمّدحسین بن خلف (1342). برهان قاطع. به اهتمام محمّد معین. تهران: ابن سینا.
ـ تهمتن‌نامه (1398). تصحیح رضا غفوری. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
ـ خالقی‌مطلق، جلال (1398). واج‌شناسی شاهنامه. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
ـ خطیبی، ابوالفضل (1395). آیا فردوسی محمود غزنوی را هجو گفت؟ تهران: پردیس دانش.
ـ داستان تور بن جهانگیر. ذیل دست‌نویس جهانگیرنامۀ کتابخانۀ ایندیا آفیس، به‌شمارۀ Ethe628.
ـ رزم‌نامۀ گرشاسپ. مندرج در: دست‌نویس گرشاسپ‌نامه، کتابخانۀ آستان قدس رضوی، به‌شمارۀ 4129.
ـ زرّین‌قبانامه (1393). تصحیح سجّاد آیدنلو. تهران: سخن.
ـ شمیسا، سیروس (1370). سیر غزل در شعر فارسی. تهران: فردوس.
ـ صفا، ذبیح‌الله (1364). تاریخ ادبیات در ایران، ج4. تهران: فردوسی.
ـ طومار جامع نقّالی شاهنامه (1396). تصحیح فرزاد قائمی. مشهد: به‌نشر.
ـ طومار کهن شاهنامۀ فردوسی (1390). به کوشش جمشید صداقت‌نژاد. تهران: دنیای کتاب.
ـ طومار نقّالی شاهنامه (1391). به کوشش سجّاد آیدنلو. تهران: به‌نگار.
ـ عطایی. برزونامۀ جدید. دست‌نویس کتابخانۀ ملّی پاریس به شمارۀ Supplement Persan 499.
ـ فردوسی، ابوالقاسم (1386). شاهنامه. تصحیح جلال خالقی‌‌مطلق (جلد ششم تصحیح محمود امیدسالار، جلد هفتم تصحیح ابوالفضل خطیبی). تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
ـ قاری یزدی، نظام‌الدّین محمود (1359). دیوان البسه. تهران: شرکت مولّفان و مترجمان ایران.
ـ مادح، قاسم (1380). جهانگیرنامه. به‌کوشش ضیاءالدین سجادی، تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه تهران و دانشگاه مک‌گیل.
ـ مختاری (1397). شهریارنامه. تصحیح رضا غفوری. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
ـ مرزبان فارسی، رفیع‌الدّین (1399). فرامرزنامۀ کوچک. تصحیح ابوالفضل خطیبی و رضا غفوری. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
ـ مشکین‌نامه (طومار نقّالی حسین بابامشکین) (1386). به اهتمام داوود فتحعلی‌بیگی. تهران: نمایش.
ـ منوچهرخان حکیم (1384). اسکندرنامه (بخش ختا). به کوشش علی‌رضا ذکاوتی قراگزلو. تهران: میراث مکتوب.
ـ هفت‌لشکر (1377). تصحیح مهران افشاری و مهدی مداینی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـ هفت منظومۀ حماسی (1394). تصحیح رضا غفوری. تهران: میراث مکتوب.
ـ یارشاطر، احسان (1334). شعر فارسی در عهد شاهرخ. تهران: دانشگاه تهران.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار