نشانه‌ای از نقاب نمایش‌های یونان باستان در کتاب «اساس الاقتباس»

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تهران، ایران

چکیده

در کتاب اساس‌الاقتباس، مانند اغلب کتاب‌های منطق در فرهنگ اسلامی، بخشی به فن شعر اختصاص دارد. این کتاب‌ها عمدتاً مبتنی بر آثار ارسطوست و بنابراین، مطالب بخش شعر آنها بیشتر برگرفته از کتاب بوطیقای این فیلسوف است؛ اما جریان ترجمه (از یونانی به سریانی و از سریانی به عربی و از این زبان به فارسی) و شرح و تلخیص آنها، به اضافۀ ناآشنایی مترجمان و شارحان با موضوع متن (شعر نمایشی یونان باستان)، مطالب برگرفته از بوطیقا را غریب و گاه مغلوط کرده‌است. کلمۀ «شحنه» در بخش فن شعر اساس‌الاقتباس تصحیف «سحنه»، به معنی حالت و رنگ چهره، است و آن نیز ترجمه‌ای نادرست از کلمۀ «پرُسوپُن» یونانی، به معنی نقاب نمایش، است. همچنین عبارت «اخذ به وجوه» در این متن ترجمه‌ای نادرست از «هوپُکریسیس» یونانی، به معنی نقش‌بازی‌کردن، است و صیغۀ فاعلی این کلمه، «هوپُکریتیس»، به معنی بازیگر نمایش است. ازآنجاکه بازیگران نمایش در یونان باستان همواره نقاب می‌زده‌اند، احتمالاً این عبارت نیز با نقاب نمایش ارتباط دارد. این هر دو اصطلاح از کتاب شفای ابن‌سینا به اساس الاقتباس راه یافته ‌است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A trace of the mask used in ancient Greek theatrical presentations in the book Asās al-Eqtebās

نویسنده [English]

  • mahdi kamali
Academy of Persian language and literature, tehran, iran
چکیده [English]

Part of the Asās al-Eqtebās, like many other books of logic in the Islamic scholarship, is devoted to the art of poetry. These books are largely based on Aristotle’s Poetics, and therefore the contents therein of the part on poetry are mostly adapted from this philosopher’s book of Poetics. However, the process of translation (from Greek into Syriac, from the latter into Arabic and from Arabic into Persian), the commentaries and summaries of the Poetics as well as the unfamiliarity of translators and commentators with the subject matter of the book (the dramatic poetry of ancient Greece), have caused the material taken from the Poetics to become outlandish and sometimes erroneous. The word shahnah in the section on poetry in the Asās al-Eqtebās is a misreading of sahnah meaning look and colour of the face, being an incorrect rendering of the Greek word prosopon denoting “mask” in Greek theatre. Also, the expression akhz be wojuh in the Asās al-Eqtebās is an incorrect translation of the Greek word hypokrisis that means playing role, its agent noun  being hypokrites which denotes “dramatic role player”. As the artists in ancient Greek theatres always wore masks, this word is probably related to dramatic mask. Both expressions (sahnah and prosopon) have found their way from Avicenna’s book of Shefā into Asās al-Eqtebās.

کلیدواژه‌ها [English]

  • mask
  • sahnah
  • akhz be wojuh
  • Asās al-Eqtebās
ـ آذرنوش، آذرتاش (1394). فرهنگ معاصر عربی ـ فارسی. تهران: نشر نی.
ـ ابن‌رشد، محمدبن احمد (1986م). تلخیص الشعر. تحقیق: چارلز ادوین باترورث و احمد عبدالمجید هریدی. قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
ـ ابن‌سینا (1966م/1386ق). شفا، ج 4، المنطق، فن 9: شعر. تحقیق و تقدیم: عبدالرحمن بدوی. قاهره: دار المصریة للتألیف و الترجمة. افست قم: منشورات مکتبة آیت­الله العظمی المرعشی النجفی (1404ق).
ـ ابن‌منظور (بی‌تا). لسان العرب. قاهره: دار المعارف.
ـ ابن‌ندیم (بی‌تا). الفهرست. بیروت: دار المعرفة.
ـ ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق (1381؛ اول: 1343). الفهرست. ترجمۀ رضا تجدد. تهران: اساطیر.
ـ ارسططالیس (1953م). فن الشعر: مع الترجمة العربیة القدیمة و شروح الفارابی و ابن‌سینا و ابن‌رشد. تصحیح و ترجمه و شرح: عبدالرحمن بدوی. قاهره: مکتبة النهضة المصریة.
ـ ارسطو (1948م/1327). نامۀ ارسطوطالیس دربارۀ هنر شعر. از یونانی به فارسی گردانیدۀ سهیل افنان. لندن: لوزاک.
ـ ـــــــــــ (1337). هنر شاعری، بوطیقا. ترجمه و مقدمه و حواشی از فتح‌الله مجتبایی. تهران: بنگاه نشر اندیشه.
ـ ـــــــــــ (1343؛ اول: 1335). فن شعر. ترجمۀ عبدالحسین زرین‌کوب. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ـ ـــــــــــ (بی‌تا، مقدمه: 1982م). کتاب ارسطو، فن الشعر. ترجمه و تقدیم و تعلیق: ابراهیم حماده. قاهره: مکتبة الانجلو المصریة.
ـ انوار، سید عبدالله (1375). تعلیقه بر اساس الاقتباس خواجه نصیر طوسی. تهران: مرکز.
ـ براکت، اسکار گ. (1380؛ اول: 1366). تاریخ تئاتر جهان. ترجمۀ هوشنگ آزادی‌ور. تهران: انتشارات نقره با همکاری مروارید.
ـ خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (1326). اساس الاقتباس، تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
ـ ـــــــــــــ (1380). بازنگارى اساس الاقتباس. به کوشش مصطفى بروجردى، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.‏
ـ ـــــــــــــ . اساس الاقتباس، نسخۀ شمارۀ 4929 کتابخانۀ مجلس (تاریخ کتابت: 843ق).
ـ ـــــــــــــ . اساس الاقتباس، نسخۀ شمارۀ 4934 کتابخانۀ مجلس (تاریخ کتابت: 1065ق).
ـ ـــــــــــــ . اساس الاقتباس، نسخۀ شمارۀ 357ط کتابخانۀ مجلس (تاریخ کتابت: 1068ق).
ـ ـــــــــــــ . اساس الاقتباس، نسخۀ شمارۀ 3783 کتابخانۀ مجلس (تاریخ کتابت: 1075ق).
ـ ـــــــــــــ . اساس الاقتباس، نسخۀ شمارۀ 10536 کتابخانۀ مجلس (تاریخ کتابت: 1080ق).
ـ صفی‌پور، عبدالرحیم بن عبدالکریم (1297ق). منتهی‌الارب فی لغة‌العرب. تهران: کتابخانۀ سنایی.
ـ فارابی، محمدبن محمد (1408ق). المنطقیات، ج 1. مصحح: محمدتقی دانش‌پژوه و محمود مرعشی. قم: کتابخانۀ عمومی آیت‌الله مرعشی نجفی.
ـ کیندرمن، هاینتس (1365: ج 1؛ 1367: ج 2؛ 1368: ج 3). تاریخ تئاتر اروپا. ترجمۀ سعید فرهودی. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ـ یوسف‌ثانی، سید محمود (مترجم) (1396). بوطیقای ارسطو به روایت حکمای اسلامی. تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
- Arnott, Peter d (1959). An introduction to the Greek theatre, London: Macmillan press ltd.
- Liddell, Henry George, d.d. & Scott, Robert, d.d. (1897: eighth edition). A greek-english lexicon, American Book Company.
- Mccart, Gregory (2007). "Masks in Greek and Roman theatre", The Cambridge Companion to Greek and Roman Theatre, Edited by Marianne McDonald and J. Michael Walton, Cambridge University Press, p. 247-266.
- Mcleish, Kenneth (2003). A Guide to Greek Theatre and Drama, London: Bloomsbury Publishing Pic.