تحلیلی بر تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری بیجنِ تاریخ‌صفوی‌خوان

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین، ایران

چکیده

بیجن تاریخ‌­نگاری است که با نگاشتن زندگی سیاسی و نظامی رستم­‌خان گرجی در میان مورخان صفوی به شهرت رسید. او شاید از نقالانی بوده است که بعدها به تاریخ­‌نگاری حرفه‌­ای روی ­آورد. پژوهش حاضر به بررسی این پرسش می­‌پردازد که بیجن در پردازش تاریخ‌نگارانۀ شخصیت رستم­‌خان چگونه می‌­اندیشید و در تشریح و تبیین آن از چه روش‌هایی کمک گرفت؟
بررسی حاضر نشان می‌دهد که بیجن نواندیشانه به تاریخ نمی‌­نگرد، بلکه متأثر از سنت و میراث اسلامی، ایرانی ـ صفوی، می‌کوشد تا با حفظ مبانی تاریخ‌نگری سنتی که بر اصل دین، عبرت، تقدیر و اخلاق استوار است، نظام فکری خودش را در مسیر بسط نگاه قهرمان‌­گرایانۀ نظامی هدایت و سامان دهد و با الهام از سبک ادبی رایج، با التقاطی از روش‌های روایی، نقّالی و انتقادی از قهرمانی‌های رستم­‌­خان در برابر دشمانش جانبداری کند، و به کنجکاوی‌هایی که روح زمانه­‌اش جستجو می­‌کرد به‌­درستی و واقع‌‌بینانه پاسخ دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An analysis of historical outlook and historiography adopted by Bijan-e Tārikh-e Safavi khwān

نویسنده [English]

  • Mohsen Bahram Nezhad
Imam Khomeini International University
چکیده [English]

Bijan-e Tārikh-e Safavi khwān (Narrator of the Safavid History) is an historiographer who, by writing Rustam Khan-e Gorji’s political and military biography, has gained fame among the Safavid historians. He may have been one of the storytellers who later turned to professional historiography.
The present study addresses the question that, in dealing with the historical personality of Rustam Khan, how Bijan thought and what methods he employed in its exposition and elucidation.
This article attempts to demonstrate that Bijan takes on no modern perspective of history, but, influenced by Islamic heritage and Persian tradition of the Safavid time, he endeavors to direct his own thought system toward expanding a military hero-oriented outlook while adhering to the principles of traditional perspective which is based on religion, historical lessons and examples, fate and ethics. Additionally, inspired by the literary style current at the time and by applying a mixture of narrational, naqāli (storytelling) and critical methods, Bijan defends the heroic actions taken by Rustam Khan against his foes, rightly and realistically responding to the inquiries raised by the spirit of his time.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bijan-e Tārikh-e Safavi -khwān
  • history of Rustam Khan
  • the General Commander
  • historiography
  • historical outlook
ـ آرام، محمدباقر (1386). اندیشۀ تاریخ­نگاری عصر صفوی. تهران: امیرکبیر.
ـ آقاجری، هاشم؛ غلامحسین زرگری‌نژاد و عطاءالله حسنی (1380). گفتگو در علم تاریخ و تاریخ­نگاری اسلامی. به­کوشش حسن حضرتی. تهران: نقش جهان.
ـ آیینه‌وند، صادق (1377). علم تاریخ در گسترۀ تمدن اسلامی، 2ج. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـ بهرام­نژاد، محسن (1397). تاریخ فرهنگ و تمدن ایران در دورۀ صفویه (با تأکید بر هویت فرهنگی). تهران: سمت.
ـ ـــــــــــــ (1400). «تحلیلی بر نقش رستم­خان گرجی در جنگهای ایران و عثمانی:
وان، هرسین، حله و ایروان (1045-1012ق)». مطالعات تاریخی جنگ، دورۀ پنجم، ش 3
(پیاپی: 17): 1-24.
ـ بهرام‌نژاد، محسن (1401). مقدمه بیجن تاریخ صفوی‌خوان.
ـ بیجن تاریخ صفوی‌خوان (1401). تاریخ رستم‌خان سپهسالار گرجی (درگذشتۀ1053ق). مقدمه و تصحیح محسن بهرام­نژاد. تهران: میراث مکتوب.
ـ ثواقب، جهانبخش (1380). تاریخ­نگاری عصر صفویه و شناخت منابع و مآخذ. شیراز: نوید شیراز.
ـ جملی کارری، جووانی فرانچسکو (1348). سفرنامه. ترجمۀ عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ. تبریز: ادارۀ کل فرهنگ و هنر آذربایجان شرقی.
ـ رزمجو،حسین (1374). انواع ادبی. مشهد: آستان قدس.
ـ روزنتال، فرانتس (1366). تاریخ تاریخ‌نگاری در اسلام. ترجمۀ اسدالله آزاد. مشهد: آستان قدس رضوی.
ـ زرین­کوب، عبدالحسین (1362). تاریخ در ترازو. تهران: امیرکبیر.
ـ ساروخانی، باقر (1375). روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
ـ سانسون، مارتین (1377). سفرنامه (وضع کشور ایران در عهد شاه­سلیمان صفوی). ترجمۀ محمد مهریار. اصفهان: گلها.
ـ صفا، ذبیح‌الله (1378). تاریح ادبیات در ایران و در قلمرو زبان فارسی، ج5. تهران: فردوس.
ـ کارلایل، توماس (1367). قهرمان­پرستی و قهرمانی در تاریخ. تهران: نشر علمی.
ـ کمپفر، انگلبرت (1363). سفرنامه. ترجمۀ کیکاووس جهانداری. تهران: خوارزمی.
ـ لطف­آبادی، محسن (1400). «تاریخ­نگری و تاریخ­نگاری حزین لاهیجی(1180-1103ق)». تاریخ‌ نگری و تاریخ­نگاری، س31، ش27 [پیاپی: 112]: 235-259.
ـ لوکن، ا. ل. (1369). کارلایل. ترجمۀ ابوتراب سهراب. تهران: علمی و فرهنگی.
ـ ملائی توانی، علیرضا (1388). «اصول و مبانی سرگذشت­نگاری: ملاحظاتی دربارۀ روش­شناسی زندگی­نامه­نویسی». تاریخ­نگری و تاریخ­نگاری، س19، ش3، [پیاپی: 80]: 141-165.
ـ منشی، اسکندربیگ (1377). تاریخ عالم­آرای عباسی، 3ج. تصحیح محمداسماعیل رضوانی. تهران: دنیای کتاب.
ـ نوذری، حسینعلی (1387). فلسفۀ تاریخ، روش­شناسی و تاریخ­نگاری. تهران: طرح نو.
- Rota, Giorgio (1998). "Three Little-Known Persian Sources of Seventeenth Century", Iranian Studies, Vol. 31, No. 2: 159-176.
- -------------- (2009). La Vita E I Tempi Di Rostam Khan (Edizione E Traduzione Italiana Del MS. British Library Add 7,655). Wien: OAW.
- Yar-Shater, Ehsan (1974). "Safavid Literature: progress or decline", Iranian Studies, Vol. 7: 217-270.