نقد و بررسی تصحیح‌های کتاب سندبادنامه

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

مهم‌ترین تحریر فارسی کتاب سندبادنامه از کاتبی خوش‌ذوق به نام محمد بن علی ظهیری سمرقندی است که در فاصلۀ کوتاهی پس از ترجمه نصرالله منشی از کلیله‌ودمنه و به سبک و سیاق نثر آن نوشته شده است. اثرات نثر منشیانه و ترسلات دیوانی و درباری در این کتاب مشهود است. از سندبادنامه دو تصحیح علمی موجود است؛ یکی تصحیح احمد آتش در ترکیه و دیگری تصحیح کمال‌الدینی که در ایران منتشر شده است. با همۀ تلاش‌هایی که این دو نفر در راه تصحیح متن کرده‌اند، هنوز مواردی در این متن هست که احتیاج به بررسی بیشتر و دقیق‌تر دارد. نگارنده در این مقاله سعی می‌کند تا برای مواردی که در دو متن دچار تحریف و ابهام شده است، قرائت‌هایی پیشنهاد کند. این بررسی با توجه به نسخه‌بدل‌ها و شواهدی از درون و بیرون متن انجام گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A critical review of the redaction of the Sandbad-nameh

نویسنده [English]

  • Majid Khosravi
چکیده [English]

The most important Persian version of the Sandbad-nameh, was written by a witty scribe named Mohammad-Ali b. Ali Zahiri of Samarqand, shortly after the translation by Nasrollah Monshi of the Kalileh va Demneh in the latter’ style and genre. The traces of very formal florid prose and stylized divani and court letters are clearly seen in this book. Two scholarly editions of the book are obtainable: one by Ahmad Atash produced in Turkey, and the other by Kamal al-Dini published in Iran. Despite all the efforts made by these two scholars in amending the Sandbad-nameh, there are still cases in it that call for greater and more meticulous examination.
In this article, by considering certain manuscript variants and textual and external evidences, the writer makes an effort to propose new readings for those cases that have incurred distortions and ambiguities in both editions.

ـ ابن‌بلخی (1385)، فارسنامه، تصحیح گای لیسترانج و رینولد آلن نیکلسون، تهران: اساطیر.
ـ ابن‌درید، محمد بن حسن (1988)، جمهرة ‌اللغه. حقّقه و قدم له رمزی منیر بعلبکی، 2 جلد، بیروت: دارالعلم للملایین.
ـ ابوالفتوح رازی، حسین بن احمد (1370)، روض‌الجِنان و رَوح‌الجَنان فی تفسیر القرآن، تصحیح محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح، جلد 3، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
ـ ابوالفضل بیهقی (2536)، تاریخ بیهقی. تصحیح علی‌اکبر فیاض، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، چاپ دوم.
ـ ابوجعفر البیهقی، احمد بن علی (1375)، تاج‌المصادر، تصحیح هادی عالم‌زاده، جلد 2، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـ ابوعبدالله زوزنی، حسین بن احمد (1374)، کتاب المصادر. تصحیح تقی بینش، تهران: نشر البرز.
ـ ادیب نطنزی، بدیع‌الزمان ابوعبدالله (1380)، دستور اللغة، تصحیح رضا هادی‌زاده، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- ادیب نطنزی، حسین بن ابراهیم (1346)، المرقاه، تصحیح سیدجعفر سجادی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ـ ادیبی (1389)، عجایب‌اللغة، تصحیح محمود مدبری، کرمان: دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان.
ـ اسدی توسی، ابومنصور احمد بن علی (1319)، لغت فرس1، تصحیح عباس اقبال آشتیانی، تهران: چاپخانۀ مجلس.
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1365)، لغت فرس2، تصحیح فتح‌الله مجتبایی و علی‌اشرف صادقی، تهران: خوارزمی.
ـ اصطخری، ابراهیم بن محمد (1927)، مسالک‌الممالک. طبع دخویه، لیدن: مطبعه بریل.
ـ امیرمعزّی (1389)، دیوان، تصحیح عباس اقبال آشتیانی، تهران: اساطیر.
ـ بلاذری، احمد بن یحیی (1337)، فتوح‌البلدان، ترجمۀ محمد توکّل، تهران: نشر نقره.
ـ بهاءالدین بغدادی، محمد بن مؤیّد (1385)، التوسل الی الترسل، تصحیح احمد بهمنیار، تهران: اساطیر.
ـ تاج الاسامی (1367) [بی‌نا]، تصحیح علی اوسط ابراهیمی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ـ جرفاذقانی، ابوالشرف ناصح (1374)، تاریخ یمینی، تصحیح جعفر شعار، تهران: علمی و فرهنگی.
ـ حبیش تفلیسی، ابوالفضل بن ابراهیم (1350)، قانون ادب، تصحیح غلامرضا طاهر، 3 جلد، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ـ حدودالعالم من المشرق الی المغرب (1423) [بی‌نا]، تصحیح یوسف الهادی، قاهره: الدارالثقافیه للنشر.
ـ حدودالعالم من المشرق الی المغرب (1340) [بی‌نا]، تصحیح منوچهر ستوده، تهران: دانشگاه تهران.
ـ خاقانی شروانی، افضل‌الدین بدیل (1349)، منشآت خاقانی، تصحیح محمد روشن، تهران: دانشگاه تهران.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1338)، دیوان خاقانی، تصحیح سید ضیاءالدین سجادی، مشهد: زوار.
ـ داعی‌الاسلام، سیدمحمد علی(1362)، فرهنگ نظام، 5 جلد، تهران: شرکت دانش.
ـ دهخدا، علی‌اکبر، و همکاران (1337)، لغت‌­نامۀ دهخدا، تهران: دانشگاه تهران، چاپ دوم.
ـ زرکلی، خیرالدین (1989)، الأعلام، بیروت: دارالعلم للملایین، چاپ دوم، جلد 4.
ـ زمخشری، جارالله ابوالقاسم محمود (1386)، مقدمة ‌الأدب، تصحیح ای.جی.وتزشتاین، تهران: دانشگاه تهران و دانشگاه مک‌گیل، چاپ دوم.
ـ سنایی غزنوی (1359)، حدیقة‌ الحقیقة، تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
ـ طبری، محمد بن جریر (1374)، تاریخ طبری، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر، چاپ چهارم، جلد 9.
ـ ظهیری سمرقندی، محمدبن علی (1948)، سندبادنامه1، تصحیح احمد آتش، استانبول: وزارت فرهنگ.
ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1381)، سندبادنامه2، تصحیح محمدباقر کمال‌الدینی، تهران: میراث مکتوب.
ـ فرخی سیستانی، علی بن جولوغ (1349)، دیوان فرخی سیستانی، تصحیح محمد دبیرسیاقی، تهران: زوار، چاپ دوم.
ـ قاضی خان بدر محمد دهار (1349)، دستور الاخوان، تصحیح سعید نجفی اسداللهی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، جلد اول.
ـ قزوینی، محمد (1353)، نامه‌های قزوینی به تقی‌زاده، به اهتمام ایرج افشار، تهران: سازمان چاپ و انتشارات جاویدان.
ـ کمیلی، مختار (1388)، «پژوهشی در اغلاط و منابع ابیات سندبادنامه»، مجلۀ پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی، دورۀ جدید، شمارۀ 3: ص 91-102.
ـ ـــــــــــــــــــــ (1390)، «درآمدی بر سبک‌شناسی آثار ظهیری سمرقندی»، مجلۀ فنون ادبی دانشگاه اصفهان، ص 75-92.
ـ مجیرالدین بیلقانی (1358)، دیوان، تصحیح محمد آبادی، تبریز: مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران.
ـ محمد بن محمود طوسی (1382)، عجایب‌المخلوقات و غرایب‌الموجودات، تصحیح منوچهر ستوده، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ دوم.
ـ محمد بن هندوشاه نخجوانی (2535)، صحاح‌الفرس، تصحیح عبدالعلی طاعتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ـ محمدحسین بن خلف تبریزی (1342)، برهان قاطع، تصحیح محمد معین، تهران: انتشارات ابن‌سینا، 5 جلد، چاپ دوم.
ـ مسعودی، علی بن حسین (2536)، مروج‌الذهب و معادن‌الجوهر، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، جلد 1، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، چاپ دوم.
ـ مشیری، مهشید (1379)، فرهنگ اتباع و اتباع‌سازی در زبان فارسی، تهران: آگان ایده.
ـ مقامات حریر [ترجمۀ فارسی] (1365) [بی‌نا]، پژوهش علی رواقی، تهران: مؤسسۀ فرهنگی شهید علی رواقی.
ـ منوچهری دامغانی، احمد بن قوص (1356)، دیوان، تصحیح محمد دبیرسیاقی، تهران: زوار، چاپ چهارم.
ـ میرجمال‌الدین حسین انجو شیرازی (1351)، فرهنگ جهانگیری، تصحیح رحیم عفیفی، 2 جلد، مشهد: دانشگاه مشهد.
ـ ناصر خسرو (1353)، دیوان، تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران.
ـ نظامی گنجوی (1333)، لیلی‌ومجنون، تصحیح حسن وحید دستگردی، تهران: ابن‌سینا، چاپ دوم.
ـ هنر، علی‌محمد (1386)، یادداشت‌های سندبادنامه، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
ـ یواقیت‌العلوم (1345) [بی‌نا]، تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.