نمونه‌ای از تصحیحات قدماء: کتاب الیَمینی ابونصر عُتبی و شرح صدر الافاضل خوارزمی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی دائرةالمعارف بزرگ اسلامی

چکیده

تاریخ الیمینی اثر ابونصر عُتبی، ازجمله آثار تاریخی است که به سبب نثر عربی مصنوع و متکلّف، تصحیف و تحریف بسیاری بدان راه یافته است. صدر الافاضل خوارزمی یکی از کهن ترین شارحان کتاب الیمینی، پاره‌ای از تحریفات و تصحیفاتِ راه یافته به آن را در الیُمنی باز نموده و نظرات اصلاحی خود را به دست داده است.
در این مقاله، به طور عمده، به بررسی و تحلیل چند نمونه از تحریف‌ها و تصحیف‌هایی پرداخته می‌شود که صدرالأفاضل در نسخه یا نسخه‌های در دسترس خود از کتاب الیمینی، نقل کرده است. در مواردی که شاهدی برای ترجیح نظر صدر الافاضل بر نظر دیگر شارحان و مصححان قبلی به دست نیامد، تنها به ذکر تفاوت‌ها بسنده شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Editorial samples of the ancient redactors: Abu Nasr-e Otbi’s Ketab al-Yamini and its commentary by Sadr al-Afazel of Khwarazm

نویسنده [English]

  • Atefeh Zandi
چکیده [English]

The Tarikh al-Yamini by Abu Nasr-e Otbi is a historical work that, due to its ornate and florid Arabic prose has been subject to very many distortions and misrepresentations. Sadr al-Afazel Khwarazmi. one of the earliest commentators of the Ketab al-Yamini, has revealed some of the corruptions and distortions penetrating the book and put forward his corrective views in his Al-Yomni.
The present review mainly addresses a sample of such distortions and inaccuracies that Sadr al-Afazel has quoted from one or several manuscript copies of the Ketab al-Yamini available to him. In cases where no example supporting the preference of Sadr al-Afazel.s view over those of previous commentators and redactors was found, mention was limited to differences between those views only.

ـ ابن‌اثیر، مبارک بن محمد (1399ق)، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، به اهتمام طاهر أحمد الزاوى ـ محمود محمد الطناحی، بیروت، المکتبة العلمیة.
ـ ابن‌شعار، مبارک بن احمد (1410ق/1990م)، عقود الجمان، قلائد الجمان فی فرائد شعراء هذا الزمان، نسخه عکسی کتابخانۀ سلیمانیه استانبول.
ـ ابن‌طقطقی (1418ق)، الفخری، بیروت، دار القلم العربی.
ـ ابن‌فارس، احمد (1399ق)، مقاییس اللغة، به اهتمام عبد السلام محمد هارون، دارالفکر.
ـ ابن‌فوطی، عبدالرزاق (1417ق)، مجمع الآداب فی معجم الألقاب، مطبوعات مدیریة إحیاء التراث القدیم.
ـ ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، بیروت، دارصادر.
ـ ازهری، محمد (2001م)، تهذیب اللغة، به‌اهتمام محمد عوض مرعب، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
ـ امید سالار، محمود (1389ش)، «خالقی مطلق وفن تصحیح متن در ایران»، سی و دو مقاله در نقد و تصحیح متون ادبی، تهران.
ـ ــــــــــــــــــــــــــــــ (1393ش)، «علامۀ قزوینی و شیوۀ غربی تحقیق»، آینۀ میراث، ضمیمۀ شمارۀ 33.
- بارتولد، واسیلی (1352ش)، ترکستان‌نامه، ترجمۀ کریم کشاورز، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
- بروکلمان، کارل (1977م)، تاریخ الأدب العربی، ترجمۀ سید یعقوب بکر و رمضان عبدالتواب، مصر، دارالمعارف.
ـ ثعالبی، عبدالملک (1403ق)، یتیمة الدهر، بیروت، دارالکتب العلمیة.
ـ جرباذقانی، ناصح (1345ش)، ترجمۀ تاریخ یمینی، تهران.
ـ جوهری، اسماعیل (1407 ق)، الصحاح، به اهتمام احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دار العلم للملایین.
ـ حاجی‌خلیفه (1941م)، کشف الظنون، بیروت، مکتبة المثنى.
ـ خوارزمی، قاسم بن حسین، الیُمنی فی شرح الیَمینی، نسخۀ شمارۀ 1004 کتابخانۀ حمیدیه، ترکیه.
ـ دینوری، عبدالله (بی‌تا)، تأویل مشکل القرآن، بیروت، دار الکتب العلمیة.
ـ سبکی، عبدالوهاب (1413ق)، طبقات الشافعیة الکبری، بی‌جا، هجر للطباعة و النشر و التوزیع.
ـ سیدی، محمد (1385ش)، «ابن خالویه»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.  
ـ صفدی، خلیل (1420ق/2000م)، الوافی بالوفیات، بیروت، دار إحیاء التراث.
ـ ضیف، شوقی (بی‌تا)، الفن و مذاهبه فی النثر العربی، قاهره، دارالمعارف.
ـ عتبی، محمد (1387ش)، الیمینی، تحقیق یوسف الهادی، تهران، میراث مکتوب.
ـ قره بلوط، علی‌الرضا (بی‌تا)، معجم التاریخ التراث الإسلامی فی مکتبات العالم، ترکیه.
ـ قزوینی، محمد (1364ش)، یادداشت‌ها، به اهتمام ایرج افشار، تهران.
ـ کحاله، عمر رضا (بی‌تا)، معجم المؤلفین، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
ـ مایل هروی، نجیب (1369ش)، نقد و تصحیح متون، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
ـ مراد حسینی، محمد (1408ق)، سلک الدُرر فی أعیان القرن الثانی عشر، دار البشائر الإسلامیة.
ـ مقری، احمد (1968م)، نفح الطیب، بیروت، دار صادر.
ـ مینوی، مجتبی (1351ش)، «فردوسی ساختگی و جنون اصلاح اشعار قدما»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، شمارۀ 80.
ـ نجاتی نیشابوری، بساتین الفضلاء و ریاحین العقلاء، نسخۀ خطی به شمارۀ ثبت 434288، تهران: دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
ـ الهادی، یوسف (1387ش)، مقدمه بر الیمینی، تهران، میراث مکتوب.