فرهنگ رشیدی و معرفی نسخه‌های آن

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد

2 استاد گروه زبان وادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد

چکیده

قرن یازدهم هجری اوج شکوفایی فرهنگ­نویسی فارسی در شبه‌قارۀ هند است. فرهنگ رشیدی، اثر عبدالرشید تتوی از فضلا و شعرای سِند پاکستان، ظاهراً نخستین فرهنگ انتقادی فارسی است که در سال 1064 ق نوشته شده است. نویسنده، پس از دیباچه، با رعایت حروف تهجی اول و دوم، فرهنگ لغتی در بیست و پنج باب ترتیب داده است. منابع اصلی نویسنده فرهنگ جهانگیری و فرهنگ سروری بوده است. او با تلخیص فرهنگ‌های پیشین و اصلاح بدخوانی‌ها و نقد لغات و شواهد، طرحی نو در فرهنگ‌نویسی درانداخته است. رشیدی، پس از آوردن لغات، استعارات هر باب را ذکر کرده که البته شمار زیادی از آنها در زمرۀ کنایات می­گنجد. نویسندگان مقالۀ حاضر با بهره گرفتن از قدیم‌ترین نسخۀ فرهنگ رشیدی در ایران و با مقابلۀ سه نسخۀ دیگر ـ که تا کنون هیچ تصحیحی برپایۀ آن انجام نشده ـ به بررسی این فرهنگ ‌لغت پرداخته‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Farhang-e Rashidi and its manuscripts

نویسندگان [English]

  • Asiyeh Kazeroni 1
  • Ata-Mohammad Radmanesh 2
1
2
چکیده [English]

The 17th century was the peak of the burgeoning of Persian lexicography in the Indian Sub-continent. The Farhang-e Rashidi, compiled by Abd al-Rashid Tatavi of the scholars and poets of Pakistan’s Sind, is apparently the first critical Persian dictionary written in 1064 H./ 1654 CE.
After the Preface (Dibacheh), the author, following the first and second letters of the words, have provided a dictionary in twenty-five chapters (bab), his main sources being the Farhang-e Jahangiri and the Farhang-e Sorouri. By summarizing the previous dictionaries and amending their misreadings and critically assessing their words and citations, Tatavi has set a novel model in dictionary writing. After presenting the words, the author states the metaphorical expressions (este’arat ) of each chapter, most of which are, of course, to come under irony or sarcasm (kenayat).
By benefiting from the oldest manuscript of Tatavi’s Farhang in Iran and collating it with three other manuscripts -not yet used in any other redaction-, the writers of the present review have attempted a study of this dictionary.

ـ آزاد بلگرامی، غلامعلی (1390)، خزانۀ عامره، تصحیح ناصرنیکوبخت و شکیل اسلم‌بیک، تهران، انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـ اخلاص‌آبادی، کشن‌چند، تذکرۀالشعرای همیشه بهار، نسخۀ خطی، کتابخانۀ ملی ایران، شمارۀ 3601255.
ـ انجو شیرازی، جمال‌الدین حسین (1351)، فرهنگ جهانگیری، تصحیح رحیم عفیفی، مشهد، انتشارات دانشگاه فردوسی،3 جلد.
ـ برهان، محمدحسین بن خلف تبریزی (1391)، برهان قاطع (5 جلد)، تصحیح محمد معین، چاپ ششم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
ـ تتوی، عبدالرشید، فرهنگ رشیدی، نسخۀ خطی، کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، شمارۀ 471.
ـ ــــــــــــــــــــــــــ (1292ق)، فرهنگ رشیدی، تصحیح مولوی ابوطاهر ذوالفقارعلی مرشدآبادی و مولوی عزیزالرحمن، کلکته، بپتست مشن پریس، 2 جلد.
ـ ــــــــــــــــــــــــــ (1337)، فرهنگ رشیدی، تصحیح محمد عباسی (2 جلد)، تهران، انتشارات بارانی.
ـ ــــــــــــــــــــــــــ (1386)، فرهنگ رشیدی، تصحیح اکبر بهدار­وند، تهران، انتشارات سیمای دانش.
ـ ــــــــــــــــــــــــــ(بی‌­تا)، منتخب اللغات، تهران، کتابفروشی اسلامیه.
ـ حائری، عبدالحسین (1348)، فهرست کتابخانۀ مجلس شورای ملی، ج 2 و 17، تهران، انتشارات کتابخانۀ مجلس.
ـ داعی‌الاسلام، سیدمحمدعلی (1348)، فرهنگ نظام (5 جلد)، تهران، انتشارات دانش.
ـ دانش‌پژوه، محمدتقی (1340)، فهرست نسخه‌­های خطی کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، ج 10، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
ـ دبیرسیاقی، محمد (1368)، فرهنگ‌­های فارسی و فرهنگ گونه‌­ها، تهران، اسپرک.
ـ سروری، محمدقاسم (1340)، مجمع الفرس، تصحیح محمد دبیرسیاقی، تهران، کتابفروشی علمی.
ـ شیرازی، ابن‌یوسف (1318)، فهرست کتابخانۀ مدرسۀ عالی سپهسالار، تهران، مطبعۀ مجلس.
ـ صفا، ذبیح الله (1370)، تاریخ ادبیات در ایران، ج 2 و 5، چاپ ششم، تهران، انتشارات فردوس.
ـ قانع تتوی، میرعلی شیر (1957م)، تذکرۀ مقالات الشعرا، تصحیح سیدحسام راشدی، کراچی، نشر سندهی ادبی بورد.
ـ منزوی، احمد (1377)، فهرست نسخه­‌های خطی مرکز دایرة­المعارف بزرگ اسلامی، ج 1، تهران، انتشارات مرکزدایرة المعارف بزرگ اسلامی.
ـ نقوی، شهریار (1341)، فرهنگ‌نویسی در هند و پاکستان، تهران، انتشارات ادارۀ کل نگارش وزارت فرهنگ.
ـ هدایت، رضاقلی‌خان(1288 ق)، فرهنگ انجمن‌آرای ناصری، تهران، کتابفروشی اسلامی.