زبان‌ها و لهجه‌های به‌ کار رفته در خلاصة اللغاتِ ابن‌ابوالمحسن جُنابذی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه خلیج فارس بوشهر (نویسندۀ مسئول)

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران

چکیده

فرهنگ‌ خلاصة اللغات اثر ابن‌ابوالمحسن محمد مؤمن جنابذی متوفای قرن دهم، در دو فصل نگاشته شده است: فصل اول مشتمل بر کلمات عربی همراه با ترجمۀ فارسی آنها، و فصل دوم دربردارندۀ کلمات فارسی به همراه معانی فارسی آنهاست.  مقالۀ حاضر به بررسی دقیق این لغت‌نامه از حیث زبان‌ها و لهجه‌های به کار رفته در آن می‌پردازد. زبان‌های مهمی که در خلاصة اللغات به کار رفته‌ عبارتند از: عربی (با لهجه‌های شامی، یمنی، کوفی، بغدادی و مصری)؛ هندی؛ ترکی؛ رومی؛ و زبان‌های ایرانی شامل پهلوی، خوارزمی و پارسی قدیم. همچنین این مقاله به بررسی لهجه‌های شهرها و مناطق مختلف ایران که در این لغت‌نامه به کار رفته‌، پرداخته‌ است :شهرها و مناطقی چون آذربایجان، اصفهان، خراسان، کرمان، شیراز، همدان، مرو و ماوراءالنهر. در پایان مقاله به میزان تأثیرپذیریِ خلاصة اللغات از دیگر لغت‌نامه‌ها، و مشخصاً از فرهنگ لغت تاج المصادر، اشاره شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Languages and dialects used in Ebn-e Abu al-Mohsen Jonabazi’s Kholasat al-loghat

نویسندگان [English]

  • Hossein Mohtadi 1
  • Abdolhossein Feghhi 2
1
2
چکیده [English]

The dictionary Kholasat al-loghat, compiled by Ebn-e Abu al-Mohsen Mohammad Jonabadi (died in the 16th century) consists of two chapters. The first chapter includes Arabic words together with their Persian translation, and the second chapter comprises Persian words followed by their Arabic meanings.
The present article makes a thorough study of this dictionary in respect of the languages and dialects used in it. The prominent languages appearing in this word list are: Arabic (with Shami, Yamani, Kufi, Baghdadi and Mesri [Egyptian] dialects); Indian; Turkish; Rumi [Latin!]; and the Iranian languages including Pahlavi, Khwarazmi, and the Ancient Persian. Besides, this article addresses the dialects of different cities and regions of Iran named in the dictionary: places such as Azerbaijan, Isfahan, Khorasan, Kerman, Shiraz, Hamadan, Marv and Transoxiana. In the end, reference is made to the degree of influence received by the Kholasat al-loghat from other word lists, especially from the Taj al-masader.

ـ ابن‌منظور، ابوالفضل جمال‌الدین محمد بن مکرم (بی‌تا)، لسان العرب، مصر: دار المعارف.
ـ اسدی توسی، علی بن احمد (1365)، لغت فرس، تصحیح فتح‌الله مجتبایی و علی‌اشرف صادقی، تهران: خوارزمی.
ـ برهان، محمدحسین بن خلف تبریزی (1362)، برهان قاطع، به اهتمام محمد معین، تهران: انتشارات امیرکبیر، چ پنجم.
ـ تتوی، عبدالرشید (1872 م)، فرهنگ رشیدی، تصحیح مولوی ابوطاهر ذوالفقار علی مرشدآبادی، کلکته.
ـ جمال‌الدین انجو، حسین بن حسن (1351). فرهنگ جهانگیری. ویراستۀ رحیم عفیفی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
ـ جُنابذی، ابن‌ابوالمحسن محمّد مؤمن (شمارۀ 74636)، خلاصة اللغات، نسخۀ خطی، تهران: کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (شمارۀ 779)، خلاصة اللغات، نسخۀ خطی، قم: کتابخانۀ مرکز احیاء تراث اسلامی.
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1393)، خلاصة اللغات، تصحیح و تعلیق حسین مهتدی، قم: مجمع ذخایر اسلامی.
ـ دهخدا، علی‌اکبر (1389)، لغت‌نامه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ـ سروری کاشانی، محمدقاسم بن حاج محمد (1341)، مجمع الفرس، تصحیح دبیرسیاقی، تهران: کتابفروشی علی‌اکبر علمی.
ـ محمّد پادشاه، متخلّص به «شاد» (بی‌تا)، فرهنگ آنندراج، زیر نظر محمّد دبیرسیاقی، انتشارات کتابخانۀ خیام.
ـ ناظم الاطباء، علی‌اکبر (1334)، فرهنگ نفیسی (ناظم الاطباء)، به اهتمام سعید نفیسی، تهران.
ـ هدایت، رضا قلی‌خان (بی‌تا)، انجمن‌آرای ناصری، به اهتمام سیداسماعیل کتابچی و اخوان، تهران: کتابفروشی اسلامیه.