عضد یزدی و دیوان نویافتۀ او

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکز

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز

چکیده

عضد یزدی، شاعر و دولتمرد سدۀ هشتم هجری است. از اوایل جوانی به کارهای دیوانی پرداخت و به مقامات عالیۀ حکومتی دست یافت. علاوه بر شاعری، در علوم رایج روزگار خود نیز، مهارت داشت. حافظ، در برخی از غزلیات خود، از شعر او تأثیر پذیرفته است. نسخه‌ای ناقص از دیوان او که در کتابخانۀ نورعثمانیۀ استانبول نگهداری می‌شود، شامل قصاید، غزلیات، ترجیع‌بند و قطعات است. از آثار منثور او تنها تقریظ وی بر مجموعه رسائل رشیدالدین فضل‌الله همدانی در دست است. از میان اخلاف او، پسرش جلال، شاعری نامور بوده و نوه‌اش ابن‌جلال نیز شعر می‌سروده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Life and poetry of Azod-e Yazdi (An 8th/14th century poet)

نویسندگان [English]

  • Hoseyn Behzadi Andoohjerdi 1
  • Ali Reza Qujeh-zadeh 2
چکیده [English]

Azod of Yazd is an 8th /14th century poet and statesman. From early youth, he took up divani responsibilities ascending high governmental posts. In addition to poetry, he possessed mastery in the sciences of the time. Hafiz, in some of his ghazals, was influenced by Azod.
An imperfect manuscript of his Divan, kept at Noor Osmaniyeh Library in Istanbul, contains his qasidas (odes), ghazals, tarji‘bands (stanzaic refrains), and qit‘as. Of his prose works, only his laudatory introduction to the Collection of Letters by Rashid al-Din Fazlollah of Hamadan, has survived. Among his descendants, his son, Jalal, was a famous poet, and his grandchild known as Ibn-e Jalal also wrote poetry.

ـ آذر بیگدلی، لطفعلی بیگ، آتشکدۀ آذر (نیمۀ دوم)، تصحیح میرهاشم محدث، تهران، امیرکبیر، 1378ش.
ـ ابن بزّاز اردبیلی، درویش توکّل‌بن اسمعیل، صفوة الصفا در ترجمۀ احوال و اقوال و کرامات شیخ صفی‌الدین اسحق اردبیلی، تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، تهران، زریاب، 1376ش.
ـ ابن بطوطه، محمدبن عبدالله، سفرنامۀ ابن بطوطه، ج 1، ترجمۀ محمدعلی موحد، تهران، آگه، 1376ش.
ـ ابن عنبه، جمال‌الدین احمدبن علی، عمدة الطّالب فی انساب آل ابی‌طالب، تحقیق سید مهدی الرجائی، قم، مکتبة سماحة آیةاللّه العظمی المرعشی النجفی الکبری-الخزانة العالمیة للمخطوطات ‌الاسلامیة، 1425ق/ 1383ش.
ـ ابن عنبه، جمال‌الدین احمدبن علی، الفصول الفخریّه، به اهتمام سید جلال‌الدین محدّث ارموی، تهران، علمی و فرهنگی، 1363ش.
ـ ابوجمیل، محمودبن علی المنکدم، تشجیر عمدة الطالب معروف به مشجّر ابوجمیل، تحقیق سید مهدی رجایی موسوی، قم، کتابخانۀ بزرگ حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی-گنجینۀ جهانی مخطوطات اسلامی، 1386ش.
ـ انوری، حسن، 1355، اصطلاحات دیوانی دورۀ غزنوی و سلجوقی، تهران، طهوری.
ـ انوشه، حسن، 1375، دانشنامۀ ادب فارسی در شبهقارّه (هند، پاکستان، بنگلادش)، ج 4، بخش 3، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ـ اوحدی بلیانی‌اصفهانی، تقی‌الدین‌محمدبن محمد، عرفات العاشقین و عرصات العارفین، ج 1 و 2، تصحیح ذبیح‌الله صاحبکاری و آمنه فخراحمد، با نظارت علمی محمد قهرمان، تهران، میراث مکتوب-کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1389ش.
ـ ایمان، رحم‌علی‌خان، منتخب اللطایف، تصحیح و توضیح حسین علیزاده و مهدی علیزاده، تهران،‌ طهوری، 1386ش.
ـ ایمانی، بهروز، 1391، «عضد یزدی»، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، به سرپرستی اسماعیل سعادت، ج 4، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
ـ برهان، محمدحسین‌بن خلف تبریزی، برهان قاطع، ج 1، به اهتمام محمد معین، تهران، امیرکبیر، 1376ش.
ـ بنارسی، علی ابراهیم خان خلیل، صحف ابراهیم، نسخۀ خطی (توبینگن)، عکس شمارۀ 2974 و 2977 کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران.
ـ بهاری سیستانی، شاه حسین‌بن ملک غیاث‌الدین، تذکرة خیرالبیان، دستنویس شمارۀ 923 کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
ـ تقی‌الدین کاشی، محمدبن شرف‌الدین علی‌الحسینی، خلاصةالاشعار و زبدةالافکار، دستنویس شمارۀ 1424، کتابخانۀ چشمۀ رحمت (هند).
ـ تقی‌الدین کاشی، محمدبن شرف‌الدین علی‌الحسینی، خلاصة‌‌الاشعار، دستنویس شمارۀ 668، ایندیاآفیس (لندن).
ـ جاجرمی، محمدبن بدر، مونس الاحرار فی دقائق الاشعار، 2 ج، با مقدمۀ علامه قزوینی، به اهتمام میر صالح طبیبی، تهران، انجمن آثار ملی، 1350ش.
ـ جبوری، کامل سلمان، 1378، الروض المعطار فی تشجیر تحف‌الازهار، تهران، میراث مکتوب-کتابخانۀ تخصصی تاریخ اسلام و ایران.
ـ جعفری، جعفربن محمدبن حسن، تاریخ یزد، به کوشش ایرج افشار، تهران، علمی و فرهنگی، 1384ش.
ـ حافظ ابرو، عبدالله‌بن لطف‌الله، جغرافیای حافظ ابرو، ج 2، مقدمه، تصحیح و تحقیق صادق سجادی، تهران، میراث مکتوب، 1378ش.
ـ حافظ ابرو، عبدالله‌بن لطف‌الله، زبدة التّواریخ، ج 1، مقدمه و تصحیح و تعلیقات سید کمال حاج سید جوادی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1380ش.
ـ حسینی المدنی، ضامن شدقم، تحفة الازهار و زلال الانهار فی نسب ابناء الائمة الاطهار، تحقیق و تعلیق کامل سلمان الجبوری، ج 3، تهران، میراث مکتوب-کتابخانۀ تخصصی تاریخ اسلام و ایران، 1378ش.
ـ حسینی منشی، محمد میرک‌بن مسعود، ریاض الفردوس خانی، به کوشش ایرج افشار و فرشته صرافان، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی، 1385ش.
ـ حلوایی، محمد، ناصرالکاتب، جنگ اسکندر میرزا، شمارۀ Add.27267 کتابخانه و موزۀ بریتانیا، میکروفیلم شمارۀ 24، کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران.
ـ حیدرزاده سردرود، حسن، 1386، «جلال عضد»، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، به سرپرستی اسماعیل سعادت، ج 2، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
ـ خواجوی کرمانی، ابوالعطا کمال‌الدین محمودبن علی‌بن محمود، دیوان اشعار خواجوی کرمانی، به اهتمام احمد سهیلی خوانساری، تهران، پاژنگ، 1374ش.
ـ خوافی، احمدبن محمد، مجمل فصیحی، ج 2، تصحیح و تحقیق محسن ناجی نصرآبادی، تهران، اساطیر، 1386ش.
ـ خوشگو، بندراس‌بن داس، سفینۀ خوشگو (دفتر دوم)، تصحیح سید کلیم اصغر، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1389ش.
ـ دولتشاه سمرقندی، تذکرة الشعرا، به همت محمد رمضانی، تهران، 1366ش.
ـ رازی، امین احمد، تذکرۀ هفت اقلیم، ج 1، تصحیح، تعلیقات و حواشی سید محمدرضا طاهری، تهران، ‌سروش، 1378ش.
ـ رشیدالدین فضل‌الله همدانی، لطایف الحقائق با مقدمۀ جامع التصانیف، نسخۀ عکسی شمارۀ 837، میکروفیلم شمارۀ 412، کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران.
ـ رشیدالدین فضل‌الله همدانی، المجموعة الرشیدیّه، نسخۀ عکسی شمارۀ 74 و میکروفیلم شمارۀ 215، کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران.
ـ سالار (گردآورنده)، مجمع‌الشّعرا، شمارۀ 530، کتابخانۀ مجلس سنا، مورخ سدۀ نهم هجری.
ـ سلیم بهوپالی، سید علی حسن خان، تذکرۀ صبح گلشن، ج 1، تصحیح مجتبی برزآبادی فراهانی، تهران، اوستا فراهانی، 1390ش.
ـ سیف جام هروی، مجموعۀ لطایف و سفینۀ ظرایف، نسخۀ خطی شمارۀ Or.4110، لندن، کتابخانۀ موزۀ بریتانیا، مورخ اوایل سدۀ نهم هجری.
ـ شاه‌حسینی، ناصرالدین، 1385، یادداشت‌های استاد علامه جلال‌الدین همایی در حاشیۀ مجمع‌الفصحاء هدایت، تهران، هما.
ـ شبانکاره‌ای، محمدبن علی‌بن محمد، مجمع‌الانساب، به تصحیح میرهاشم محدث، تهران، امیرکبیر، 1363ش.
ـ صبا، مولوی محمد مظفر حسین، تذکرۀ روز روشن، تصحیح و تحشیۀ محمدحسین رکن‌زادۀ آدمیت، رازی، 1343ش.
ـ صفا، ذبیح‌الله، 1386، تاریخ ادبیات در ایران، ج 3، بخش 2، تهران، فردوس.
ـ عبدالرزاق سمرقندی، کمال‌الدین، مطلع سعدین و مجمع بحرین، ج 1، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه)، 1372ش.
ـ عضد یزدی، دیوان، (مجموعۀ نورعثمانیه)، نسخۀ خطی شمارۀ 5194، کتابخانۀ نورعثمانیه (استانبول).
ـ عضد یزدی، سندبادنامۀ منظوم، تصحیح محمدجعفر محجوب، تهران، توس، 1381ش.
ـ عظیم‌آبادی، حسین‌قلی‌خان ، تذکرۀ نشتر عشق، ج 1، تصحیح و تعلیقات سید کمال حاج‌سیدجوادی، تهران، میراث مکتوب، 1391ش.
ـ فخرالدین صفی، علی‌بن حسین، لطایف الطوائف، به سعی و اهتمام احمد گلچین معانی، تهران، اقبال، 1378ش.
ـ قوجه‌زاده، علیرضا، «عضد شاعر ناشناخته»، در: دیوان عضد، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1389ش.
ـ کاتب یزدی، احمدبن حسین‌بن علی، تاریخ جدید یزد، به کوشش ایرج افشار، تهران، امیرکبیر، 1386ش.
ـ کازرونی، شیخ ابوالقاسم‌بن احمد ابی‌حامد، سلّم السّماوات، تصحیح عبدالله نورانی، تهران، میراث مکتوب، 1386ش.
ـ کتبی، محمود، 1314، تاریخ آل مظفر، به اهتمام و تحشیۀ عبدالحسین نوایی، تهران، امیرکبیر.
ـ کیاء گیلانی، سید احمدبن محمدبن عبدالرحمان، سراج الانساب، تحقیق سید مهدی رجایی، زیر نظر سید محمود مرعشی نجفی، قم، کتابخانۀ بزرگ حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی-گنجینۀ جهانی مخطوطات اسلامی، 1428ق/ 1385ش.
ـ لودی، شیرعلی خان، تذکرۀ مرات الخیال، به اهتمام حمید حسنی با همکاری بهروز صفرزاده، تهران، روزنه، 1377ش.
ـ مستوفی بافقی، محمد مفیدبن محمود، جامع مفیدی، ج 2ـ3، به ‌کوشش ایرج افشار، تهران، اساطیر، 1385ش.
ـ مسعودبن منصوربن احمد متطبب (کاتب)، جنگ، دستنویس شماره 280، مورخ 763ق، کتابخانۀ عبدالله چلبی.
ـ معلم یزدی، معین‌الدین‌بن جلال‌الدین محمد، مواهب الهی در تاریخ آل مظفر، ج 1، تصحیح و مقدمۀ سعید نفیسی، تهران،‌ اقبال، 1326ش.
ـ ملطوی، مسافربن ناصر، انیس‌الخلوة و جلیس‌السلوة، به کوشش محمد افشین‌وفایی و ارحام مرادی، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1390ش.
ـ میر انصاری، علی، 1389، «جلال عضد یزدی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم  موسوی بجنوردی، ج 18، تهران، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
ـ هفت‌قلمی دهلوی، مولانا غلام‌محمد، تذکرۀ خوشنویسان، به تصحیح محمد هدایت حسین، تهران، روزنه، 1377ش.
ـ هندوشاه استرآبادی، محمدقاسم، تاریخ فرشته: از آغاز تا بابر، ج 1، تصحیح و تعلیق و توضیح محمدرضا نصیری، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1387ش.
ـ یوسف اهل، جلال‌الدین یوسف‌بن شمس‌الدین، فرائد غیاثی، ج 2، به کوشش حشمت مؤید، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1358ش.