جست‌وجو در احوال نصرت‌الدین کبود جامه و تصحیح اشعار او

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار و عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ایلام

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی

چکیده

از شاه نصرت‌‌الدین کبود جامه شاعر و امیر نام‌‌آور سدۀ ششم اشعار پراکنده‌‌ای در منابع مختلف باقی مانده است. با وجود سرگذشت جالب و اوج و فرود زندگی وی و تأثیر او در سیاست و ادب روزگار خویش، تاکنون پژوهش دقیق و اطمینان‌بخشی در احوال و اشعار او صورت نگرفته است. منابع مختلف اشارات فراوانی به زندگی سیاسی و ادبی او دارند و این امر ضرورت جست‌وجویی دقیق در زندگی او را الزام می‌کند. به علاوه، از پنج قصیدۀ باقیمانده از وی، تاکنون تنها یک قصیده، آن هم با کاستی‌هایی، در مطاوی آثاری چون مونس‌الاحرار، بیاض تاج‌الدین احمد وزیر، مجمع‌الفصحا و نظایر آن، منتشر شده است و چهار قصیدۀ دیگر او، که از یک سو بیانگر طرز سخن و شیوۀ شاعری گوینده و از سوی دیگر حاوی اشاراتی به زندگی اوست، منتشر نشده است. مقالۀ حاضر جست‌‌وجویی در احوال و حوادث زندگی شاعر و تصحیح اشعار او بر مبنای یگانه دستنویس شناخته‌ شده از اشعار اوست. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An examination of the life-story of Nosrat al-Din Kabudjameh And the redaction of his poetry

نویسندگان [English]

  • Rahman Zabihi 1
  • Rahim Hadi Andab Jadid 2
چکیده [English]

Of Shah Nosrat al-Din Kabudjameh, poet and eminent commander in the 6th/12th century, some scattered verses have remained in different sources. In spite of his interesting biography and ups and downs in his life and his impact on the politics and literature of his time, no accurate and trustworthy research into his political and literary life has been undertaken. Various sources have made numerous references to his political and literary career. This entails close study of his life. Furthermore, out of his five extant qasidehs, only one, which has  survived with some defects in sources such as Munes al-Ahrar,  Taj al-Din Ahmad Vizier’s Bayaz, Majma’ al-Fosaha and  so on, has yet been published while the other unpublished four both demonstrate his poetic style and shed some light on his life.
This article presents an investigation into the state of and happenings in the poet’s life, as well as an attempt to correct his verses based on the only known manuscript of his poetry.

ـ آذربیگدلی، لطفعلی‌بیگ، آتشکده، تصحیح حسن سادات ناصری، تهران، امیرکبیر، 1337ـ1338ش.
ـ آقابزرگ تهرانی، محمدحسن، الذّریعه الی تصانیف الشّیعه، بیروت، دارالاضواء، 1406ق.
ـ ابن‌ابراهیم، محمد، سلجوقیان و غز در کرمان، تصحیح محمدابراهیم باستانی‌پاریزی، تهران، طهوری، 1343ش.
ـ ابن‌اثیر، عزالدین، الکامل فی التاریخ، ج 9، راجعه و صححه محمد یوسف الدّقاقه، بیروت، دارالکتب‌العلمیه، 1424ق.
ـ ابن‌اسفندیار کاتب، بهاءالدین محمدبن حسن، تاریخ طبرستان، تصحیح عباس اقبال آشتیانی، به اه‍ت‍م‍ام‌ م‍ح‍م‍د رم‍ض‍ان‍ی‌، تهران، پدیده، 1366ش.
ـ ابن‌بدرجاجرمی، محمد، مونس‌الاحرار فی دقایق‌الاشعار، با مقدمۀ محمد قزوینی، به اهتمام میرصالح طبیبی، ‌تهران، ان‍ج‍م‍ن‌ آث‍ار م‍ل‍ی، 1350ش.
ـ ابن حوقل، صورةالارض، القسم‌ الثانی، مطبعه لیدن، بریل، 1939م.
ـ ابوالفداء، تقویم‌البلدان، ترجمۀ عبدالمحمد آیتی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1349ش.
ـ ادیب صابر ترمذی، دیوان، تصحیح احمد عبدالله‌اف، تهران، الهدی،‌‌ 1380ش.
ـ اعتمادالسلطنه، محمدحسن، التدوین فی احوال جبال شروین (تاریخ سوادکوه مازندران)، تصحیح و پژوهش مصطفی احمدزاده، تهران، فکر روز، 1373ش.
ـ اقبال آشتیانی، عباس، 1384، تاریخ مغول، تهران، امیرکبیر.
ـ اوحدی بلیانی‌اصفهانی، تقی‌الدین، عرفات‌العاشقین و عرصات‌العارفین، ج 4، تصحیح ذبیح‌الله صاحبکاری و آمنه فخراحمد، تهران، میراث مکتوب-کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی‏، 1389ش.
ـ بهادر، محمدصدیق‌حسن‌خان، تذکرۀ شمع انجمن، تصحیح محمدکاظم کهدویی، یزد، دانشگاه یزد، 1386ش.
ـ بهاری سیستانی، محمود، تذکرۀ خیرالبیان، نسخۀ خطی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، ش 10105، [بی‌تا].
ـ تاج‌الدین وزیر، احمدبن محمد، بیاض، تصحیح علی زمانی علویجه، ‌‏قم، م‍ج‍م‍ع‌ ذخ‍ایر اس‍لام‍ی، 1381ش.
- تاریخ شاهی قرختائیان، مؤلف ناشناخته، به اهتمام و تصحیح محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1355ش.
- جنگ اسکندر میرزا تیموری، کتابخانۀ موزۀ بریتانیا، میکروفیلم کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، شمارۀ 24.
- جنگ خطی شمارۀ 2326 متعلق به کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، کتابت قرن 11.
ـ جوینی، علاءالدین عطاملک محمد، تاریخ جهانگشا، ج 2، تصحیح محمدبن عبدالوهاب قزوینی، تهران، فردوس، 1385ش.
ـ حسینی، میرحسین دوست سنبهلی، تذکره حسینی، چاپ سنگی، لکهنو، 1292ق.
ـ حموی، یاقوت، معجم‌البلدان، بیروت، دار صادر، 1397ق.
ـ خرندزی زیدری نسوی، شهاب‌الدین محمد، سیرت جلال‌الدین منکبرنی، تصحیح مجتبی مینوی، تهران، علمی و فرهنگی، 1384ش.
ـ خلیل بنارسی، علی ابراهیم‌خان، صحف ابراهیم، نسخۀ خطی شمارۀ fol.711 ، متعلق به کتابخانۀ دانشگاه توبینگن، [بی‌تا].
ـ خلیل شروانی، جمال، نزهةالمجالس، به کوشش محمدامین ریاحی، تهران، زوار، 1366ش.
ـ خواندمیر، غیاث‌الدین، تاریخ حبیب‌السیر، ج 2، تهران، خیام، 1380ش.
ـ دهخدا، علی‌اکبر، 1377، لغت‌نامه، زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران، دانشگاه تهران.
ـ ذبیحی، مسیح، 1356، استرآبادنامه، تهران، امیرکبیر.
ـ رابینو، هـ.ل، 1365، مازندران و استراباد، ترجمۀ غلامعلی وحید مازندرانی، تهران، علمی و فرهنگی.
ـ رازی، امین‌احمد، تذکرۀ هفت اقلیم، تصحیح محمدرضا طاهری‌، تهران، سروش، 1389ش.
ـ راوندی، محمدبن علی‌بن سلیمان، راحة الصّدور و آیة السّرور در تاریخ آل سلجوق، به کوشش محمد اقبال، تهران، اساطیر، 1386ش.
ـ سامی، شمس‌الدین، قاموس‌الاعلام، ج 5، استانبول، مهران، 1314ق.
ـ صبا، محمدمظفرحسین، روز روشن، چاپ سنگی، بهوپال، 1297ق.
ـ صفا، ذبیح‌الله، 1386، تاریخ ادبیات در ایران، ج 2، تهران، فردوس.
ـ طاهری‌شهاب، محمد، 1333، تاریخ کبودجامگان، سالنامۀ کشور ایران، س 10، تهران.
ـ عوفی، محمد، لباب‌الالباب، به سعی و اهتمام و تصحیح ادوارد برون، بریل، لیدن، 1906م.
ـ غزنوی، سید حسن، دیوان، به تصحیح و مقدمۀ سید محمدتقی مدرس رضوی، تهران، اساطیر، 1362ش.
ـ کرمانی، افضل‌الدین، تاریخ افضل یا بدایع‌الازمان فی وقایع کرمان، تصحیح مهدی بیانی، تهران، دانشگاه تهران، 1326ش.
ـ کرمانی، افضل‌الدین، المضاف الی بدایع الزمان فی وقایع کرمان، به کوشش عباس اقبال آشتیانی، تهران، اساطیر، 1391ش.
ـ گیلانی، ملا شیخعلی، تاریخ مازندران، به کوشش منوچهر ستوده، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1352ش.
ـ مرعشی، سید ظهیرالدین، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، به کوشش محمدحسین تسبیحی، تهران، مطبوعاتی شرق، 1345ش.
ـ منزوی، احمد، 1349، فهرست نسخه‌های خطی فارسی، تهران، م‍ؤسس‍ۀ‌ ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌ م‍ن‍طق‍ه‌ای‌.
ـ نفیسی، سعید، 1363، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، ج 1، تهران، فروغی.
ـ واله داغستانی، علیقلی‌خان، تذکرۀ ریاض‌الشعرا، به کوشش ابوالقاسم رادفر و گیتا اشیدری، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی، 1391ش.
ـ هدایت، رضاقلی‌خان، مجمع‌الفصحا، بخش اول از جلد اول، به کوشش مظاهر مصفا، تهران، امیرکبیر، 1382ش.