نگاهی به زندگی و آثار صدرالدین عینی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای زبان و ادبیات فارسی، استادیار دانشگاه پیام نور

2 دکترای مهندسی، محقق آزاد مطالعات آسیای مرکزی در دانشگاه هومبولت برلین

چکیده

صدر الدین عینی (1256ـ1333ش/1878ـ1954م) پیشگام ادبیات نوین فارسی ـ تاجیکی قرن بیستم ورارود به شمار می‌آید. او منتقد، شاعر، نویسنده، تاریخ‌نویس و زبانشناس بوده و آثاری در هر یک از این زمینه‌ها خلق کرده که بیشتر آنها سهم بزرگی در دگرگونی‌های ادبی، اجتماعی و فرهنگی ورارود قرن بیستم داشته است. نگاه ویژۀ عینی در بیشتر آثارش با تعریف خاص سوسیالیسم روسی معنا می‌یابد. این تحقیق با نگاهی انتقادی در پی پاسخ به چند پرسش در حوزۀ چگونگی زیست و آثار این بزرگمرد و نگاه او به ایران و جایگاهش در میان جامعۀ ادبی ایران است. آثار صدرالدین عینی که برگرفته از افکار و اندیشه‌های اوست نقطۀ عطف آزادگی و پیوستگی او را یکجا در خود دارد و انقلاب اکتبر 1917 روسیه مبدأ این دوگانگی است. برخی آثار عینی چون کتاب یادداشت‌ها و جلادان بخارا به گونۀ فکری اول و رمان‌ها، اشعار و مقالات او به گونۀ فکری دوم تعلق دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A look at Sadr al-Din ‘Ayni’s life and works

نویسندگان [English]

  • Azita Hamedani 1
  • Mas‘ud Hoseynipour 2
چکیده [English]

Sadr al-Din ‘Ayni (1256-1333 S./ 1878-1878) is counted as a pioneer of modern Persian-Tajiki literature in the 20th century Transoxiana. He was a critic, poet, writer, historiographer and linguist, and has created works in each and every one of these areas, most of which play a great part in the literary and socio-cultural transformations in the 20th century Transoxiana. ‘Ayni’s especial approach in most of his works gains meaning in the light of the particular definition of the Russian Socialism.
Taking a critical look, the present article seeks to find answers to a few questions concerning the life and works of this great man, his attitude towards Iran, and his standing in Iran’s literary circles. Sadr al-Din ‘Ayni’s works, inspired by his thoughts, constitute a point where both his free-thinking and ideological commitment can be discerned; and the Russia’s Revolution of October 1917 is the beginning point of this dichotomy. A number of ‘Ayni’s works , such as Ketab-e yad-dashtha (Book of Memoirs) and Jalladan-e Bukhara (The Hangmen of Bukhara) belong to his former way of thinking, and his novels, poetry and articles to the latter way.

ـ اکرامی، جلال الدین، 1928، «نظری به نمونۀ ادبیات تاجیک»، رهبر دانش، ش 4.
ـ امیر عالم‌خان، 1373، خاطرههای امیرعالم خان (تاریخ حزن‌الملل بخارا)، مقدمه و توضیحات احرار مختارف، تهران، مرکز مطالعات ایرانی.
ـ بچکا، یرژی، 1372، ادبیات فارسی در تاجیکستان، ترجمۀ محمود عبادیان و سعید عبانژاد هجران‌دوست، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگی بین‌المللی.
ـ براگینسکی. ا. س.، 1968، حیات و ایجادیات صدرالدین عینی، عرفان، دوشنبه (سریلیک).
ـ تبروف، صاحب، 1954، صدرالدین عینی بنیانگذار ادبیات شوروی تاجیک، استالین‌آباد (سریلیک).
ـ حسینی‌پور، مسعود، همدانی، آزیتا، 1391، «اول خویش دوم درویش: نگاهی دیگر به صدرالدین عینی»، بخارا، تابستان، ش 88.
ـ حکمت، علی‌اصغر، 1357، «یادی از عینی»، یغما، س 31، مرداد، ش 5.
ـ خدایار، ابراهیم، 1382، «بیدل‌گرایی در محیط ادبی ماوراءالنهر»، کتاب ماه ادبیات، س 6، مهر، ش 12.
ـ خدایار، ابراهیم، 1383، «صدرالدین عینی و بیدل دهلوی»، پژوهش‌های ادبی، پاییز، ش 5.
- «داستان‌نویسی در ادبیات تاجیک»، سیمرغ (ویژه‌نامۀ داستان تاجیک)، س 1، ش 3ـ4، بهار، 1374ش.
ـ خدایار، ابراهیم، 1384، غریبههای آشنا، تهران، مؤسسۀ مطالعات ملی.
ـ ر.م.، 1928، «یکمین قصه انقلابی تاجیک: آدینه»، رهبر دانش، ش 6.
ـ سیدزاده، نارمحمد، 1377، «سیر نگارش تاریخ ادبیات در تاجیکستان»، شعر، س 6، ش 23، تابستان.
ـ سیف‌الله‌یف، عطاخان، 1373، «صدرالدین عینی»، سیمرغ، س 1، ش 3ـ4.
ـ سیف‌الله‌یف، عطاخان، 1978، مکتب عینی، دوشنبه (سریلیک).
ـ شکورزاده، میرزا، 1373، تاجیکان در مسیر تاریخ، تهران، الهدی.
ـ شکورزاده، میرزا، 1380، تاجیکان، آریایی‌ها و فلات ایران، تهران، سروش.
ـ شکوری، محمدجان، 1373، «رمان و پاوست در ادبیات خلق‌های آسیای میانه و قزاقستان»، سیمرغ، س 1، ش 3ـ4.
ـ شکوری، محمدجان، 1376، «سیر ادبی صدرالدین عینی و مرحله‌های آن»، نامۀ فرهنگستان، س 3، ش 3.
ـ شکوری، محمدجان، 1382، جستارها، به کوشش مسعود امیرشاهی، تهران، اساطیر.
ـ شکوری، محمدجان، 1384، سرنوشت فارسی تاجیکی فرارود در سدۀ بیست میلادی، دوشنبه، دیوشتیج.
ـ شکوری، محمدجان، 1956، خصوصیت‌های غایوی و بدیعی یادداشت‌های صدرالدین عینی، دوشنبه (سریلیک).
ـ شکوری، محمدجان، 1978، صدرالدین عینی، دوشنبه، عرفان.
ـ شفیعی کدکنی، محمدرضا، 1366، شاعر آینهها، تهران، آگه.
ـ عزیزقل‌اف، ا.، 1988، دایرةالمعارف ادبیات و صنعت تاجیک، 2 ج، دوشنبه (سریلیک).
ـ عینی، صدرالدین، 1924، «دربارۀ زبان ادبی»، آواز تاجیک، ش 2، 4 سپتامبر.
ـ عینی، صدرالدین، 1925، نمونۀ ادبیات تاجیک، سمرقند، نشریات مرکز خلق جماهیر شوروی.
ـ عینی، صدرالدین، 1928الف، «در اطراف زبان فارسی و تاجیکی»، رهبر دانش، ش 4ـ5 .
ـ عینی، صدرالدین، 1928ب، «زبان تاجیکی»، رهبر دانش، ش 11ـ12.
ـ عینی، صدرالدین، 1958، یادداشت‌ها، 4 جلد، استالین آباد، نشریات دولتی تاجیکستان.
ـ عینی، صدرالدین، 1995، مرگ سودخور، با مقدمۀ حسن جوادی و مقالۀ یرژی بچکا، مریلند، کتاب جهان.
ـ عینی، صدرالدین، 1362، یادداشت‌ها، به کوشش سعیدی سیرجانی، تهران، آگاه.
ـ عینی، صدرالدین، 1372، «روابط ادبیات معاصر تاجیک با دیگر کشورهای پارسی زبان»، آشنا، س 2، ش 10.
ـ عینی، صدرالدین، 1381، تاریخ انقلاب فکری در بخارا، با مقدمۀ کمال‌الدین عینی، تهران، الهدی.
ـ عینی، کمال‌الدین، 1978، کارنامۀ استاد صدرالدین عینی، زیر نظر محمد عاصمی، دوشنبه، عرفان.
- «کالخوز و ساوخوز و تفاوت میان آن‌ها»، پیام نوین، دورۀ 10، شهریور-مهر، ش 11، 1353ش.
ـ کمیسارف، د.، 1353، «مطالعۀ میراث ادبی عینی»، پیام نوین، دورۀ 10، ش 9، فروردین و اردیبهشت.
ـ لسان، حسین، 1372، «فارسی دری در آن سوی مرزها»، آشنا، س 2، ش 10.
ـ مسلمانیان قبادیانی، رحیم، 1383، ستارههای پامیر، تهران، الهدی.
ـ معین، محمد، 1362، فرهنگ معین، 6 ج، تهران، امیرکبیر.
ـ میرعباس، 1929، «شاعره مهستی از شهر خجند است یا از ولایت گنجه؟»، رهبر دانش، ش 4.
ـ ناتل خانلری، پرویز، 1323، «یک نویسندۀ تاجیک»، سخن، ش 8.
ـ هادی‌زاده، رسول، 1968، ادبیات تاجیک در نیمۀ دوم عصر 19، دوشنبه، دانش (سریلیک).
ـ همدانی، آزیتا، 1385، دیدار و گفت‌وگو با فرزانگانی از تاجیکستان، سخن عشق، ش 30.
ـ همدانی، آزیتا، 1389، «یادداشت‌های صدرالدین عینی و ارزش‌های سبکی آن»، بهار ادب، ش 8.
ـ هیتچینس، کیت، 1368الف، «ادبیات نوین تاجیک (بخش اول تا آغاز انقلاب اکتبر)»، ترجمۀ شهبازی، ادبستان، ش 2، بهمن.
ـ هیتچینس، کیت، 1368ب، «ادبیات تاجیک از انقلاب اکتبر تا دورۀ استالین زدایی»، ترجمۀ ص. شهبازی، ادبستان، ش 3، اسفند.
ـ یاحقی، محمد جعفر، 1378، جویبار لحظهها، تهران، جامی.
ـ یغمایی، حبیب، 1351الف، «شرح حال عینی»، یغما، س 25، ش 8، آبان.
ـ یغمایی، حبیب، 1351ب، «صدرالدین عینی شاعر و نویسندۀ تاجیکستان شوروی»، یغما، س 25، ش 8.