نگاهی به سهم ایرانیان در زمینۀ تألیف متون عربی در قدیم و تصحیح آن‌ها در قرن اخیر

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

چکیده

پس از پیدایش تمدن اسلامی، دانشمندان ایرانی که در شکل‌گیری آن نقش مهمی داشتند، آثار خود را به زبان‌های عربی و فارسی نوشتند. برخی از این آثار را دانشمندان دیگر از فارسی به عربی یا بالعکس ترجمه کردند و در مواردی هم خود نویسندگان به ترجمه یا تألیف دو بارۀ اثر خویش به زبان دیگر، پرداختند. از سوی دیگر، در عصر حاضر، پژوهشگران متون اسلامی به هنگام تصحیح متون از ترجمه‌های آن‌ها نیز بهره گرفته و بدین‌ترتیب بر دقت و کیفیت کار افزوده‌اند.
در این مقاله پس از اشاره به سهم دانشمندان ایرانی در حوزۀ تمدن اسلامی و آثار آن‌ها، نمونه‌هایی از ترجمه‌های یاد شده معرفی خواهند شد. در ادامه بحثی در بارۀ برخی از تلاش‌های پژوهشگران ایرانی در تصحیح متون و جایگاه آن‌ها در تحقیقات اسلامی و ایرانی مطرح می‌شود و نمونه‌هایی از استفادۀ مصححان ایرانی از ترجمۀ متون در تصحیح متن (به‌ویژه در شناسایی افتادگی‌ها یا قرائت‌های دشوار) نیز ارائه خواهد شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A look at the Iranian share in writing Arabic texts in the past and the redaction of those texts in recent years

نویسنده [English]

  • Akbar Irani
چکیده [English]

Following the emergence of the Islamic civilization, Iranian scholars, who had a significant role in its shaping, wrote their works both in Arabic and Persian. Some of these works were translated by other scholars from Arabic into Persian and vice versa; however, in certain cases, the authors themselves embarked on writing in or translating their own works into another language. Nowadays, when editing Islamic texts, scholars benefit by the translations of such texts, enhancing thus the accuracy and good quality of their work.
In the present article, after pointing out the extent of the contribution made by Iranian scholars to the Islamic civilization, and making reference to their works, we will introduce samples of the above-mentioned translations. Then follows a discussion about some of the efforts made by Iranian scholars in editing texts and their place in Islamic-Iranian studies; and the use by Iranian researchers-editors of translated texts in text redacting (in particular, in ascertaining lacunae and illegible readings) will be exemplified.

- ابن معتز، طبقاتالشعراء، تحقیق عبدالستار احمد فراج، دارالمعارف بمصر، [بی‌تا].
- ابن ندیم، الفهرست، تحقیق رضا تجدد، تهران، 1350 ش.
- ابوالشرف ناصح بن ظفر جرفادقانی، ترجمۀ تاریخ یمینی، تصحیح جعفر شعار، تهران، علمی و فرهنگی، 1382.
- ابوعلی سینا، دانشنامۀ علایی (بخش منطق)، به کوشش محمد معین و سید محمد مشکوة، تهران و همدان، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و دانشگاه بوعلی سینا، 1383 [افست چاپ انجمن آثار ملی].
- ابوعلی سینا، دانشنامۀ علایی (بخش الهیات)، به کوشش محمد معین، تهران و همدان، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و دانشگاه بوعلی سینا، 1383 خ [افست چاپ انجمن آثار ملی].
- ابوعلی سینا، دانشنامۀ علایی (بخش طبیعیات)، به کوشش سید محمد مشکوة، تهران و همدان، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و دانشگاه بوعلی سینا، 1383 [افست چاپ انجمن آثار ملی].
- ابوعلی سینا، رگ‌شناسی (رساله در نبض)، به کوشش سید محمد مشکوة، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و دانشگاه بوعلی سینا، 1383 [افست چاپ انجمن آثار ملی].
- اصطخری، ابواسحق ابراهیم، مسالک الممالک، تحقیق دوخویه، لیدن، بریل، 1927 م.
- اصطخری، ابواسحق ابراهیم، مسالک و ممالک، مترجم ناشناس، تصحیح ایرج افشار، تهران، علمی و فرهنگی، 1368.
- اصطخری، ابواسحق ابراهیم، ممالک و مسالک، ترجمۀ محمدبن اسعدبن عبدالله تستری، به کوشش ایرج افشار، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، 1373.
- بیرونی، ابوریحان، التفهیم لاوائل صناعة التنجیم، تصحیح جلال همایی، تهران، چاپخانۀ مجلس، 1318 .
- بیرونی، ابوریحان، التفهیم لاوائل صناعة التنجیم، قد التزم طبعه و ترجمه الی اللغة الانکلیزیة رمزی ریت، لندن، 1934 م.
- بیرونی، ابوریحان، الآثارالباقیه عن القرون الخالیه، تحقیق ادوارد زاخائو، لیپزیگ، اتو هاراسویتس، 1923.
- بیرونی، ابوریحان، الآثارالباقیه عن القرون الخالیه، تحقیق پرویز اذکائی، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب، 1380.
- تاریخ سیستان، تصحیح محمدتقی بهار، تهران، 1314.
- جام جهان نمای (ترجمۀ کتاب التّحصیل بهمنیاربن مرزبان)، از مترجمی ناشناس، به کوشش عبداللّه نورانی و محمدتقی دانش‌پژوه، تهران، مؤسسۀ مطالعات اسلامی با همکاری علمی و فرهنگی، 1362.
- جنید شیرازی، معین الدین ابوالقاسم، شدّ الإزار فی حطّ الاوزار عن زوّار المزار، تصحیح محمد قزوینی و عباس اقبال، تهران، چاپخانۀ مجلس، 1328.
- جنید شیرازی، تذکرۀ هزارمزار، ترجمۀ عیسی بن تصحیح نورانی وصال، شیراز، کتابخانۀ احمدی، 1364.
- درایتی، مصطفی، 1389، فهرستوارۀ دستنوشت‌های ایران (دنا)، 12 ج، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
- رشیدالدین فضل اللّه همدانی، وقفنامۀ ربع رشیدی، به کوشش مجتبی مینوی و ایرج افشار، تهران، انجمن آثار ملی، 1356.
- سزگین، فؤاد، 1380، تاریخ نگارش‌های عربی (ج 1: قرآن و حدیث، تاریخ، فقه، عقاید، تصوف)، ترجمۀ مهران ارزنده و شیرین شادفر، با ویراستاری احمدرضا رحیمی ریسه، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- شمس قیس رازی، المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران، زوار، 1360.
- شهمردان بن ابی الخیر رازی، نزهت نامۀ علایی، به کوشش فرهنگ جهانپور، تهران، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1362.
- شهمردان بن ابی الخیر رازی، روضة المنجمین، به کوشش جلیل اخوان زنجانی، تهران، میراث مکتوب و کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1382.
- عبدالرزاق کاشی، تحفة الاخوان، به کوشش محمد دامادی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1351.
- نرشخی، ابوبکر محمدبن جعفر، تاریخ بخارا، ترجمۀ ابونصر احمدبن محمدبن نصر القباوی، تصحیح مدرس رضوی، تهران، توس، 1363.
- قطان مروزی، گیهان شناخت، تحقیق و تصحیح علی صفری آق‌قلعه، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1390.
- قطان مروزی، گیهان شناخت، چاپ عکسی، به کوشش سید محمود مرعشی نجفی، قم، کتابخانۀ بزرگ آیت اللّه مرعشی نجفی، 1379.
- قمری بخاری، ابومنصور حسن بن نوح، التنویر، ترجمۀ سید محمدکاظم امام، تهران، بنیاد نیکوکاری نوریانی، 1352.
- کشف القناع عن اسرار شکل القطاع: ←  نصیرالدین طوسی، شکل القطاع.
- نسوی، علی بن احمد، المقنع فی الحساب الهندی، تصحیح کاوه یزدی، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب، 1391.
- نصیرالدین طوسی، محمدبن محمد، شکل القطاع، قسطنطینیه، مطبعة عثمانیه، 1309 ق.