نقدِ تصحیح، تنقیح، ویرایش و مقابلۀ دستور الکاتب فی تعیین المراتب

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

چکیده

دستور الکاتب فی تعیین المراتب یکی از مهم‌ترین کتاب­‌ها در موضوع انشا و نامه‌نگاری در قرن هشتم است. این کتاب یک‌­بار در فاصلۀ سال­‌های 1964 تا 1976 م در سه مجلد در مسکو به چاپ رسیده است. چندی است، مجلد اول این کتاب بر مبنای همان تصحیح، دوباره به صورت چاپی عرضه شده است و هرچند ویراستارِ چاپ جدید، به جز یک نسخه از نسخه‌های متأخر این کتاب را در دست نداشته که آن را با متن چاپی بسنجد، این چاپ، تصحیحی دیگر از دستور الکاتب محسوب شده است و به علّت شتابزدگی و ناآشنایی مباشر چاپ حاضر با فن تصحیح و بی‌توجهی به نثر این کتاب و تغییر در ضبط نسخه‌ها و ناهمسانی در رسم­‌الخط، آن را از صورت اصلی نوشته که از قلم نویسنده جاری شده و هدف اصلی مصحح متن رسیدن به آن است، دور کرده و متنی آشفته و نابسامان منتشر شده است. در این مقاله به نقد و بررسی این چاپ جدید می‌پردازیم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Dastoor al-Kateb fi Tayeen al-Marateb

نویسنده [English]

  • Ali Akbar Ahmadi Darani
چکیده [English]

Dastoor al-Kateb fi Tayeen al-Marateb is one the most significant books on the subject of composition and correspondence, in the 8th A.H. century. The book was once published in 3 volumes, in Moscow, between the years 1964-1976. Recently, the first volume of this book was published again, relying on the previous edition and though the second editor collated it with only one later manuscript, it is reckoned as another critical text of the Dastoor al-Kateb fi Tayeen al-Marateb.
The text suffers from the confusion produced by the unfamiliarity of the editor, hasty publishing, and incompetence with the art of text criticism. He makes more confusion by changing the original style of writing practiced by the author, and wished by the editor to retain it as his goal; by alteration of the prose style and the orthography; and by his un-uniformity with reading the variants. The article studies and provides a critical review of this edition.

- قرآن کریم.
- احمدی دارانی، علی‌اکبر، اکرم هراتیان، «دستور الکاتب فی تعیین المراتب»، آینۀ میراث، دورۀ ‌جدید، سال ششم، شمارۀ دوم، تابستان 1387، پیاپی 41، ص 219-233.
- افشار، ایرج، 1384، فهرست مقالات فارسی (6 ج)، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی‌.
- بشری، جواد «نکته‌هایی تازه دربارۀ هندوشاه نخجوانی و فرزندش شمس منشی»، پیام بهارستان، دورۀ 2، سال اول، شماره 1 و 2، پاییز و زمستان 1387، ص 187- 198.
- بیهقی، احمدبن علی‌، تاج المصادر (2 ج)، تصحیح و تحشیه و تعلیق هادی عالم‌زاده، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، (پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)، 1366- 1375.
- جهانبخش، جویا، «هندوشاه نخجوانی و سروده‌های بازیافته‌اش»، آینۀ میراث، سال چهارم، شمارۀ دوّم، تابستان و پاییز 1385، پیاپی 33-34، ص 38-59.
- دستور خط فارسی، 1389، فرهنگستان زبان و ادب فارسی (نشر آثار)، چاپ نهم، تهران.
- رشیدالدّین، فضل‌الله، جامع التّواریخ، به تصحیح و تحشیۀ محمّد روشن، مصطفی موسوی، نشر البرز، تهران، 1373.
- شمس منشی، محمّدبن هندوشاه، دستور الکاتب‌ فی تعیین المراتب (3 ج)، به سعی و اهتمام و تصحیح عبدالکریم علی اوغلی علی‌زاده، فرهنگستان علوم جمهوری شوروی سوسیالیستی، آذربایجان 1964، 1971، 1976.
- ---------------------، تصحیح و مقابلۀ محمود طاووسی، فرهنگستان هنر و مؤسسۀ تألیف ترجمه و نشر آثار هنری «متن»، تهران، 1390.
- صفا، ذبیح‌الله، 1370، تاریخ ادبیات در ایران، جلد سوم بخش دوم، انتشارات فردوس، تهران.
- فرّخی، یزدان، « نقد و بررسی دستورالکاتب فی تعیین المراتب»، آینۀ میراث، سال پنجم، شمارۀ چهارم، زمستان 1386، پیاپی 39، ص 351-372.
- مایل هروی، نجیب، 1380، تاریخ نسخه‌پردازی و تصحیح انتقادی نسخه‌های خطّی، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- محجوب محمّدجعفر «دستور الکاتب»، سخن، دورۀ پانزدهم، شماره 5، 1344، 556-548.
- محمّدبن عبدالخالق المیهنی، دستور دبیری، به تصحیح و اهتمام عدنان صادق ارزی، انتشارات دانشکده ادبیات دانشگاه آنقره، 1962.
- -------------------، آیین دبیری، تصحیح و توضیح اکبر نحوی، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، 1389.
- مشار خانبابا، 1345، فهرست کتاب‌های چاپی فارسی، ج 2، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، 1352.
- منزوی، احمد، 1348، فهرست نسخه‌های خطی فارسی، مؤسسۀ فرهنگی منطقه‌ای.
- واتابه ریوکو، «پژوهشی در ساختار مجموعه‌های منشآت دبیری و تحوّل آیین‌های نگارش در دور‌ۀ مغول»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، سال سوّم، شماره هشتم، خرداد ماه 1379، ص 28-41.
- هندوشاه‌بن سنجر، تجارب السّلف، به تصحیح و اهتمام عباس اقبال آشتیانی، به اهتمام توفیق سبحانی، طهوری، 1357.
- یاقوت حموی، یاقوت‌بن عبدالله، معجم البلدان، المجلد الرابع، دارصادر و دار بیروت، بیروت، 1376ه/1957.