جامعه‌نگاری روستایی در منابع تاریخی عصر صفویه

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی رشتۀ تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات

2 استاد تاریخ دانشگه شهید بهشتی

چکیده

در باب وجوه گوناگون تاریخ اجتماعی ایران پژوهش‌­های اندکی انجام شده است؛ شاید یکی از دلایل آن، کم بودن منابع است که موجب شده پژوهش در این حوزه خواستاران کمتری پیدا کند. هرچند منابع دربارۀ موضوع تاریخ اجتماعی ایران بسیار کم است، اما این مانعی برای پژوهش نبوده است، زیرا پس از استخراج رخدادهای اجتماعی از خلال وقایع‌­نامه‌های سیاسی، با بهره‌گیری از منابع مکمل هم­عصر (مانند کتاب‌های لغت، و متون ادبی، فقهی و حتی متن­‌هایی در باب کشاورزی و...) و نیز سفرنامه‌­ها و اسناد، می­‌توان پژوهشی مطلوب در حوزۀ تاریخ اجتماعی و فروع این حوزه انجام داد. این مقاله درصدد است تا با نگاهی تحلیلی به منابع تاریخی دورۀ صفوی، جامعه‌نگاری روستایی را در این آثار بررسی کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Rural sociography in the Safavid historical sources

نویسندگان [English]

  • Sayyed Saeid Mir Mohannad Sadegh 1
  • Ata Allah Hasani 2
چکیده [English]

Little research has been administered regarding the various aspects of Iran’s social history; one of the reasons being probably the scarcity of sources which has encouraged extremely few people to undertake investigation in this area. Although few sources exist on the topic of the social history of Iran, there has been no real hindrance to conducting research, because once proper information about social events has been drawn from political chronicles, supplemented by sources contemporaneously written (such as lexicons, literary and jurisprudential texts and even books on agriculture etc.) as well as travelogues and relevant documents, one can undertake desirable investigations in the domain of social history and its ancillary branches.
By taking an analytical perspective toward the historical sources from the Safavid period, the present article intends to examine the rural sociography in these sources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Safavid history
  • historical texts
  • social history
  • rural community
- آرام، محمدباقر، 1386، اندیشه تاریخ­نگاری عصر صفوی، تهران، امیرکبیر.
- اسکندربیگ منشی، 1380، تاریخ عالم‌آرای عباسی، با مقدمه و فهارس ایرج افشار، تهران، امیرکبیر.
- افوشته‌­ای نطنزی، محمود بن هدایت‌اللّه، 1373، نقاوة‌ الآثار فی ذکر الاخیار، تصحیح احسان اشراقی، تهران، علمی فرهنگی.
- امینی هروی، امیر صدرالدین ابراهیم، 1383، فتوحات شاهی، تصحیح محمدرضا نصیری، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- باستانی پاریزی، محمد ابراهیم، 1367، سیاست و اقتصاد عصر صفوی، تهران، صفی­‌علی‌شاه.
- بدلیسی، شرف‌خان بن شمس‌الدین، 1377، شرف‌نامه، تصحیح ولادیمر ولییانوف زرنوف، 2ج، تهران، اساطیر.
- بسطامی، محمّدطاهر بن حسن خادم، 1380، فتوحات فریدونیه، تصحیح سیدسعید میرمحمدصادق و محمدنادر نصیری‌مقدم، تهران، نقطه.
- حسینی قزوینی، یحیی بن عبداللطیف، 1315، لب‌التواریخ، تصحیح سیدجلال طهرانی، تهران، خاور.
- حسینی، محمدمیرک بن مسعود، 1385، ریاض الفردوس الخانی، تصحیح ایرج افشار و فرشته صرافان، تهران، بنیاد موقوفات محمود افشار یزدی.
- خواجگی اصفهانی، محمد بن معصوم، 1368، خلاصة‌ السیر، تصحیح ایرج افشار، تهران، علمی.
- خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین حسینی، 1362، حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، زیر نظر محمد دبیرسیاقی، تهران، خیام.
- خورشاه بن قباد الحسینی، 1379، تاریخ ایلچی نظام‌شاه، تصحیح محمدرضا نصیری و کوئیچی هانه‌دا، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- روملو، حسن بیگ، 1357، احسن التواریخ، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران، بابک.
- سابتلنی، ماریا، 1378، «دفاع از کشاورزی: ارشاد الزراعة و نقش آن در اقتصاد سیاسی عصر صفوی»، برگ بی‌برگی، ترجمۀ محمدجواد مهدوی، تهران، طرح نو.
- سیستانی، ملک‌شاه حسین، 1344، احیاء الملوک، تصحیح منوچهر ستوده، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- شاه تهماسب صفوی، 1363، تذکرۀ شاه طهماسب، تهران، شرق.
- شعبانی، رضا، 1392، مبانی تاریخ اجتماعی ایران، تهران، قومس.
- شیخ‌الاسلام بهبهانی، میرزا عبدالنبی، 1389، بدایع الاخبار، تصحیح سیدسعید میرمحمدصادق، تهران، میراث مکتوب.
- شیرازی (نویدی)، عبدی‌بیگ، 1369، تکملة‌ الاخبار، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران، نشر نی.
- شیرازی، نظام‌الدین علی، 1393، فتوحات همایون، تصحیح حسن زندیه، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- صفا، ذبیح‌اللّه، 1370، تاریخ ادبیات در ایران، ج5 /ب3، تهران، فردوسی.
- فومنی، عبدالفتاح، 1390، تاریخ گیلان، تصحیح افشین پرتو، رشت، ایلیا.
- قزوینی، بوداق‌منشی، 1378، جواهرالاخبار، تصحیح محسن بهرام‌نژاد، تهران، میراث مکتوب.
- قمی، قاضی احمد، 1383، خلاصة‌ التواریخ، تصحیح احسان اشراقی، 2ج، تهران، دانشگاه تهران.
- کرمانی، ملامحمد مومن، 1384، صحیفة‌ الارشاد، تصحیح محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران، علم.
- لاهیجی، شمس‎الدین علی، 1352، تاریخ خانی، به ­اهتمام منوچهر ستوده، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
- مرعشی صفوی، میرزا محمد خلیل، 1362، مجمع التواریخ، تصحیح عباس اقبال، تهران، طهوری و سنائی.
- مرعشی، سیدظهیرالدین، 1347، تاریخ گیلان و دیلمستان، تصحیح منوچهر ستوده، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
- مستوفی بافقی، محمدمفید، 1340، جامع مفیدی، تصحیح ایرج افشار، تهران، اسدی.
- مستوفی، محمدمحسن، 1375، زبدة‌ التواریخ، تصحیح بهروز گودرزی، تهران، بنیاد موقوفات محمود افشار یزدی.
- مشیزی (بردسیری)، میرمحمد سعید، 1369، تذکرۀ صفویۀ کرمان، تصحیح محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران، علم.
- منجم یزدی، ملاجلال، 1366، تاریخ عباسی، تصحیح سیف‌اللّه وحیدنیا، تهران، وحید.
- موسوی، سیدابوطالب، 1388، تحفة‌ العالم، تصحیح رسول جعفریان، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
- موسی‌­پور، ابراهیم، 1386، «تاریخ اجتماعی: رویکردی نوین به مطالعات تاریخی»، تاریخ تمدن اسلامی، س 1386، ش 6، 141ـ155.
- میرزا سمیعا، 1368، تذکرة‌ الملوک، به­‌کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، امیرکبیر.
- نصیری، محمدابراهیم زین‌العابدین، 1373، دستور شهریاران، تصحیح محمدنادر نصیری‌مقدم، تهران، بنیاد موقوفات محمود افشار یزدی.
- نصیری، محمدرضا، 1383، مقدمۀ احمد، مقدمۀ فتوحات شاهی ← امینی هروی.
- نصیری، میرزا علی‌نقی، 1371، القاب و مواجب دورۀ سلاطین صفویه، تصحیح یوسف رحیم‌­لو، مشهد، دانشگاه فردوسی.
- هروی، قاسم بن یوسف ابونصر، 1346، ارشاد الزراعة، تصحیح محمد مشیری، تهران، دانشگاه تهران.
- وحید قزوینی، محمدطاهر، 1383، تاریخ جهان‌آرای عباسی، تصحیح سیدسعید میرمحمدصادق، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- وفسی، ملامیرمحمد باقر بن میرفاضل، 1345، «واقعۀ وفس»، فرهنگ ایران زمین (ج14، 338ـ 349)، تصحیح ابراهیم دهگان، تهران، سخن.