اسماعیلیان ایران و دانش استیفا

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

پژوهشگر متون و نسخه‌شناس مرکز پژوهشی میراث مکتوب

چکیده

دربارۀ دانش استیفا و افراد و گروه‌هایی که بدان پرداخته‌اند هنوز پژوهش چندانی صورت نگرفته است. بر اساس شواهد تاریخی، اسماعیلیان ایران از جمله گروه‌هایی بودند که به این دانش پرداخته‌اند. در مقالۀ حاضر به تنی چند از دانشمندان دورۀ اسلامی پرداخته شده که هر یک به گونه‌ای با اسماعیلیه ارتباط داشته‌اند و آثاری در زمینۀ این دانش نگاشته یا با دانش استیفا آشنایی داشته‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Isma’ilis of Iran and their science of estifa

نویسنده [English]

  • Ali Safari Aq-Qale
چکیده [English]

Little research has been done on the science of estifa (State Accounting Office). According to historical evidence, Iranian Isma’ilis are among the people who have investigated into this science. In the present review, several scholars of the Islamic times are addressed each having some kind of connection with the Isma’ilis; they have either written books on estifa or been acquainted with the topic.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Isma’ilis of Iran
  • Avicenna
  • Naser-e Khosro of Qobadian
  • Hasan-e Sabbah
  • Mohammad b. Abd al-Karim Shahrestani
  • Khwaja Nasir al-Din Tusi
- ابن‌الفُوَطی، کمال‌الدّین ابوالفضل عبدالرزّاق بن احمد الشّیبانی، 1416ه‍.، مجمع الآداب فی معجم الالقاب (6 ج)، تحقیق محمّد الکاظم، طهران، مؤسّسة الطّباعة و النّشر وزارة الثّقافة و الإرشاد الإسلامی.
- ابن قاضی شهبة، ابوبکر بن احمد بن محمّد بن عمر بن محمّد الدّمشقی، 1398ه‍.، طبقات الشّافعیة، تحقیق الدّکتور الحافظ عبدالعلیم‌خان، حیدرآباد الدکن، مطبعۀ مجلس دائرة المعارف العثمانیة.
- باقری، محمّد، 1374خ.، «سه مسئله از کتاب ریاضیات نایافتۀ ناصرخسرو»، نامۀ فرهنگستان، س 1، ش 2 [تابستان]، 121-125.
- بیهقی، علی بن زید، 1935م.، تتمة صوان‌الحکمة، تصحیح محمّد شفیع، لاهور، دانشگاه پنجاب.
- تاریخ شاهی قراختائیان، 1355خ.، ناشناس، به کوشش محمّدابراهیم باستانی پاریزی، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
- تبریزی، علی بن محمّد نظام، 1381خ.، بلوهر و بیوذسف، به کوشش محمّد روشن، تهران، میراث مکتوب و مرکز بین‌المللی گفتگوی تمدّن‌ها.
- جعفری الرغدی، حسین بن محمّد بن علی (ابن‌بیبی)، 1390خ.، الاوامر العلائیه فی الامور العلائیه، به کوشش ژاله متحدین، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، 1956م.، الاوامر العلائیه فی الامور العلائیه (چاپ عکسی)، به کوشش عدنان صادق ارزی، آنکارا، انتشارات انجمن تاریخ.
- جوزجانی، ابوعبید، 1974م.، سیرة الشّیخ الرّئیس، چاپ با مشخّصات زیر:
The life of Ibn Sina, A Critical Edition and Annotated Translation by William E. Gohlman, Albany & New York, State University in New York Press, 1974.
- جوینی، عطاملک بن بهاء‌الدّین محمّد بن محمّد، 1937م.، تاریخ جهانگشای (ج 3)، تصحیح علّامه محمّد قزوینی، لیدن، بریل.
- دفتری، فرهاد، 1376خ.، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران، نشر و پژوهش فرزان روز.
- سبکی، ابو‌نصر عبدالوهّاب بن علی بن عبدالکافی، (بی‌تا)، طبقات الشّافعیة الکبری، تحقیق محمود محمّد الطناحی و عبدالفتّاح محمّد الحلو، قاهره، دار احیاء الکتب العربیة.
- سمرقندی، نظامی عروضی، 1381خ.، چهارمقاله [و تعلیقات]، تصحیح محمّد معین، تهران، زوّار.
- سمرقندی، دولتشاه بن علاءالدّولۀ بختیشاه الغازی، 1900م.، تذکرةالشّعراء (کتاب ...)، به کوشش ادوارد برون، لیدن، بریل.
- شهرستانی، ابوالفتح محمّد بن عبدالکریم، 1335خ.، الملل و النّحل، ترجمۀ افضل‌الدّین صدر ترکۀ اصفهانی، به کوشش سیدمحمّدرضا جلالی نائینی، تهران، چاپخانۀ تابان.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، 1384خ.، توضیح‌الملل، ترجمۀ مصطفی بن خالقداد هاشمی عبّاسی، به کوشش سیدمحمّدرضا جلالی نائینی، تهران، انتشارات اقبال.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، 1385خ.، ترجمۀ کتاب الملل و النحل، از مترجم ناشناس، با مقدّمۀ سیدمحمّد عمادی حائری، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب و مؤسّسۀ مطالعات اسماعیلی.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، 1414ه‍.، الملل و النّحل، تحقیق امیر علی مهنا و علی حسن فاعور، بیروت، دارالمعرفة.
- طوسی، نصیرالدّین محمّد بن محمّد، 1335خ.، مجموعه رسائل از تألیفات خواجه نصیرالدّین، به کوشش محمدتقی مدرّس رضوی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
- فروغ اصفهانی، محمّدمهدی، 1378خ.، فروغستان، به کوشش ایرج افشار، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
- قربانی، ابوالقاسم، 1375خ.، زندگی‌نامۀ ریاضیدانان دورۀ اسلامی از سدۀ سوم تا سدۀ یازدهم هجری، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
- قنواتی، جورج شحاته، 1950م.، مؤلّفات ابن‌سینا، القاهرة، دارالمعارف.
- کاشانی، عبداللّه بن علی، 1366خ.،  زبدة‌التواریخ، به کوشش محمدتقی دانش‌پژوه، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- کاشی، یحیی بن احمد، 1952م.، نکت فی احوال الشیخ الرئیس ابن‌سینا، تحقیق الدکتور احمد فؤاد الاهوانی، القاهرة، منشورات المعهد العلمی الفرنسی للآثار الشرقیة بالقاهرة.
- مدرّس رضوی، محمّدتقی، 1354خ.، احوال و آثار ابوجعفر محمّد بن محمّد بن الحسن الطوسی، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
- مهدوی، یحیی، 1333خ.، فهرست نسخه‌های مصنّفات ابن‌سینا، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
- مینوی و مینورسکی، 1940م.، چاپ با مشخّصات زیر:
Minovi & Minorsky, “Nasīr al-Dīn Tūsī on Finance”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, vol. 10, No. 3 (1940), pp 755 - 789 .
- ناصرخسرو قبادیانی، 1363خ.، جامع‌الحکمتین، به کوشش محمّد معین و هنری کربن، تهران، کتابفروشی طهوری.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــ، 1389خ.، سفرنامه، به کوشش محمّد دبیرسیاقی، تهران، انتشارات زوّار.
- نظام‌الملک، حسن بن علی، 1305ه‍.، وصایای خواجه نظام‌الملک، با مقدّمه از ناشناس، بمبئی، به خطّ میرزا داود شیرازی.
- نفیسی، سعید، 1359خ.، زندگی و کار و اندیشه و روزگار پورسینا، تهران، نشر دانش.
- همدانی، رشیدالدین فضل‌اللّه، 1387خ.، جامع‌التواریخ (تاریخ اسماعیلیان)، با تصحیح و تحشیۀ محمد روشن، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
- یزدی، ناصرالدّین بن عمدة الملک منتجب‌الدّین منشی، 1388خ.، درة الاخبار و لمعة الانوار، تصحیح علی اوجبی، تهران، انتشارات حکمت.