تصحیح چند خطا در آثار چاپی سنایی غزنوی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه پیام‌نور

2 استادیار پژوهشی فرهنگستان زبان و ادب فارسی

چکیده

بنابر شیوۀ مرسوم، تصحیح هر متنی بر اساس دست‌نوشته‌هایی از آن انجام می‌گیرد؛ اما گاه به دلایل گوناگون، از جمله ناآشنایی کاتبان با متون کهن، تحریف‌هایی به آن دست‌نوشته‌ها راه می‌یابد و بیت یا عبارتی را چنان از اصل خود دور می‌کند که نسخه‌ها در رفع ابهام آن مفید نمی‌افتند و مصحّح ناگزیر است که از منابع جنبی استفاده کند. آثار سنایی غزنوی از این نوع متون کهن­‌اند و چه‌بسا به ابیاتی از او تحریف‌هایی راه یافته که گفتۀ شاعررا مبهم و دریافت معنی آن را دشوار کرده است. در این مقاله، با بررسی اجمالی در بعضی فرهنگ‌های­ کهن، نشان داده شده که کلماتی مانند «پُشَک»، «غیو»، «زُش»، «آکَنِش»، «مَیَزد» و «بادبان» در شعر سنایی دستخوش تحریف و تبدیل شده‌­اند و این خود سبب تفسیر نادرست شارحان از شعر او شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The correction of a few errors in the works of Sanā’i of Ghazneh

نویسندگان [English]

  • Mahmood Nadimi Harandi 1
  • Tahmine Ataei Kachuei 2
چکیده [English]

In accordance with the common practice, the amendment of every text is conducted based on its manuscripts. However, sometimes due to a number of reasons, including scribes’ lack of familiarity with old manuscripts, certain corruptions find their way into those texts, moving a verse or a phrase from its original form so much so that those manuscripts can be of no help in clarifying the corrupted occurrences; so, the editor has to draw on secondary sources. Sanā’i Ghaznavi’s works happen to be of this kind of old texts. Most probably, some of his verses have undergone such distortions that obscure the poet’s original saying and make it hard to comprehend them (the verses).
In this study, the surveying of some of the old dictionaries has demonstrated that such words as poshak, ghīv, zosh, ākanesh, mayazd and bādbān in Sanā’i’s poems have been subject to changes and corruptions and this has led to inaccurate interpretations of his poetry.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sanā’i of Ghazne
  • Hadīqat al-Haqīqa
  • Sanā’i’s Divan
  • Latāyef al- Haqāyeq
  • Tarīqa bar Haqīqa
- اخوینی بخاری، ابوبکر ربیع بن احمد (1371)، هدایة المتعلّمین فی الطّب، به اهتمام جلال متینی، مشهد: دانشگاه فردوسی.
- ازرقی هروی، (1336)، دیوان ازرقی، به جمع و تصحیح و تحشیه و تعلیقات علی عبدالرسولی، تهران: دانشگاه تهران.
- اسدی طوسی، ابومنصور علی بن احمد (1356)، لغت فرس، به کوشش محمّد دبیرسیاقی، تهران: کتابخانۀ طهوری.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1365)، لغت فرس، به تصحیح و تحشیۀ فتح‌الله مجتبایی و علی‌اشرف صادقی، تهران: خوارزمی.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1354)، گرشاسب‌نامه، به اهتمام حبیب یغمایی، تهران: طهوری.
- انجو‌ شیرازی، میرجمال‌الدین‌ حسین‌ بن‌ فخرالدین‌ حسن (1351)، فرهنگ‌ جهانگیری، ویراستۀ‌ رحیم‌ عفیفی، مشهد: دانشگاه‌ فردوسی‌ مشهد.
- انوشه، حسن؛ غلامرضا خدابنده‌­لو (1391)، فارسی ناشنیده (فرهنگ اصطلاحات فارسی و فارسی­‌شدۀ کاربردی در افغانستان)، تهران: قطره.
- ترجمۀ تفسیر طبری (1356)، به تصحیح حبیب یغمایی‏، تهران: توس.
- حسینی مدنی تتوی، عبدالرشید بن عبدالغفور (1337)، فرهنگ رشیدی، به تحقیق و تصحیح محمّد عبّاسی، تهران: کتابخانۀ بارانی.
- خاقانی شروانی، افضل‌الدین بدیل بن علی (1378)، دیوان خاقانی، به کوشش ضیاءالدین سجادی، تهران: زوّار.
- دُرّی، زهرا (1392)، شرح دشواری‌هایی از حدیقةالحقیقۀ سنایی، تهران: زوّار.
- دهخدا، علی‌اکبر (1373)، لغت‌­نامۀ دهخدا، زیر نظر محمّد معین و سیّدجعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران، چاپ اول از دورۀ جدید.
- سپهر، محمّدتقی (1383)، براهین العجم، حواشی و تعلیقات سیّدجعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران.
- سروری، محمّد قاسم بن حاجی محمّد کاشانی (1338)، فرهنگ مجمع‌الفرس، به کوشش محمّد دبیرسیاقی، تهران: علمی.
- سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم (1377)، حدیقةالحقیقة و شریعةالطریقة، به اهتمام سیّدمحمّدتقی مدرّس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1382)، حدیقةالحقیقة و شریعةالطریقة (فخری‌­نامه)، به تصحیح مریم حسینی، تهران: نشر دانشگاهی.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1354 [تاریخ مقدّمه])، دیوان سنایی، به اهتمام سیّدمحمّدتقی مدرّس رضوی، تهران: سنایی.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1389)، دیوان سنایی، به اهتمام مظاهر مصفّا، تهران: زوّار.
- شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1376)، تازیانه‌های سلوک، تهران: آگه.
- صادقی، علی‌اشرف (1393)، «مجمع الفرس» در دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، به کوشش اسماعیل سعادت، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ج 5، ص 716-720.
- طغیانی، اسحاق (1382)، شرح مشکلات حدیقۀ سنایی، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
- عبّاسی، عبداللطیف (1387)، لطائف الحدائق، مقدّمه، تصحیح و تعلیق محمّدرضا یوسفی- محسن محمّدی، قم: آیین احمد.
- عتیق نیشابوری‌ (سورآبادی)، ابوبکر (1365)، قصص‌ قرآن‌ مجید برگرفته‌ از تفسیر ابوبکر عتیق نیشابوری‌ (سورآبادی)، به‌ اهتمام‌ یحیی‌ مهدوی، تهران: خوارزمی.
- علائی، نوّاب میرزا علاءالدین احمدخان بهادر (1389)، طریقه بر حدیقه، به کوشش محمّدرضا یوسفی، قم: دانشگاه قم.
- غزّالی، محمّد بن محمّد (2005م)، احیاء علوم‌الدین [و معه المغنی عن حمل الاسفار فی الاسفار فی تخریج ما فی الاحیاء من الاخبار]، بیروت: دار ابن‌حزم.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1389)، احیاء علوم‌الدین، ترجمۀ مؤیّدالدّین محمّد خوارزمی، به کوشش حسین خدیوجم، تهران: علمی و فرهنگی.
- فاروقی، ابراهیم قوام (1385)، شرفنامۀ منیری (فرهنگ ابراهیمی)، به تصحیح حکیمه دبیران، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- فرّخی سیستانی (1388)، دیوان فرّخی، به کوشش محمّد دبیرسیاقی، تهران: زوّار.
- فیضی سرهندی، الله داد (1337)، مدار الافاضل، به اهتمام محمد باقر، لاهور: دانشگاه پنجاب.
- قوّاس غزنوی، فخرالدین مبارکشاه (1353)، فرهنگ قوّاس، به تصحیح نذیر احمد، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- کردی نیشابوری، ادیب یعقوب (2535 [= 1355])، کتاب البُلغه، به اهتمام مجتبی مینوی- فیروز حریرچی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- معین، محمّد (1363)، فرهنگ معین، تهران: امیرکبیر.
- منوچهری دامغانی (1385)، دیوان منوچهری، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: انتشارات زوّار.
- مولوی، جلال‌الدین‌ محمّد (1933)، مثنوی معنوی، به تصحیح رینولد الین نیکلسون، لیدن: مطبعۀ بریل.
- میبدی، ابوالفضل رشیدالدین (1389)، کشف‌الاسرار و عدّةالابرار، به تصحیح علی‌اصغر حکمت، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ هشتم.
- ناصرخسرو قبادیانی (1357)، دیوان ناصرخسرو، به اهتمام مجتبی مینوی و مهدی محقّق، تهران: دانشگاه تهران.
- نخجوانی، ‌محمّد بن هندوشاه (1353)، صحاح الفرس، به اهتمام عبدالعلی طاعتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- یاحقّی، محمّدجعفر [با نظارت] (1389)، فرهنگنامۀ قرآنی، مشهد: آستان قدس رضوی.