یک متن و دوبیان؛ بررسی نسبت طریقت جوانمردی با سبک نقاشی بهزاد و شعر سعدی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشتۀ پژوهش هنر، دانشگاه هنر تهران

2 استاد دانشگاه هنر تهران

چکیده

یکی از مهم‌­ترین مسائل در حوزۀ نگارگری ایرانی چگونگیِ انتخاب متن برای تصویرگری است. عموماً تصوّر بر این است که نقاشان اختیار زیادی در انتخاب متن نداشته‌­اند، اما نوشتارِ پیش‌رو نشان می‌دهد که این کار تابع منطقِ خاصی بوده که با جهان­‌بینیِ نقاش یا گروهِ نقاشان، ‌به نوعی، ارتباط داشته است.
تحلیلِ تطبیقیِ حاضر، با بهره گیری از رویکرد جامعه‌­شناسیِ ساختارگرا، مشخصاً چند اثر مهم در سبک نقاشیِ کمال­‌الدین بهزاد را با چند شعر سعدی مقایسه می‌کند، و نتیجه می‌گیرد که اشتراکات ساختاری در جهان‌­بینیِ منعکس در آثار این دو چهره در متن اجتماعیِ واحدی به نام «فتوّتیه» یا آیین جوانمردی است. می‌­توان گفت که جهان‌بینیِ گروه‌هایی از اهل فتوّت، در عرصۀ نقاشی، به‌ صورت سبک بهزاد منعکس شده­ است و در عرصۀ شعر، در قالب آثار سعدی. از همین روست که نقاشانِ ­سبک بهزاد به اشعار سعدی علاقۀ بسیار نشان داده‎اند؛ حتی شاید آن‌ها خود به آیین جوانمردی وابسته یا، دست‌کم، از آن بسیار متأثر بوده­‌اند. برخی از نقاشی­‌های آنان را می‌توان در حکم فتوّت‌نامه‌های تصویری دانست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

One text and two representations; Examining the relation of the Javānmardi tarīqat (Chivalric Order) with Behzād’s painting style and Sa’di’s poetry

نویسندگان [English]

  • seyed mani emadi paramkouhi 1
  • Gholam Ali Hatam 2
چکیده [English]

One of the most important questions in Persian painting is how to select a text for painting. The general assumption is that painters have had little liberty in choosing such a text, but the present study demonstrates that this question is subject to a specific logic that is somehow related to the world view of a painter or a group of painters.
By employing a sociological approach, this comparative structural analysis has particularly compared several important works in the style of Kamāl al-Din Behzād with a few of Sa’di’s verses, finding the reason for shared structural elements reflected in the world views of the works of the two, in a single same sociological context called Fotovvatiya or Ā’in-e Javānmardi. One can argue that, apropos painting, the world views of some circles of Fotovvatiya followers are reflected in Behzād’s painting style; and in the domain of poetry, the world views are reflected in Sa’di’s works. Thus, the painters in Behzād’s style show great interest in Sa’di’s poetry; they have even adhered to Ā’in-e Javānmardi or have, at least, been immensely under its influence. Some of their paintings can be counted as illustrated Fotovvat-nāmeh (Book of chivalry).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian Painting
  • Kamāl al-Din Behzād
  • Sa’di
  • visual socialism
ـ آریان‌پور، امیرحسین (1380)، جامعه‌شناسی هنر، تهران: گستره.
ـ افشاری، مهران و مهدی مدائنی (1385)، فتوّت ‌و ‌اصناف؛ چهارده رساله در باب فتوّت و اصناف، تهران: چشمه.
ـ افشاری، مهران (1382)، فتوّت‌نامه‌ها و رسائل خاکساریه، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـ رضوی، سیدمسعود (1391)، تاریخ و فرهنگ جوانمردی، تهران: انتشارات اطلاعات.
ـ ریپکا، یان (1354)، تاریخ ادبیات ایران؛ با همکاری اوتا کارکلیما، دراکو بیچکووا، ییری بچکا، ییری سیپک، ایوان هربک، ترجمه: عیسی شهابی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- سعدی، شیخ مصلح‌­الدین (1363)، گلستان، به تصحیح عبدالعظیم قریب، تهران: روزبهان.
ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1383)، کلیات سعدی (متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی)، به کوشش مظاهر مصفا، تهران: روزنه.
ـ شفیعی کدکنی، محمدرضا (1386)، قلندریه در تاریخ، تهران: سخن.
ـ شیمل، آنه ماری (1368)، «سعدی استاد شعر عاشقانه»، ادبستان، شمارۀ 1، 46-48.
ـ عبادیان، محمود (1384)، تکوین غزل و شعر سعدی، تهران: اختران.
ـ قریب، یحیی، «مقدمه» ← سعدی (1363).
ـ کربن، هانری (1383)، آیین جوانمردی، ترجمه: احسان نراقی، تهران: سخن.
ـ گولپینارلی، عبدالباقی (1379)، فتوّت در کشورهای اسلامی و مآخذ آن، مترجم: دکتر توفیق ه‍. سبحانی، تهران: روزنه.
ـ متینی، جلال (1352)، اشخاص داستان در گلستان، مقالاتی دربارۀ زندگی و شعر سعدی، شیراز.
ـ محجوب، محمدجعفر (1350)، «مقدمه» ← واعظ کاشفی.
ـ موحد، ضیاء (1378)، سعدی، تهران: طرح نو.
ـ واعظ کاشفی، حسین (1350)، فتوّت‌­نامۀ سلطانی، به­‌کوشش محمدجعفر محجوب، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ـ یزدان‌پرست، حمید (1391)، پیشوای جوانمردان، تاریخ و فرهنگ جوانمردی، به­‌کوشش: سیدمسعود رضوی، انتشارات اطلاعات، 129-161.
ـ یوسفی، غلامحسین (1350)، «جهان مطلوب سعدی در بوستان»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی مشهد، سال هفتم، شمار ۀ 2، 284-309.
- Bahari, Ebadollah (1997). Bihzad Master of Persian Painting, London & New York: I.B. Tauris.
- Barry, Michael (2004). Figurative Art in Medieval Islam and the Riddle of Bihzad, Paris: Flammarion.
- Chilvers, Ian (2003). Oxford Dictionary of Art & Artists: Oxford University Press.
- Goldmann, Lucien (1976). The Hidden God. Translated from the French by Philip Thody.London: Routledge & Kegan paul.