بررسی متن‌شناختی نسخۀ خطی هفت‌تماشا از منظر مردم‌شناسی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگر

چکیده

میرزا محمدحسن، متخلص به قتیل، شاعر و نویسندۀ فارسی‌گوی شبه‌قارۀ هند، در سال 1226ق، کتاب هفت‌تماشا را تألیف کرد. هدف او تحریرِ آداب و رسوم هندوان و مسلمانان ساکن شبه‌قارۀ هند بود. بخش اعظم این اثر دربرگیرندۀ آداب زندگی مردم سرزمین‌هایی چون کشمیر، پنجاب، شاهجهان‌آباد (دهلی) بوده است. برخی از این آداب و سنن مختصِ هندومذهبان و شماری دیگر مربوط به مسلمانان شبه‌قاره است و پاره‌ای از آن‌ها هم به هر دو گروه اختصاص دارد. قتیل سعی کرده با رعایت بی طرفی به بیان آدابی بپردازد که بیشتر حاصل مشاهداتش بوده و با زندگی اجتماعی او پیوندی نزدیک داشته است. شرح‌هایِ مربوط به آداب و رسوم ازدواج، اعمّ از خواستگاری، ساچق بردن، حنابندان و عروسی، از جذاب‌ترین بخش‌های این اثر است، که به نسبت، مفصل هستند و با نثری ساده و شیوا نوشته شده‌اند. در این مقاله، نسخۀ خطی هفت‌تماشا از منظر مردم‌شناسی بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the manuscript of Haft Tamāshā from an anthropological perspective

نویسنده [English]

  • Morvarid Rofougaran
چکیده [English]

Mirza Mohammad Hasan, with the nom de plume Qateel, a Persian speaking poet and writer of the Indian Subcontinent, composed the book Haft Tamāshā, in 1226 H./ 1811 CE, his objective being the recording of the custom and practices of Hindus and Muslims living in the Subcontinent. The major part of this work is devoted to a description of the practices and rituals of the inhabitants of such cities as Kashmir, Ponjab, Shāhjahānabād (Delhi). Some of these traditional practices are specific to Hidus and some to Muslims, and yet there are others common among the two groups. Qateel has tried to impartially expound the practices most of which he himself had observed directly, and that were closely connected to his social life. The sections on the traditions and rituals of marriage, including marriage proposal, sācheq kardan (sending clothes, jewelry and confectionaries by a groom to his bride the day before the wedding day) , hanā bandān (staining fingers and nails with henna) and wedding ceremony, are among the most fascinating part of the book, written rather extensively in a simple and eloquent prose.
In this article, the Haft Tamāshā MS has been probed from an anthropological viewpoint.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Haft Tamāshā
  • Qateel of Lahore
  • Hindus’ custom and rite
  • Muslims’ traditions and rituals
  • Indian Subcontinent
- آریا، غلامعلی (1365)، طریقه چشتیه در هند و پاکستان، تهران: زوار.
- ابن‌بطوطه (۱۳۶۱)، سفرنامه، به کوشش محمدعلی موحد، تهران: علمی و فرهنگی.
- برزگر، حسین (1380)، «قتیل لاهوری»، دانشنامۀ ادب فارسی در شبه‌قاره، ج 4، بخش 3، به کوشش حسن انوشه، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- جعفری، یونس (1352)، «ستی»، ارمغان، دورۀ 42، ش 9، 585 – 592.
- جلالی نائینی، محمدرضا؛ ن.ش. شوکلا (1353)، لغات سانسکریت در ماللهند، تهران: شورای عالی فرهنگ و هنر.
- حکمت، علی‌اصغر (1337)، سرزمین هند، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- خواص، امیر (1390)، «ادوار تاریخی آئین هندو و نقش آن در تحول نظام خدایان هندو»، معرفت ادیان، ش 4، 93 – 116.
- رفوگران، مروارید (1394)، «هفت‌تماشای قتیل لاهوری و نسخه‌های آن»، آینۀ میراث، ش 57، 165 – 188.
- شایگان، داریوش (1346)، ادیان و مکتبهای فسلفی هند، ج 1، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- عزیز احمد (1366)، تاریخ تفکر اسلامی در هند، ترجمه نقی لطفی و محمدجعفر یاحقی، تهران: کیهان.
- قتیل لاهوری، میرزا محمدحسن، هفت‌تماشا، 1243ق، نسخۀ خطی شمارۀ 2423 کتابخانۀ ملک.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، هفت‌تماشا، 1266ق، نسخۀ خطی شمارۀ or.476 موزۀ بریتانیا.
- قربانعلی، معصومه (1385)، «تقویم جشن‌ها و اعیاد مذهبی هندوان»، مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی، ش 6، 44 – 57.
- کیخسرو اسفندیار (1362)، دبستان مذاهب، به کوشش رحیم رضازاده ملک، ج 1، تهران: کتابخانۀ طهوری.
- مشار، خانبابا (1350)، فهرست کتاب‌های چاپی فارسی، ج 5، تهران: خانبابا مشار.
- معین، محمد (1382)، فرهنگ فارسی، ج 1 و 2، تهران: سی‌گل.
- ویتمن، سیمن (1382)، آیین هندو، ترجمۀ علی موحدیان عطار، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
- هینلز، جان (1385)، فرهنگ ادیان جهان، به کوشش ع.پاشایی، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.