نقش فرهنگ‌های لغت در تصحیح دیوان سوزنی سمرقندی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانشگاه بوعلی سینا همدان- دانشکده علوم انسانی- گروه زبان و ادبیات فارسی

چکیده

سوزنی سمرقندی، مخصوصاً در شعرهای هزل و هجو خود، از واژه‌هایی استفاده کرده که ابیاتِ وی گاه در فرهنگ‌ها به‌عنوان یگانه شاهدِ مثال همان واژه‌ها نقل شده است. از آنجا که فرهنگ‌نویسان نسخه‌هایی کهن از دیوان سوزنی در اختیار داشته‌اند، غالباً به صورت درستی به بیت‌هایی از او استشهاد کرده‌اند. در عین حال، چون نسخه‌های بازمانده از دیوان سوزنی هیچ‌کدام قدمت چندانی ندارند، از همین بیت‌های او که در فرهنگ‌ها آمده می‌توان، همانند یک نسخه‌بدل، در تصحیح دیوان استفاده کرد.
در تحقیق حاضر، تلاش شده تا بیشتر بر پایۀ فرهنگ جهانگیری و در مواردی چند بر اساس فرهنگ‌های دیگر بیت‌هایی از دیوان سوزنی تصحیح شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The role of dictionaries in correcting the Divān of Sūzani Samarqandi

نویسنده [English]

  • majid mansouri
Bu-Ali Sina University
چکیده [English]

Sūzani of Samarqand made use, especially in his satires and lampoons, of such rare words that are often exemplified in dictionaries only by the poet’s own verses containing those words. Since the early compilers of dictionaries had at their disposal old codices of Sūzani’s Divān, they generally cited the correct versions of his verses. However, as the existing manuscripts of Sūzani’s Divān are hardly old enough, one can benefit from those very verses, like an alternative manuscript, in correcting his Divān.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sūzani Samarqandi’s Divān
  • misreading
  • dictionaries
  • Farhang-e Jahāngiri
  • Loghat-nāmeh-ye Dehkhodā
ـ اسدی طوسی، ابومنصور علی بن احمد (1365)، لغت فرس، به تصحیح و تحشیۀ فتح‌الله مجتبایی و علی‌اشرف صادقی، تهران: امیرکبیر.
ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1319)، لغت فرس، به تصحیح و اهتمام عباس اقبال، تهران: چاپخانۀ مجلس.
ـ انجو شیرازی، میرجمال‌الدین حسین (1375)، فرهنگ جهانگیری، به اهتمام رحیم عفیفی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
ـ باغ‌بیدی، حسن (1381)، «روابط متقابل زبان‌های ایرانی و هندی باستان و میانه»، نامۀ فرهنگستان. س5، ش4 (پیاپی20)، 65- 75.
ـ برهان، محمدحسین بن خلف تبریزی (1376)، برهان قاطع، به اهتمام محمد معین، تهران: امیرکبیر.
ـ پادشاه، محمد (1363)، آنندراج، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: کتابخانۀ خیام.
ـ دهخدا، علی‌اکبر و همکاران (1377)، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.
ـ رودکی سمرقندی، جعفربن محمد (1382)، دیوان، به تصحیح جعفر شعار، تهران: قطره.
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1376)، دیوان، بر اساس نسخۀ سعید نفیسی و ی. براگینسکی، تهران: نگاه.
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1391)، دیوان، توضیح و تحلیل کامل احمدنژاد، تهران: کتاب آمه.
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1383)، دیوان، شرح و توضیح منوچهر دانش‌پژوه، تهران: توس.
ـ سروری کاشانی (1338)، مجمع‌الفرس، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: کتابفروشی علی‌اکبر علمی.
ـ سوزنی سمرقندی (1338)، دیوان، به تصحیح ناصرالدین شاه‌حسینی، تهران: امیرکبیر.
ـ ــــــــــــــــــــــــــ (1344)، دیوان، به تصحیح ناصرالدین شاه‌حسینی، تهران: چاپخانۀ سپهر.
ـ شاه‌حسینی، ناصرالدین، مقدمۀ دیوان سوزنی ← سوزنی سمرقندی (1344).
ـ فاروقی، ابراهیم قوام (1385)، شرفنامۀ منیری، تصحیح حکیمه دبیران، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـ محجوب، محمدجعفر (1338)، «دیوان سوزنی سمرقندی»، راهنمای کتاب، س۲. ش 3، ۱۵- ۴۰.
ـ معرفت، شهره (1396)، «تصحیح ابیاتی از دیوان سوزنی سمرقندی و ضرورت تصحیح مجدد دیوان»، متن‌شناسی‌ادب فارسی، دانشگاه اصفهان، ش34، 121- 134.
ـ وفایی، حسین (1374)، فرهنگ فارسی، ویراستۀ تِن‌هوی‌جو، تهران: دانشگاه تهران.
ـ هدایت، رضاقلی‌خان (بی‌تا)، فرهنگ انجمن آرای ناصری، تهران: کتابفروشی اسلامیه.