بررسی و سنجش معیارهای گزینش متن در «دفتر دگرسانی‌ها در غزل‌های حافظ»

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری دانشگاه اصفهان

چکیده

یکی از آثار ارزشمند در زمینۀ تصحیحِ اشعار حافظ بی­‌شک دفتر دگرسانی‌ها در غزل‌های حافظ اثر سلیم نیساری است. این تصحیح که از روی پنجاه نسخۀ قرن نهمی فراهم آمده، حقیقتاً حلّال برخی از مشکلات در زمینۀ حافظ­‌پژوهی است. مع‌ذلک در کنار فواید و امکاناتِ بسیار این اثر، گاه اندک ضعف‌­هایی در زمینۀ روش‌شناسی و گزینش­‌های آن به چشم می‌خورد. برخی غزل­‌ها یا ابیاتی که در بسیاری از نسخه‌­های مورد استفاده موجود بوده است، در متن مصحَّح نیست. برخی گزینش­‌ها، بی­توجه به توجیهات تاریخی، سبک­شناختی، زیبایی‌شناختی، جهان‌بینی شاعر گزینش، و از اکثر نسخ عدول شده ­است، حال آن‌که می­‌توان وجوهی مطلوب­تر با دلایل نسخه‌­شناسی، درون‌متنی، زیبایی‌شناختی و گاه سبک‌شناسانه ارائه داد. همچنین، از نظر این نگارنده، در چند مورد که التزام به اکثریت نسخ مرعی بوده ­است، بی‌­توجه به سبک و هنجارهای زیبایی­‌شناسی، وجه اصحّ فروگذاشته شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Study and evaluation of selecting criteria in the Daftar-e degar sāni-hā dar Ghazal-hā-ye Hafiz (book of variations in the Ghazals of Hafiz)

نویسنده [English]

  • amir samadani
esfahan un
چکیده [English]

One of the valuable works dealing with the emendation of Hafiz’s poetry is Salim Neysāri’s Daftar-e degarsāni-hā dar Ghazal-hā-ye Hafiz. This edition of Hafiz’s Ghazals, prepared on the basis of fifty 9th A.H./15th -century manuscripts helps dissolve some of the problems in the studies about Hafiz.However, this useful book suffers some slight shortcomings in terms of methodology and selecting the proper variants of Hafiz’s Ghazals. For instance, some Ghazals or individual verses that do appear in many of the manuscripts used, are not to be seen in this edition. Some of the choices have been made with no regard to historical, stylistic and aesthetic justifications, paying no attention to the poet’s world view and the recorded versions in most of the manuscripts. Furthermore, in several cases that adherence to most of the manuscripts has been observed, the most accurate recording has not been chosen due to taking little account of the appropriate stylistic and aesthetic recording.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hafiz
  • Daftar-e degarsāni-hā dar Ghazal-hā-ye Hafiz
  • stylistic criticism
  • vajh-e asahh [the most accurate recorded form]
- تمیمی آمدی، عبدالواحد (1047ق)، غرر الحکم و درر الکلم، صححه حسین الاعلمی، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
- انوری، اوحدالدین محمد بن محمد (1376)، دیوان انوری، به‌تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران: علمی‌ و فرهنگی.
- باستانی پاریزی، محمدابراهیم (1367)، «پیشگفتار بر سخنی چند در باب احوال واشعار حافظ»، در: حافظ‌شناسی، ج 8: 146-153، به کوشش سعید نیاز کرمانی، تهران: پاژنگ.
- ثروتیان، بهروز (1388)، «بررسی دفتر دگرسانی­‌ها در غزل‌های حافظ»، کتاب ماه ادبیات، شمارۀ 30 (پیاپی144): 33-45.
- حافظ، شمس‌­الدین محمد (1383)، دیوان، با تصحیح قزوینی و شرح خلیل خطیب‌رهبر، تهران: صفی‌علیشاه.
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1362)، دیوان، به تصحیح پرویز خانلری، تهران: خوارزمی.
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1361)، دیوان، به اهتمام ابوالقاسم انجوی شیرازی، تهران: جاویدان.
- حمیدیان، سعید (1392)، شرح شوق، تهران: قطره.
- خرمشاهی، بهاءالدین (1384)، حافظ‌­نامه، تهران: علمی و فرهنگی.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــ (1374)، «حقیقت­ستیزی مودبانه»، نشر دانش، ش 89، سال پانزدهم: 74-79.
- خواجوی کرمانی، کمال‌الدین محمود بن علی (1336)، دیوان، تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران: بارانی.
- دهخدا، علی­‌اکبر (1336)، لغت‌­نامه. تهران: مجلس شورا.
- ـــــــــــــــــــــــــ (1363)، «یادداشت­‌هایی دربارۀ حافظ»، مجموعه مقالات دربارۀ حافظ، گردآوری و تنظیم اکبرخداپرست، تهران، هنر و فرهنگ: 35-46.
- راستگو، محمد (1370)، تلخ خوش (نقد و نظرهایی در زمینۀ حافظ‌‌پژوهی)، قم: خرم.
- رودکی، جعفر بن محمد (1379)، برگزیدۀ دیوان، به کوشش خلیل خطیب‌رهبر، تهران: صفی‌علیشاه.
- ریاحی، محمدامین (1374)، گلگشت در شعر و اندیشۀ حافظ، تهران: علمی.
- زریاب­خویی، عباس (1368)، آیینۀ جام، تهران: علمی.
- سروشیار، جمشید (1374)، «گزارد حق "حافظ خلخالی"»، نشر دانش، ش 87، سال پانزدهم: 42-50.
- سعدی، مصلح بن عبدالله (1385)، غزلیات، به‌تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: علمی.
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1366)، کلیات، به تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: امیرکبیر.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1381)، گلستان، به‌تصحیح و شرح غلامحسین یوسفی، تهران: علمی.
- سلمان ساوجی، سلمان بن محمد (1389)، کلیات سلمان ساوجی، تصحیح عباسعلی وفایی، تهران: سخن.
- سنایی، مجدود بن آدم (1388)، دیوان سنایی، به‌اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، تهران: سنایی.
- سوزنی سمرقندی، شمس‌الدین محمد بن علی (1338)، دیوان، به‌تصحیح ناصرالدین شاه‌حسینی، تهران: امیرکبیر.
- سیف فرغانی، محمد (1364)، دیوان، به‌تصحیح ذبیح­‌الله صفا، تهران: فردوسی.
- عطار، فریدالدین محمد (1362)، دیوان، به اهتمام تقی تفضلی، تهران: امیرکبیر.
- عوفی، محمد (1389)، لباب‌­الالباب، به‌تصحیح ادوارد براون، تهران: هرمس.
- عیوضی، رشید (1384)، حافظ برتر کدام است؟، تهران: امیرکبیر.
- غزنوی، سیدحسن (1362)، دیوان، به‌تصحیح مدرس رضوی، تهران: اساطیر.
- غنی، قاسم (1386)، بحث در آثار و افکار حافظ، تهران: هرمس.
- فرزاد، مسعود (1349)، حافظ[:] صحت کلمات، اصالت غزلیات، شیراز: دانشگاه شیراز.
- فرخی، علی بن جولوغ (1388)، دیوان، به‌تصحیح محمد دبیرسیاقی، تهران: زوار.
- کلینی، ابو­جعفر محمد بن یعقوب (1392ق)، الاصول ­من الکافی، به‌تصحیح علی‌اکبر غفاری، تهران: الاسلامیه.
- کمال‌­اسماعیل، کمال‌الدین اسماعیل بن محمد بن عبدالرزاق اصفهانی (1348)، دیوان، به‌تصحیح حسین بحرالعلومی، تهران: کتابفروشی دهخدا.
- مجدزادۀ صهبا، جواد (1367)، «سخنی چند درباب احوال و اشعار حافظ»، حافظ‌شناسی، به کوشش سعید نیاز کرمانی، تهران، پاژنگ: 8/163-240.
- محمد بن منور (1366)، اسرار التوحید، تصحیح و توضیحات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگاه.
- مولوی، جلال­‌الدین محمد (1387)، کلیات شمس ( 2 ج)، به‌تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: نگاه.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1362)، مثنوی معنوی، به‌تصحیح رینولد نیکلسون، تهران: امیرکبیر.
- نظامی، الیاس (1387)، مخزن ­الاسرار، به‌تصحیح و شرح حسن وحید دستگردی، تهران: قطره.
نهج‌­البلاغه (1380)، ترجمۀ جعفر شهیدی، تهران: علمی و فرهنگی.
- نیساری، سلیم (1386)، دفتر دگرسانی‌ها در غزل‌های حافظ، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- ـــــــــــــــــــــ (1390)، «اجر دفتردگرسانی­ در غزل­‌های حافظ»، کتاب ماه ادبیات، ش 48: 120-123.