مصباح الظلمات فی تفسیر التورات: تفسیری شیعی بر اسفار خمسه

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 عضو پژوهشکده تفسیر، پژوهشکده قرآن و حدیث

2 استاد گروه تاریخ دانشگاه تهران

چکیده

در کتابخانۀ آستان قدس رضوی مجموعه‌ای شامل سه نسخۀ خطی با عنوان «ترجمۀ تورات» نگهداری می‌شود که تاکنون پژوهشی روی آن‌ها انجام نگرفته و با توجه به افتادگی برگ‌های نخست آن مجموعه، مؤلفش ناشناخته مانده بود. مقدمۀ جداشده این اثر اخیراً در کتابخانۀ آیت‌الله گلپایگانیِ قم با عنوان مصباح الظلمات فی تفسیر التورات کشف شده است.
در این مقاله برخی از ابعاد ناشناختۀ مجموعۀ آستان قدس با تحلیل درون‌متنی تبیین شده است. در این بررسی روشن شده که مؤلف مجموعۀ مذکور، عالم شیعی، زین‌العابدین بن محمد است که در کاظمین می‌زیسته و این تفسیر را در فاصلۀ سال‌های 1225-1226ق به درخواست میرزا عیسی قائم‌مقام (د. 1237ق) از طرف نایب‌السلطنه عباس‌میرزا (د. 1249ق) که به آشنایی با مضامین تورات علاقه‌مند شده بود، نوشته است.
در مقالۀ حاضر، نویسندگان پس از ارائۀ ادله‌ای در تأیید پیوند مقدمۀ کشف‌شده و مصباح الظلمات و بیان ویژگی‌های این متن، برخی شرایط اجتماعی گذار از ردّیه‌نویسی به تفسیر کتاب مقدس را بررسی کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Mesbāh al-zolomāt fi tafsir al-Towrāt: A Shi’i commentary on the Pentateuch

نویسندگان [English]

  • Heidar Eyvazi 1
  • Rasool Jafarian 2
1 Institute of Quran and Hadith
2 Tehran University
چکیده [English]

At the Astan-e qods Library, there is a collection of three manuscripts entitled “Tarjomeh-ye Towrāt” on which no study has thus far been undertaken. Since the beginning pages of the collection are missing, its author has remained unknown. The separated introduction of the text has recently been discovered at the Golpāyegāni Library in Qom, under the title Mesbāh al-Zolomāt fi tafsir al-Towrāt.
In this article, by using an intratextual analysis, some of the yet unknown aspects of the Astaneh-ye qods manuscript have been clarified. Our study reveals that the author of the aforementioned MS is the Shi’i scholar, Zayn al-Abedin b. Mohammad who lived in Kazemayn and wrote this commentary between the years (1810-1811) at the instance of Mirza Isa Qaem Maqām (d.1822) on behalf of the Viceroy Abbas Mirz (d.1832) who had taken interest in being familiar with the ideas expressed in the Towrāt (Torah).
After presenting reasons in support of the connection between the newly discovered introduction and the Mesbāh al-Zolomāt and stating the features of this text, the authors have examined some of the social conditions for passing through the phase of writing polemics to writing commentaries on the Holy Bible.

کلیدواژه‌ها [English]

  • translation-commentary of the Torah
  • Mesbāh al-Zolomāt fi tafsir al-Towrāt
  • Zayn al-Abedin b. Mohammad
  • Qajar era
  • polemic writing
ـ  آقابزرگ تهرانی (2009). طبقات أعلام الشیعه (الکرام البررة فی القرن الثالث بعد العشرة). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ـ  الأمین، محسن (1983). أعیان الشیعه. بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
ـ  الگار، حامد (1369). دین و دولت در ایران. ترجمۀ ابوالقاسم سرّی. تهران: انتشارات توس.
ـ  حبیب‌آبادی، محمدعلی (1393). مکارم الآثار در احوال رجال دورۀ قاجار. اصفهان: کمال.
ـ  حرزالدین، محمد (1405). معارف الرجال فی تراجم العلماء والأدباء. تعلیقۀ محمدحسین حرزالدین. قم: مکتبة آیت‌الله العظمی المرعشی النجفی.
ـ  ریپین، اندرو (1393). «تفسیر کتاب مقدس با استفاده از قرآن»، ترجمۀ وحید صفری. در: رهیافت‌هایی به قرآن. ج1. ویراستۀ جرالد هاوتینگ و عبدالقادر شریف. به کوشش و ویرایش مهرداد عباسی. تهران، حکمت: 367-383.
ـ  زین‌العابدین بن میرزا محمد (1226ق). مصباح الظلمات فی تفسیر التورات، نسخۀ خطی شمارۀ 137020 کتابخانۀ آیت‌الله گلپایگانی.
ـ  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. ترجمۀ تورات. نسخه‌های خطی شمارۀ‌ 50، 51 و 52 کتابخانۀ آستان قدس رضوی.
ـ  سبحانی، جعفر (1424ق). موسوعة طبقات الفقهاء. قم: مؤسسۀ امام صادق(ع).
ـ  سلماسی، محمدباقر. ترجمۀ اناجیل. نسخۀ ش13276. کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی. کتابت: خوی 1226ق.
ـ  سیار، پیروز. مقدمه: عهد عتیق.
ـ  شگلووا، آلیمپیادا پاولونا (1389). تاریخ چاپ سنگی در ایران. ترجمۀ شهروز مهاجر. کتاب ماه کلیات، س 14، ش3 (پیاپی: 159): 84-91.
ـ  صداریی خویی، علی و ابوالفضل حافظیان (1388). فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی گلپایگانی قم. تهران: مجلس شورای اسلامی و مؤسسۀ فرهنگی الجواد(ع).
ـ  علوی، عادل (1419ق). النفحات القدسیة فی تراجم أعلام الکاظمیة. قم: مؤسسة الاسلامی العامة للتبلیغ والإرشاد.
ـ  عهد عتیق (1395). ترجمۀ پیروز سیار. تهران: هرمس.
ـ  عیوضی، حیدر (1395الف). «نخسین تلاش‌های شیعی در تفسیر تورات عبری». آینۀ پژوهش، ش 162: 46-58.
ـ  ـــــــــــــــــــــــ (1395ب). «مقایسۀ ینابیع‌الإسلام کشیش تیسدال و برخی ردیه‌های آن». فصلنامۀ نقد کتاب میراث، سال سوم، دوشمارۀ 9-10، بهار و تابستان: 217-226.
ـ  محدث نوری، میرازحسین (2007م). دار السلام فی ما یتعلق بالرؤیا والمنام. بیروت: دار البلاغة.
ـ  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1415ق). النجم الثاقب. تحقیق السید یاسین الموسوی. قم: انوار الهدی.
ـ  نفیسی، سعید (1366). تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دورۀ معاصر. تهران: بنیاد.
ـ  همدانی، محمدرضا (1240ق). مفتاح النبوة. (چاپ سنگی). تهران: دار الطباعۀ سلطنتی.
ـ  Gesenius, Friedrich Wilhelm (1979). Hebrew and Chaldee lexicon to the Old Testament Scriptures. Michigan: Baker Book House.
ـ  Wolff, Joseph (1829). Missionary Journal. London: James Duncan.