نقد و بررسی تصحیح رسالۀ «الأصل الأصیلِ» ملارجبعلی تبریزی و معرفی یک نسخۀ کهن و یک ترجمۀ کمترشناخته‌شده از آن

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 گروه فلسفه، پژوهشکدۀ فلسفه و کلام اسلامی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی / قم

2 کارشناس ارشد فلسفه و کلام اسلامی از دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

ملارجبعلی تبریزی از جمله فیلسوفانی است که کمتر به آرای او پرداخته شده است. وی در اندیشه‌های خود از قرآن و روایات و فلسفۀ نوافلاطونی و فلسفه سینوی و عرفان محیی‌الدینی تأثیر پذیرفته است. تبریزی عصارۀ همۀ این اندیشه‌ها را در رسالۀ الأصل الأصیلِ خود جمع کرده است. متن کامل این رساله را عزیز جوانپور هروی و حسن اکبری بیرق تصحیح و منتشر کرده‌اند، ولی تصحیح ایشان کاستی‌های بسیاری دارد. در پژوهش پیش‌رو نخست کیفیت این تصحیح را بررسی و اشکالات و ناراستی‌های آن را بیان و سپس یک نسخۀ کهن و یک ترجمۀ کمترشناخته‌شده از این رساله را معرفی می‌کنیم: نسخه‌ای به تحریر میرقوام‌الدین رازی، و ترجمه‌ای فارسی از آن موسوم به تحفة الکمال اثر ملاحسن، که هر دو از شاگردان تبریزی هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A critical analysis of the redaction of Mulla Rajab Ali Tabrizi’s treatise Al-Asl al-Asil And the presentation of an old little-known manuscript and an interpolated translation of the treatise

نویسندگان [English]

  • Mohammad Soori 1
  • Mehdi Asgari 2
1 Department of Philosophy, Research Center for Islamic Philosophy and Theology, Islamic Sciences and Culture Academy, Qom, Iran
2 Graduated from the University of Religions and Denominations
چکیده [English]

Mulla Rajb Ali of Tabriz is one of the philosophers whose ideas have not enjoyed much reception. In his thoughts, he is influenced by the Qur’an, traditions, Neoplatonic and Avicennan philosophy as well as Akbarian mysticism. He has collected all those ideas in a treatise called Al-Asl al-Asil. The full text of this treatise has been amended and published by Aziz Javanpour Heravi and Hasan Akbari Beyraq. However, their redaction suffers certain shortcomings.
In the present article, we have first examined the quality of this edition and revealed its problems and inaccuracies. We have then introduced an old little-known manuscript of the treatise copied by Mir Qavām al-Din Razi, and an interpolated translation of it, entitled Tohfat al-Kamāl, by Molla Hasan, both men being Tabrizi’s students.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Molla Rajab Ali Tabrizi
  • Al-Asl al-Asil
  • Tohfat al-Kamāl
  • Mir Qavām al-Din Razi
  • Mulla Hasan
ـ آشتیانی، سیدجلال‌الدین (1386)، مقدمه لاهیجی.
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1393)، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، قم: بوستان کتاب.
ـ آقابزرگ تهرانى، محمدمحسن‏ (1403)، الذریعة إلى تصانیف الشیعة، بیروت: دار الأضواء.
ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1430)، طبقات أعلام الشیعة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ـ ابن‌سینا (1383)، رساله در حقیقت و کیفیت سلسلۀ موجودات و تسلسل اسباب و مسببات، با تصحیح و مقدمۀ موسی عمید، همدان: دانشگاه بوعلى‌سینا.
ـ امین، محسن (1403)، أعیان الشیعة، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
ـ بغدادى، اسماعیل‌پاشا‏‌ (1951)، هدیة العارفین، بیروت:‌ دار إحیاء التراث العربی.
ـ تبریزی، ملارجبعلی (1386)، الأصل الأصیل، تصحیح عزیز جوانپور هروی و حسن اکبری بیرق، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ـ ثقةالاسلام تبریزی، علی (1414)، مرآة الکتب، تحقیق علی صدرایی خویی، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
ـ جوانپور هروی، عزیز و حسن اکبری بیرق، مقدمه تبریزی (1386).
ـ خوانسارى، محمدباقر (1390)، روضات الجنات، تصحیح اسدالله‏ اسماعیلیان، قم: اسماعیلیان.
ـ دانش‌پژوه، محمدتقی (1348)، فهرست میکروفیلم‌های کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، تهران: دانشگاه تهران.
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1332)، فهرست کتابخانۀ اهدایی آقای سیدمحمد مشکوة به کتابخانۀ دانشگاه تهران، تهران: دانشگاه تهران.
ـ دانش‌پژوه، محمدتقی و ایرج افشار (1344)، نشریۀ کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، دفتر چهارم، تهران: دانشگاه تهران.
ـ درایتی، مصطفی (1390)، فهرستگان نسخه‌های خطی ایران (فنخا)، تهران: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران.
ـ دولت‌آبادى، عزیز (1377)، سخنوران آذربایجان (از قطران تا شهریار)، تبریز: ستوده.
ـ رازی، فخرالدین (1411)، المباحث المشرقیة فی علم الالهیات والطبیعیات، قم: بیدار.
ـ سبزواری، ملاهادی (1369)، شرح المنظومة، تصحیح حسن حسن‏‌زادۀ آملی، تهران: ناب.
ـ شاملو، ولی‌قلی (1347)، قصص الخاقانی، تصحیح سیدحسن سادات ناصری، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ـ صدر، حسن (1429)، تکملة أمل الآمل، تحقیق حسین علی محفوظ، بیروت: دار المؤرخ العربی‏.
ـ عمید، موسی‌ (1383)، مقدمه ابن‌سینا.
ـ قزوینی، عبدالنبی (1407ق)، تتمیم أمل الآمل، تحقیق: السید أحمد الحسینی، قم: مکتبة آیةالله المرعشی.
ـ کاپلستون، فردریک (1388)، تاریخ فلسفه (اواخر قرون وسطا و دورۀ رنسانس از اوکام تا سوئارس)، ترجمۀ ابراهیم دادجو، تهران: علمی و فرهنگی.
ـ کحاله، عمررضا (1376)، معجم المؤلفین، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ـ کربن، هانری (1384)، مقالات، گردآوری محمد‏امین شاهجویی، تهران:‌ حقیقت.
ـ ـــــــــــــــــــــ (1370)، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمۀ سیدجواد طباطبایی، تهران: کویر.
ـ لاهیجی، محمد بن محمدصادق (1386)، شرح رسالة المشاعر ملاصدرا، با تصحیح و مقدمۀ سیدجلال‌الدین آشتیانی، قم: بوستان کتاب.
ـ ملاصدرا (1354)، المبدأ والمعاد، تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران: انجمن حکمت و فلسفۀ ایران.
ـ ملکیان، مصطفی (1377)، تاریخ فلسفه غرب، ویراستۀ سعید عدالت‌نژاد، قم: دفتر همکاری حوزه و دانشگاه.
ـ مهدوی، مصلح‌‏الدین (1386)، اعلام اصفهان، ‏تصحیح غلامرضا نصراللهى، اصفهان: سازمان فرهنگى تفریحى شهردارى اصفهان‏.
ـ نصرآبادی، میرزا محمدطاهر (1317)، تذکرۀ نصرآبادی، تهران: ارمغان.
ـ نورانی، عبدالله (۱۳۸۵)، حکمت الهی در متون فارسی، گردآوری و تصحیح عبدالله نورانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ـ همایی،‌ جلال‌الدین‌ (1381)، دو رساله در فلسفۀ اسلامی، تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
 
منابع خطی
ـ تبریزی، ملارجبعلی، الأصل الأصیل، نسخۀ شمارۀ 78738 کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، تاریخ کتابت: سدۀ یازدهم.
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــ، الأصل الأصیل، نسخۀ شمارۀ 5890 کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، بدون تاریخ کتابت.
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــ، الأصل الأصیل، نسخۀ شمارۀ 5-7007 کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، تاریخ کتابت: شوال ۱۰۷۱ق.
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــ، الأصل الأصیل، نسخۀ شمارۀ 8742 کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، بدون تاریخ کتابت.
ـ ملاحسن، تحفة الکمال، نسخۀ شمارۀ 2/2470ـ‌ ف کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، تاریخ کتابت: اواسط سدۀ یازدهم.