معرّفی و بررسی تفسیر ثمانیۀ خواجه‌ محمّد پارسا و نکاتی دربارۀ حیات و آثار وی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 معاون توسعۀ پژوهش ادارۀ آموزش و پرورش ناحیۀ یک استان کرمانشاه

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی کرمانشاه

چکیده

یکی از بایسته‌­ترین زمینه‌­های پژوهشی، شناسایی، تصحیح و چاپ میراث مکتوب پیشینیان است. بدون در دست داشتن متن منقّح از متون نمی‌توان به داوری و ارزیابی آن‌ها پرداخت و اتّکا به چاپ‌های مغلوط و ناهموار از متون می‌تواند سیر تحقیقات را به بیراهه بکشد. از جمله متونی که به ارزیابی و تحلیل کلام‌الله پرداخته‌اند، تفسیرنامه‌های قرآنی، میراثی بس ارجمند و درخور کندوکاو عالمانه‌اند، و به دست دادن چاپ انتقادی آن‌ها از ضرورت‌های تحقیق در این حیطه است. یکی از این متون تفسیر ثمانیۀ خواجه محمّد پارساست که تاکنون چاپ نشده و حتّی پژوهش درخور ذکری نیز در باب آن صورت نگرفته است. در این جستار به بررسی این تفسیر و معرّفی نُسَخ آن خواهیم پرداخت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The presentation and review of the Tafsir-e Thamāniya by Khwaja Mohammad Pārsā and some remarks regarding his life and works

نویسندگان [English]

  • soheil yari-e-goldarreh 1
  • Mohammad Ebrahim Malmir 2
1 Deputy of Research Development of Education Department of District One of Kermanshah Province
2 ‌University of Rzai
چکیده [English]

One of the significant requisites in the field of research is the identification, correction and publication of the written heritage left from the ancients.  In the absence of a properly corrected text, no judgement and assessment can be made about it. Dependence on incorrect and inconsistent texts can lead our investigations astray. Amongst the texts that have addressed the evaluation and analysis of the Islamic Holy Book, the Qur’anic commentaries are a valued legacy worthy of scholarly survey, the production of their critical publication being of immense necessity in Qur’anic scholarship.
One of such texts is Khwaja Mohammad Pārsā’s Tafsir-e Thamāniya, not yet published nor even a significant study about it has been undertaken. In this inquiry, we will examine this commentary and introduce its manuscripts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • exegetical texts
  • Khwaja Mohammad Pārsā
  • Tafsir-e Thamāniya
  • manuscripts
ـ آقاحسینی، حسین و احمدرضا یَلَمه‌ها (1392)، «انیس الطّالبین و عُدَّة السّالکین از کیست؟»، مطالعات عرفانی، دانشکدۀ علوم انسانی دانشگاه کاشان، ش 17: 5-17.
ـ اسلامی، سیّدحسن (1390)، «ملاصدرا و معضل انتحال: بازسنجی دفاعیه‌ها»، آینۀ پژوهش، س 27، ش 5: 22-36.
ـ انصاری، حسن (1392)، نسخۀ تفسیر قرآن تألیف خواجه‌محمّد پارسا به خط عبدالرَّحمان جامی، در: http://ansari.kateban.com/post/1992 (تاریخ دسترسی: 6/6/1394).
ـ بهار، محمّدتقی (1384)، سبکشناسی (تاریخ تطوّر نثر فارسی)، چاپ هشتم، تهران: امیرکبیر.
ـ جامی، عبدالرّحمان (1390)، نَفَحات الأُنس، با مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی، چاپ ششم (دوم سخن)، تهران: سخن.
ـ حافظی بخاری، محمّد بن محمد (1381)، فصل الخِطاب، با مقدمه، تصحیح و تعلیقات جلیل مسگرنژاد، چاپ اوّل، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (‏1354)، قُدسیه (کلمات بَهاءالدّین نقشبند)، با مقدمه، تصحیح و تعلیقات احمد طاهرى عراقى‏، چاپ اوّل، تهران: طَهورى.
ـ درایتی، مصطفی (1391)، فهرستگان نسخههای خطّی ایران (فَنخا)، ج 8، چاپ اوّل، تهران: سازمان اَسناد و کتابخانۀ ملّی ایران.
ـ رَواقی، علی و مریم میرشمسی (1381)، ذیل فرهنگ‌های فارسی، تهران: هرمس.
ـ شفیعی کدکـنی، محمدرضا (1392)، «ثعلبی/ میبدی»، در: اوراق عتیق، به کوشش سیّد محمّدحسین حکیم، دفتر سوم، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1394)، در هرگز و همیشۀ انسان (از میراث عرفانی خواجه عبدالله انصاری)، تهران: سخن.
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، تعلیقات عطار نیشابوری.
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، مقدمه میهنی.
ـ عطّار نیشابوری، محمّد (1398)، تذکرة الأولیاء، با مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمّدرضا شفیعی کدکنی، چاپ اوّل، تهران: سخن.
ـ صدوقی‌سها، منوچهر و مهدی مؤمنی (1398)، «تصحیح رسالۀ محبوبیۀ خواجه‌محمّد پارسا»، حکمت‌نامۀ مفاخر، س 4، ش 2: 1-20.
ـ صفا، ذبیح‌اللّه (1378)، تاریخ ادبیات در ایران، 8ج، چاپ هشتم، تهران: انتشارات فردوس‏.
ـ قلانسی نسفی، عبدالله بن محمد بن ابی‌بکر (1385)، ارشاد در معرفت و وعظ و اخلاق، با مقدمه و تصحیح و تعلیقات عارف نوشاهی، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
ـ کاشفى، حسین بن على (1356)، رَشَحات عین الحیاة فى مناقب مشایخ الطّریقة النّقشبندیة، با مقدّمه، تصحیح و تعلیقات على‌اصغر معینیان‏، 2ج، چاپ اوّل‏، تهران: بنیاد نیکوکارى نوریانى‏.
ـ مامَقانی، محمّدرضا (1411)، معجم الرُّموز و الإشارات، قم: مهر.
ـ معرفت، محمّد هادى (1379)، تفسیر و مفسِّران‏، ترجمۀ على خیاط و على نصیرى، چاپ اوّل، ‏قم‏: مؤسّسۀ فرهنگى التَّمهید.
ـ میهنی، محمد بن منوّر (1388)، أسرار التّوحید فی مقامات الشّیخ أبی سعید، با مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّدرضا شفیعی کدکنی، چاپ نهم، تهران: آگاه.
ـ نسفی، عمر بن محمد (1376)، تفسیر نسفی، به تصحیح عزیزالله جوینی، ۲ج، تهران: سروش.
ـ نوشاهی، عارف (2011)، «رسالۀ مزارات»، تألیف خواجه‌محمّد پارسا، مجلّۀ تصوّف، [استانبول].
ـ یاحقی، محمّدجعفر (1372)، فرهنگنامۀ قرآنى (فرهنگ برابرهاى فارسى قرآن بر اساس 142 نسخۀ خطّى کهن محفوظ در کتابخانۀ مرکزى آستان قدس رضوى)‏، 5ج، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامى آستان قدس رضوى.
 
منابع خطی
ـ حافظی بخاری، محمّد بن محمد (823ق)، تفسیر ثمانیه، نسخۀ خطّی شمارۀ 73، ترکیه: کتابخانۀ نافذ پاشا.
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، تفسیر ثمانیه، نسخۀ خطّی شمارۀ 72 (کتابت: 848ق)، ترکیه: کتابخانۀ محمّدمراد.
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، تفسیر ثمانیه، نسخۀ خطّی شمارۀ 84 (کتابت: 1059ق)، ترکیه: کتابخانۀ اسعد افندی.
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، تفسیر ثمانیه، نسخۀ خطّی شمارۀ 113 (بی‌تا)، ترکیه: کتابخانۀ سلیمانیه.