بررسی اصالت متن «گشایش و رهایش»

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی/ دانشگاه تهران

چکیده

در نوشتۀ حاضر، کتاب گشایش و رهایش منسوب به ناصرخسرو از نظر اصالت متن بررسی شده‌است. در چاپ‌های مختلف این کتاب تصریح شده که کاتبی ناشناس در متن آن دست برده، برخی از مطالب را حذف کرده و برخی را هم ردّ کرده‌است. اما در واقع، در متنی که با عنوان کتاب گشایش و رهایش انتشار یافته، بیش از یک صدا و یک عقیدۀ واحد دیده‌ می‌شود. در این بررسی، نگارنده بخش‌هایی از متن مذکور را، که ظاهراً به اصل کتاب گشایش و رهایش تعلق ندارد، ارائه می‌کند و با آوردن شواهدی از متن بر آن است تا نشان دهد کتابی که با نام گشایش و رهایش انتشار یافته، در واقع نقد و ردّی بر گشایش و رهایش است. در نتیجه، فردی که در چاپ‌های مختلف این کتاب کاتبِ غیراسماعیلی و سانسورچیِ متن اسماعیلی کتاب خوانده شده، در واقع نویسندۀ کتاب مستقلی است که می‌توان آن را نقد یا ردّ بر گشایش و رهایش نامید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A search into the authenticity of the text Goshāyesh va Rahāyesh

نویسنده [English]

  • Shokoofe Maybodi
M.A in Persian Language and Literature / The University of Tehran, Iran
چکیده [English]

In this article, the authenticity of the Goshayesh va Rahayesh, attributed to Naser-e Khusrow, has been investigated. It has been stated in various editions of this book that an anonymous scribe has unjustifiably altered certain topics and omitted some parts of the book, while refuting certain statements therein. Nevertheless, in the book published under the title of Goshayesh va Rahayesh, there appears to be more than one voice and one single belief.
In the present study, parts of this book that do not seem to belong to the original Goshayesh va Rahayesh are shown and, by presenting some intratextual evidence, attempts are made to reveal that the book published under the title of Goshayesh va Rahayesh is in fact a criticism as well as a confutation of theactual Goshaywsh and Rahayesh. As a result, the individual regarded in various printings of this book as a non-Ismaili copyist and censor of this book, is in actual fact the author of a separate book that can be deemed as a criticism and rebuttal of the Goshayesh and Rahayesh.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Goshayesh va Rahayesh
  • Naser-e Khusrow
  • refutation of Goshayesh va Rahayesh
  • the scribe’s manipulation
  • Ismaili texts
ـ ایوانف، ولادیمیر، مقدمه ناصرخسرو (1328).
ـ ــــــــــــــــــــــــــ، مقدمه ناصرخسرو (1340).
ـ برتلس، آ.ی. (1346)، ترجمۀ یحیی آرین‌پور، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران
ـ تقی‌زاده، حسن، مقدمه ناصرخسرو (1304-1307).
ـ درایتی، مصطفی (1389)، فهرستوارۀ دست‌نوشته‌های ایران (دنا)، ج 8، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
ـ دفتری، فرهاد (1386)، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، چاپ سوم، تهران: فرزان روز.
ـ ــــــــــــــــــــــ (1377)، «اسماعیلیه»، در: دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر: کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی: 8/681-702.
ـ ــــــــــــــــــــــ (1396)، «ناصرخسرو»، در: دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، به سرپرستی: اسماعیل سعادت، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی: 6/ 351-355.
ـ دهقانی، محمد (1397)، ناصرخسرو، تهران: نی.
ـ ذبیحی، رحمان (1396)، «گشایش و رهایش»، در: دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، به سرپرستی: اسماعیل سعادت، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی: 5/500-501.
ـ زنجانی، ابراهیم، حاشیه گشایش و رهایش (بی‌تا).
ـ شریفی، سعید (1387)، «تصحیح انتقادی گشایش و رهایش»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد در رشتۀ زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی، به راهنماییِ محمدحسن حسن‌زادۀ نیّری.
ـ صفا، ذبیح‌الله (1388)، تاریخ ادبیات در ایران، جلد دوم، چاپ هفدهم (چاپ اول: 1366)، تهران: فردوس.
ـ عمادی حائری، محمد (1383)، «در باب آثار ناصرخسرو»، نامۀ انجمن، ش14 (تابستان): 13-22.
ـ فروزانفر، بدیع‌الزمان، حاشیه مجموعه (بی‌تا).
ـ کشف المحجوب (1310)، کتابت به خط ابراهیم زنجانی، نسخۀ 1792(= 81تصوف فارسی) دار الکتب قاهره.
ـ گشایش و رهایش (بی‌تا)، نسخۀ 11691 کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1311)، کتابت به خط بدیع‌الزمان فروزانفر، نسخۀ 8866 کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران.
ـ مجموعه (1307)، کتابت به خط مجتبی مینوی، نسخۀ 139 کتابخانۀ مجتبی مینوی.
ـ ــــــــــــــــ (بی‌تا)، کتابت به خط بدیع‌الزمان فروزانفر، نسخۀ 8798 کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران.
ـ مولوی، جلال‌الدین محمد (1363)، کلیات شمس تبریزی، تصحیح بدیع‌‌الزمان فروزانفر، ج 8، تهران: امیرکبیر.
ـ ناصرخسرو (1328)، گشایش و رهایش، با مقدمه و تصحیح سعید نفیسی و مقدمۀ انگلیسی ولادیمیر ایوانف، بمبئی: انجمن اسماعیلیه.
ـ ـــــــــــــــــــ (1340)، گشایش و رهایش، با مقدمه و تصحیح سعید نفیسی و مقدمۀ انگلیسی ولادیمیر ایوانف، تهران: سازمان چاپ کیهان.
ـ ـــــــــــــــــــ (1304-1307)، دیوان قصاید و مقطعات حکیم ناصرخسرو، به تصحیح نصرالله تقوی، با مقدمۀ حسن تقی‌زاده و ذیل مجتبی مینوی و حواشی و ملاحظات علی‌اکبرخان دهخدا، تهران: مجلس.
ـ ـــــــــــــــــــ (1390)، گشایش و رهایش، با تصحیح و مقدمۀ سعید نفیسی، به اهتمام عبدالکریم جربزه‌دار، تهران: اساطیر (چاپ اول: 1380).
ـ نفیسی، سعید، مقدمه/ پانوشت ناصرخسرو (1328).
ـ ــــــــــــــــــــ، مقدمه/ پانوشت ناصرخسرو (1340).
ـ هانسبرگر، آلیس (1380)، ناصرخسرو[،] لعل بدخشان، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران: فرزان روز.
ـ یادنامۀ ناصرخسرو (1355) [= 2535]، مجموعه مقالات، مشهد: دانشگاه فردوسی
- Daftary, Farhad. (2004). Ismaili Literature; A Bibliography of Sources and Studies. I. B. Tauris in association with The Institute of Ismaili Studies
- Hunzai , M. Introduction → Nasir Khusraw
- Ivanow, W. (1933). A Guide To Ismaili Literature. Royal Asiatic Society.
- ـــــــــــــــــــــــــ (1948-a). Nasir-I Khusraw and Ismailism. Bombay: Thacker & Co. Ltd.
- ـــــــــــــــــــــــــ (1948-b). Studies In Early Persian Ismailism. Leiden: BRILL.
- ــــــــــــــ (1956). Problems In Nasir-i Khusraw's Biography. Bombay: Ismaili Society.
- Landolt, Hermann, Samira Sheilk & Kutub Kassam (eds). (2008). An Anthology Of Ismaili Literature. I.B. Tauris in association with The Institute of Ismaili Studies.
- Nasir Khusraw (1998). Knowledge and Liberation. Edited and Translated by Faquir M. Hunzai. I. B. Tauris in association with The Institute of Ismaili Studies.
- Rypka, Jan. (1968) History of Iranian Literature. Edited by Karl Jahn. Dordrecht: D. Reidel Publishing Company.
 
 منابع آنلاین
ـ همایش حکیم ناصرخسرو قبادیانی (1394)، دانشگاه شهید بهشتی (تاریخ دسترسی: اسفند 1399)