تصحیح و تحقیق رسالۀ «ذکر خفی» اثر علاءالدّولۀ سمنانی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه مک‌گیل، کانادا

2 گروه ادیان و عرفان، دانشکده الهیات، دانشگاه تهران

چکیده

علاءالدّولۀ سمنانی، بنا به تصریح خودِ او، تصنیفی دارد موسوم به «بیان ذکر الخفی المستجلب للأجر الوفی» که در آن، علاوه بر بحث دربارۀ فضیلت ذکر خفی بر ذکر جهری به‌عنوان موضوع اصلی، مختصراً به برخی دیگر از مسائل طریقتی می‌پردازد. این رساله، هم به دلیل اهمیت مفهوم ذکر در نظام عرفانی سمنانی و عموم مشایخ کبرویه، و هم از منظر اختلافات اساسی برخی طریقت‌های صوفیانۀ فرارود با کبرویه بر سر کیفیت اداء ذکر، شایستۀ توجه است. تاکنون حداقل پنج نسخه از رسالۀ ذکر خفی در گنجینه‌های نسخ خطی جهان شناسانده شده است. نسخه‌ای هم در فهرست دانشگاه تهران تسامحاً «رسالۀ ذکر خفیِ» سمنانی معرفی شده که ارتباطی با او ندارد و در اصل رسالۀ نوریه از سیّد محمد نوربخش است.
در مقالۀ حاضر، پس از بحث حول محتوای رساله و بررسی انتساب آن به شیخ علاءالدّوله، تصحیحی از متن ذکر خفی بر اساس اقدم نسخ موجود و دو نسخه‌بدل دیگر ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The study and edition of Alā’ al-Dawla Simnānī's Risāla-yi Dhikr-i Khafī

نویسندگان [English]

  • Seyed Saleh Pezhman 1
  • Mojtaba Zarvani 2
1 Institute of Islamic Studies, McGill University, Canada
2 Department of Religious Studies, Faculty of Theology, University of Tehran
چکیده [English]

‘Alā’ al-Dawla Simnānī has a treatise entitled Bayān dhikr al-khafī al-mustajlib li-l-ajr al-wafī, in which, in addition to thoroughly delineating the superiority of inaudible recollection over audible dhikr as the primary topic, he has also briefly discussed certain other issues related to some other Sufi practices. Both on account of the centrality of the concept of dhikr in the mystical thought of ‘Alā’ al-Dawla as well as the Kubrawīyya as a whole, and from the standpoint of the significant differences between the Kubrawīyya and some other Central Asian orders of Simnānī's time in terms of the manner of performing Sufi dhikr,this treatise is worthy of serious attention and adequate investigation.
At least five manuscripts of Simnānī's Dhikr-i khafīhave so far been identified in various MS depositories around the world. Additionally, there is also a mention of another witness of this work in the catalogue of the University of Tehran's Library which, based on our research, has nothing to do with Simnānī's Dhikr-i khafī,but is in fact a copy of Sayyid Muḥammad Nūrbakhsh’s Risāla-yi nūrīyya.
In the present article, after outlining some brief points concerning the contents and the attribution of this treatise, we have offered an edition of the text established based on the oldest extant manuscript and two other witnesses of the work.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sufism
  • Kubrawīyya؛ dhikr؛ inaudible dhikr؛ ‘Alā’ al-Dawla Simnānī؛ Manuscript Studies
ـ بدخشی، نورالدین جعفر (1995)، خلاصة المناقب (در مناقب میرسید علی همدانی)، به تصحیح سیّده اشرف ظفر، اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
ـ بغدادی، اسماعیل‌پاشا (1951)، هدیة العارفین: أسماءالمؤلفین وآثار المصنفین، ج ۱، بغداد: المثنی.
- حاجی‌خلیفه، مصطفی بن عبدالله (1941)، کشف الظّنون عن أسامی الکتب والفنون، ج ۱، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ـ حکیم، سید محمدحسین (1390)، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، ج 29/1، تهران: کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
ـ دانش‌پژوه، محمدتقی (1340)، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، ج ۱۱، تهران: مؤسسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1340)، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، ج ۱۲، تهران: مؤسسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه تهران، 1340.
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1357)، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، ج ۱۶، تهران: مؤسسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه تهران، 1357.
ـ دانش‌پژوه، محمدتقی، و اسماعیل حاکمی (1362)، نسخه‌های خطی؛ نشریۀ کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، ج ۱۱/۱، تهران: مؤسسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
ـ ریاض‌، محمد‌ (1370)، احوال و آثار و اشعار میرسید علی همدانی (با شش رساله از وی)، اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
ـ علاءالدّولۀ‌ سمنانی‌، احمد بن‌ محمد (1366)، چهل مجلس یا رسالۀ اقبالیه، تحریر امیر اقبالشاه بن سابق سجستانی، به‌ اهتمام نجیب‌ مایل‌هروی‌، تهران: ادیب.
ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1369)، مصنّفات فارسی علاءالدّولۀ سمنانی، به‌ اهتمام‌ نجیب‌ مایل‌هروی‌، تهران: شرکت‌ انتشارات‌ علمی‌ و فرهنگی.
ـ کاشفی، فخرالدین علی بن حسین (1356)، رشحات عین الحیات، به تصحیح علی‌اصغر معینیان، تهران: انتشارات بنیاد نیکوکاری نوریانی.
ـ مایل‌هروی، نجیب (1370)، «نقد و نظر دربارۀ چهار اثر سید علی همدانی»، آینۀ پژوهش، ش ۹ (مهر و آبان): 6-19.
ـ منزوی، احمد (1382)، فهرستوارۀ کتابهای فارسی، ج ۷، تهران: مرکز دائرة‌المعارف‌ بزرگ‌ اسلامی.
ـ همدانی، علی بن شهاب‌الدین، رسالۀ اورادیه، نسخۀ خطی ش ۴۲۵۰، تاریخ کتابت: ۹۰۷ ق، تهران: کتابخانه و موزۀ ملی ملک.
- Deweese, Devin (2014). “‘Alā’ al-Dawlah Simnānī’s Religious Encounters at the Mongol Court near Tabriz.” In Politics, Patronage and the Transmission of Knowledge in 13th-15th Century Tabriz, edited by Judith Pfeiffer. pp. 35-76. Leiden: Brill.
- Elias, Jamal J. (1995). The throne carrier of God: the life and thought of ‘Alā’ ad-dawlah as-Simnānī. Albany: State University of New York Press.