بررسی نمونه‌های فهلویات در شعر شاعران تبریز

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه ارومیه

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه

چکیده

به اشعاری که بیشتر در قالب دوبیتی به گویش نواحی غرب، مرکز و شمال ایران سروده شده، فهلویات می‌گویند. در طول تاریخ، افزون بر فارسی، به‌عنوان زبان مورد قبول سراسر ایرانشهر یا ایران بزرگ و نیز سرایش شعر به آن، زبان‌های منطقه‌ای و محلی نیز فعالیت‌های ادبی خود را داشته‌اند. منطقۀ آذربایجان فعلی جزو مناطقی است که زبان پهلوی آذربایجان در قرون گذشته در آن رواج داشته است و مردم منطقه، ضمنِ تکلم به پهلوی آذربایجان، فهلویاتی نیز به این زبان سروده‌اند. هدف این مقاله، در ابتدا، بیان تعریفی از فهلویات و سپس معرفی شعرایی است که در تبریز به این زبان شعر سروده‌اند. به‌منظور یافتن شناخت اندکی با ویژگی‌های این زبان و اشعار سروده شده به آن، نمونه‌هایی از این اشعار فهلوی بررسی می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A survey of the examples of Fahlaviyāt in the poetry of the poets of Tabriz

نویسندگان [English]

  • Saeed Tarzami 1
  • Abdullah Toloei Azar 2
1 Urmia University
2 assistant professors of the Department of Persian Language and Literature,
چکیده [English]

The verses mostly written in the do beyti form (a form similar to quatrain) in the dialect of the western and northern regions of Iran are called Fahlaviyāt. Through history, in addition to Farsi as the accepted language all across Iranshahr or Greater Iran and composing poetry in this language, the local and regional languages have had their own literary activity. The present Azerbaijan is part of the regions in which the language of Azerbaijan has been prevalent in the past, the people of the region writing Fahlaviyāt while speaking the Pahlavi language of Azerbaijan. 
This article aims at first presenting a definition of Fahlaviyāt and then introducing poets of Tabriz who have composed poetry in this language. To acquire a little understanding of the characteristics of this language, some of the Fahlavi verses are examined.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fahlaviyāt
  • the Pahlavi language of Azerbaijan
  • poets of Tabriz
  • local languages
ـ ابن‌ندیم، محمد بن اسحق (1346)، الفهرست، ترجمۀ رضا تجدد، تهران: ابن‌سینا.
ـ ابوالمجد محمد بن مسعود تبریزی (1381)، سفینه تبریز، چاپ عکسی از روی نسخۀ خطی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، با مقدمه‌های عبدالحسین حائری و نصرالله پورجوادی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ـ ادیب طوسی، محمدامین (1334)، «فهلویات آذری در قرن هشتم و نهم»، نشریۀ زبان و ادب فارسی، ش35: 460-482.
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1335)، «فهلویات مغربی تبریزی»، نشریۀ زبان و ادب فارسی، ش 38: 121-137.
ـ افشار، ایرج [به کوشش] (1397)، زبان فارسی در آذربایجان، 2ج، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار با همکاری انتشارات سخن.
ـ اولیا چلبی، محمد بن درویش (1314)، اولیا چلبی سیاحتنامه‌‍سی‌، استانبول: اقدام مطبعه‌سی.
ـ باباطاهر (1355)، دیوان، به تصحیح وحید دستگردی، تهران: چاپخانۀ سپهر.
ـ تربیت، محمدعلی (1391)، دانشمندان آذربایجان، به کوشش غلامرضا طباطبایی مجد، تبریز: اختر.
ـ بلاذری، احمد بن یحیی (1866م)، فتوح البلدان، به کوشش دخویه، لیدن.
ـ تفضلی، احمد (1376)، فهلویات، ترجمۀ فریبا شکوهی، نامۀ فرهنگستان، ش29: 119-130.
ـ حائری، عبدالحسین، مقدمهابوالمجد محمد بن مسعود تبریزی.
ـ خوارزمی، محمد بن احمد (1362)، مفاتیح العلوم، ترجمۀ حسین خدیوجم، تهران: علمی و فرهنگی.
ـ دولت آبادی، عزیز (1377)، سخنوران آذربایجان، تبریز: ستوده.
ـ ذکا، یحیی (1369)، «آذری»، در: دایرة المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، ج1، تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
ـ ــــــــــــــ (1398)، واژگان آذری و فارسی در زبان مردم تبریز، به کوشش و تصحیح ایران عبدی، زیر نظر و با مقدمۀ ژالۀ آموزگار، تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
ـ شکوهی، فریبا (1396)، «فهلویات»، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، ج5، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
ـ صادقی، علی‌اشرف (1357)، تکوین زبان فارسی، تهران: دانشگاه آزاد ایران.
ـ ــــــــــــــــــــــــــــــ (1379)، «چند شعر به زبان کرجی، تبریزی و غیره»، مجلۀ زبان شناسی، ش30 [پاییز و زمستان]: 14-17.
ـ ــــــــــــــــــــــــــــــ (1385)، «چند فهلوی»، مجلۀ زبان‌شناسی، ش 41 و 42: 33-56.
ـ ــــــــــــــــــــــــــــــ (1390)، «وزن فهلویات»، در: وزن شعر فارسی از دیروز تا امروز، به‌کوشش امید طبیب‌زاده، تهران: هرمس.
ـ ــــــــــــــــــــــــــــــ (1389)، «یک معنی ناشناختۀ کلمۀ پهلوی در زبان فارسی»، فرهنگ‌نویسی (ویژه‌نامۀ نامۀ فرهنگستان)، ش 3 [بهمن]: 2-32.
ـ عبدالمجید تبریزی (1399)، دیوان، به تصحیح علیرضا قوجه‌­زاده، تبریز: آیدین.
ـ قوجه‌زاده، علیرضا (1397)، «میراث ادبی عبدالمجید تبریزی»، نشریۀ زبان و ادب فارسی دانشگاه تبریز، ش 238 [پاییز و زمستان]: 199-227.
ـ ــــــــــــــــــــــــــــــ (1399)، تعلیقات عبدالمجید تبریزی.
ـ کجج تبریزی، محمد بن ابراهیم (1395)، دیوان، به تصحیح مسعود راستی‌پور و احسان پور‌ابریشم، تهران: میراث مکتوب با همکاری مؤسسۀ فرهنگی هنری صفای امید و مؤسسۀ تحقیقات علوم اسلامی و انسانی دانشگاه تبریز.
ـ کربلایی، حافظ حسین (1383)، روضات الجنان و جنات الجنان، به تصحیح جعفر سلطان‌القرایی، تبریز: ستوده.
ـ کسروی، احمد (1390)، آذری یا زبان باستان آذربایجان، تهران: هزار.
ـ محمدی، میثم (1397)، دو فهلوی از سفینۀ تبریز، نشریۀ زبان­‌ها و گویش‌­های ایرانی (ویژه‌نامۀ نامۀ فرهنگستان)، ش 9: 59-70.
ـ مراغی، عبدالقادر (1366)، جامع الالحان، به تصحیح تقی بینش، 2ج، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ـ مسعودی، ابوالحسن علی بن الحسین (1338)، التنبیه و الاشراف، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی.
ـ همام تبریزی (1394)، دیوان، به تصحیح رشید عیوضی، تهران: آثار.
ـ هنینگ، والتر (1374)، «زبان کهن آذربایجان»، ترجمۀ بهمن سرکاراتی، نامۀ فرهنگستان، ش1: 51-72.
ـ یاقوت حموی، شهاب‌الدین ابوعبدالله (1955م)، معجم البلدان، بیروت: دار صادر.
ـ یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب (1356)، البلدان، ترجمۀ محمد ابراهیم آیتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.