اشعار سرگردان سلمان ساوجی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانش آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی

چکیده

کسانی که در تحقیقات خود با دواوین و جنگ‌­های شعر سر و کار داشته‌­اند، تأیید می‌کنند که در اغلب این متون، خلط اشعار شاعران می­‌تواند باعث دشوارشدن تحقیق در متون ادبی شود. نه‌تنها در شماری از دیوان­‌های تصحیح‌شده در دهه‌های پیش، بلکه در متون تصحیح‌شده در سال­‌های اخیر نیز اشتباهاتی از جانب مصححان رخ داده که اغلب معلول کم‌‌دقتی آنها در شناسایی شعر و شاعر، و نتیجۀ آن، انتساب‌­های نادرست بوده است.
در این مقاله، با انتخاب دیوان سلمان ساوجی و با بهره‌مندی از برخی نسخ دست­‌نویسِ شاعر، اَشکال و انحاء یکسانی‌ها در دیوان وی و شاعران دیگر، همراه با دلایل احتمالی آنها، بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Wandering verses of Salmān-e Sāvaji

نویسنده [English]

  • mohsen sharifi sahi
Independent Scholar
چکیده [English]

Those researchers who are concerned with Divans and collections of poetry (jungs) confirm that, in many a text, the mixing of poets’ compositions can complicate the correcting of literary texts. Not only in some of the Divans emended during the previous decades but also in those texts edited lately, there have occurred mistakes which often result from their editors’ poor attention to the correct identification of verses and their composers, thus leading to wrong attributions.
In this article, by choosing Salmān-e Sāvaji’s Divan and making use of some of the poet’s own manuscripts, the shapes, and ways of identical verses in the poet’s divan and those of other poets, together with the possible reasons for such identical instances, have been examined.

کلیدواژه‌ها [English]

  • wandering verses
  • Salmān-e Sāvaji
  • correcting
  • attribution of poetry
ـ امیرخسرو دهلوی (1380). دیوان. تصحیح اقبال صلاح‌­الدین. با مقدمۀ محمد روشن. تهران: نگاه.
ـ انوری ابیوردی، اوحدالدین محمد بن محمد (1376). دیوان. به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی. تهران: علمی و فرهنگی.
ـ بشری، جواد (1385). «جنگ­‌ها، سفینه‌­ها و تذکره‌­ها: مجموعۀ لطافت و منظومۀ ظرافت (جنگ محمود شاه نقیب؛ نسخۀ خطی کتابخانه دانشگاه کمبریج)». نسخه­‌پژوهی، ش3: 521-598.
ـ ــــــــــــ (1388). «اشعاری نویافته از جهان ملک خاتون». پیام بهارستان، دورۀ 2، س 1، ش3: 740-766.
ـ ــــــــــــ (1397). «غزل­‌هایی از دُردزد استرآبادی». پابرگ 16، آینۀ پژوهش، س29، ش174: 101- 132.
ـ تاج­‌الدین وزیر، احمد بن محمد (1381). به تصحیح علی زمانی علویجه. قم: مجمع ذخایر اسلامی.
ـ تبریزی، ابوالمجد محمد بن مسعود (1381). سفینۀ تبریز، چاپ عکسی از روی نسخه خطی کتابخانه شورای اسلامی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ـ جاجرمی، محمد (1337). مونس الاحرار فی دقائق الاشعار. به اهتمام میرصالح طبیبی. تهران: سلسله انتشارات انجمن آثار ملى.
ـ خاقانی، بدیل بن علی (1374). دیوان. به تصحیح ضیاءالدین سجادی. تهران: زوار.
ـ ــــــــــــ (1375). دیوان. به کوشش جهانگیر منصور. تهران: نگاه.
ـ ــــــــــــ (1389). دیوان. به کوشش علی عبدالرسولی. تهران: سنایی.
ـ خواندمیر، غیاث‌­الدین بن همام­‌الدین (2535). دستور الوزرا. با تصحیح و مقدمۀ سعید نفیسی. تهران: اقبال.
ـ دهخدا، علی‌اکبر (1372). لغت­نامۀ دهخدا، ج3. زیر نظر محمد معین و جعفر شهیدی. تهران: دانشگاه تهران.
ـ ساوجی، سلمان (1389). کلیات دیوان. به تصحیح عباسعلی وفایی. تهران: سخن.
ـ سمرقندی، دولتشاه (1382). تذکرة ­الشعرا. به اهتمام و تصحیح ادوارد براون. تهران: اساطیر.
ـ شاد، محمد پادشاه (1335). فرهنگ آنندراج، ج1. زیر نظر محمد دبیرسیاقی. تهران: خیام.
ـ شریفی صحی، محسن (1397). «نقد و بررسی دیوان اشعار شهاب­‌الدین عمعق بخارایی». گزارش میراث. ش84-85: 129-134.
ـ ــــــــــــ (1399). «بررسی اشعار سعدی و امیرخسرو دهلوی در دیوان جهان‌ملک خاتون و معرفی اشعار نویافتۀ او». زبان و ادب فارسی. زبان و ادب فارسی (دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تبریز). س73، ش242: 177-207.
ـ شروانی، جمال‌­الدین خلیل (1375). نزهة ­المجالس. به تصحیح محمدامین ریاحی. تهران: علمی.
ـ ضیا، محمدرضا (1391). «اشعار نویافتۀ کمال اسماعیل». آینۀ میراث. ش50: 133-151.
ـ عبدالرزاق سمرقندی، کمال‌­الدین (1353). مطلع السّعدین و مجمع البحرین. به اهتمام عبدالحسین نوایی. تهران: طهوری.
ـ عراقی، فخرالدین ابراهیم (1375). دیوان. به تصحیح سعید نفیسی. تهران: سنایی.
ـ ع‍س‍ج‍دی‌ م‍روزی (1348). دیوان. ب‍ه‌ ت‍ص‍ح‍ی‍ح‌ و تحشیۀ شهاب طاه‍ری. تهران: ابن‌سینا.
ـ عنصری بلخی (1363). دیوان. به تصحیح محمد دبیرسیاقی. تهران: کتابخانۀ سنایی.
ـ فروزانفر، بدیع‌الزمان (1363). مقدمه مولوی.
ـ کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی (1399). دیوان (غزلیات و رباعیات). تصحیح و تحقیق محمدرضا ضیاء. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
ـ مستوفی، حمدالله (1387). تاریخ گزیده. به اهتمام عبدالحسین نوایی. تهران: امیرکبیر.
ـ معزّی نیشابوری، محمّد (1318). دیوان معزّی. به سعی و اهتمام عبّاس اقبال.تهران: کتابفروشی اسلامیه.
ـ ملطوی، مسافر بن ناصر (1390). انیس الخلوة و جلیس السلوة (نسخه‌برگردان دست‌نویس شمارۀ 1670 کتابخانه ایاصوفیا ـ استانبول). به کوشش محمد افشین‌­وفایی و ارحام مرادی. تهران: مجلس.
ـ مولوی، جلال‌­الدین محمد (1363). کلیات شمس، ج 1 و 8. تصحیح بدیع‌­الزمان فروزانفر. تهران: امیرکبیر.
ـ میرافضلی، سیدعلی (1391). «رباعیات از نظر افتادۀ سلمان ساوجی». آینۀ میراث: ش50: 251-264.
ـ شاه‌نعمت‌­الله ولی (1391). دیوان. با مقدمۀ سعید نفیسی. تهران: نگاه.
ـ هدایت، رضاقلی­‌خان (1288). فرهنگ انجمن­آرای ناصری. تهران: چاپ سنگی.
ـ همام تبریزی (1351). دیوان. به تصحیح رشید عیوضی. شمارۀ 18 سلسله متون فارسی. تبریز: مؤسسۀ تاریخ و فرهنگ ایران.
ـ نفیسی، سعید (1335). «مخلّدی گرگانی». مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، س4، ش 1: 18- 22.
ـ ـــــــــــــ (1375). مقدمه عراقی.
ـ ـــــــــــــ (1376). سخنان منظوم ابوسعید ابوالخیر. تهران: سنایی.
ـ نیساری، سلیم (1380). نسخه­‌های خطی حافظ (سدۀ نهم). شیراز: مرکز حافظ­‌‌‌شناسی.
 
منابع خطی
- ابرقوهی، ابن‌معین. فردوس التواریخ، ج3. میکروفیلم کتابخانۀ مینوی، ش127، مورّخ 808ق.
ـ امیرخسرو دهلوی. دیوان. کتابخانۀ اسعد افندی، ش2629، مورّخ 895ق، به کتابت احمد غیزانی.
ـ ــــــــــــ . دیوان. کتابخانۀ میشیگان آمریکا، شIsl. Ms 313، مورّخ 894ق، به خط مرشدالدین بن صدرالدین المذهب.
ـ ــــــــــــ . دیوان. کتابخانۀ دانشگاه دولتی مسکو، ش 168، مورّخ 912ق، به کتابت علی بن محمد هروی.
ـ جنگ. کتابخانۀ مجلس، ش900، بی‌تا، کاتب ناشناس.
ـ جنگ. کتابخانۀ مهدوی، ش589، مورّخ 821 ق.
ـ سلمان ساوجی. دیوان. کتا­بخانۀ آستان قدس رضوی، ش4666، مورّخ826ق، به خط محمد بن ابراهیم مشتهر به جوانمرد شیرازی.
ـ ــــــــــــ . دیوان. کتا­بخانۀ آستان قدس رضوی، ش4667، قرن نهم.
ـ ــــــــــــ . دیوان. کتا­بخانۀ ملی تبریز، ش3676، اواخر قرن هشتم.
ـ ــــــــــــ . دیوان. کتا­بخانۀ ملی، ش5-18249، مورّخ843ق، به خط محمد صافی.
ـ ــــــــــــ . دیوان. کتا­بخانۀ مرعشی، ش11842، مورّخ804ق.
ـ ــــــــــــ . دیوان. کتا­بخانۀ مجلس، ش2587، مورّخ794ق.
ـ ــــــــــــ . دیوان. کتا­بخانۀ مجلس، ش13533، مورّخ847ق.
ـ ــــــــــــ . دیوان. کتابخانۀ مجلس، ش7803، مورّخ856ق.
ـ ــــــــــــ . دیوان. کتابخانۀ مجلس، ش2589، قرن نهم.
ـ ــــــــــــ . دیوان. کتا­بخانۀ مجلس، ش7420، قرن نهم.
ـ ــــــــــــ . دیوان. کتابخانۀ مجلس، ش994، قرن نهم.
ـ ــــــــــــ . دیوان. کتابخانۀ مجلس، ش2588، قرن نهم، به کتابت محمد بن رامهرمزی.
ـ ــــــــــــ . دیوان. کتابخانۀ نورعثمانیه، ش4190، مورّخ844ق.
ـ سیف جام هروی. مجموعۀ لطایف و سفینۀ ظرایف. کتابخانۀ بریتانیا، ش or 4110، اوایل سدۀ نهم.
ـ قاسم انوار. دیوان .کتا­بخانۀ برلین، ش Ms. Or. Oct 2072، مورّخ842ق.
ـ مجموعۀ دوازده دیوان. کتابخانۀ مجلس، ش2656، مورّخ 834ق.
ـ مجموعۀ سیزده رساله. کتابخانۀ مجلس، ش281، سدۀ نهم.
ـ مجموعه (گزیده­ای از اشعار سلمان، حافظ، کمال خجندی و عصمت بخارایی). کتابخانۀ میشیگان آمریکا، ش ms.407Islamic، مورّخ 823ق، به کتابت فرصت غریب.
ـ مجموعه (نزهة ­المجالس و دیوان عراقی). کتابخانۀ جارالله، ش1667، مورّخ 731ق، به قلم اسماعیل بن اسفندیار.
ـ مجموعۀ بیست دیوان. کتابخانۀ ایاصوفیا، ش3945، مورّخ 813-814ق، به تحریر حافظ حسن.
- مجموعه دواوین. کتابخانۀ ایاصوفیا، ش3857، مورّخ 816ق.
ـ شاه‌نعمت‌­الله‌ولی. دیوان. کتابخانۀ مجلس، ش13484، مورّخ 996ق.
ـ ـــــــــــــ . دیوان. کتابخانۀ مجلس، ش14308، مورّخ 1087ق، به کتابت ابراهیم الحسینی آرتیمانی.