اقتباس شیرعلیخان لودی از «جامع الصّنایع والاوزانِ» سیف جام هروی و نکاتی در تصحیح «مرآة الخیال»

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانش آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، گروه آموزشی زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

چکیده

یکی از مهم‌ترین حوزه‌های تحقیق در آثار ادبی، شناسایی منبع یا منابع احتمالی یک متن است. این‌گونه تحقیقات ضمن این‌که از جهت روابط بینامتنی مهم است، می‌تواند در رفع نارسایی‌هایی که به متن مقصد راه یافته است نیز مفید باشد.
پژوهش حاضر که شامل مقایسۀ بخشی از مرآة الخیال شیرعلی‌خان لودی با جامع الصّنایع والاوزان سیف جام هروی است، نشان می‌دهد که لودی در تدوین قسمتی از تذکرۀ خود، بی‌آنکه نامی از جامع الصّنایع ببرد، از آن بهره برده است. تا قبل از این پژوهش، تنها منبعی که روشن شده بود در تدوین بخشی از آن، از جامع الصّنایع استفاده شده، کشّاف اصطلاحات الفنون بود که مؤلّف آن، صریحاً از جامع الصّنایع نام برده است. اکنون معلوم می‌‌شود که لودی 56 سال قبل از آن، در تدوین کتاب خود از جامع الصّنایع، بهره برده است. در بخش دیگر این پژوهش، با تکیه بر جامع الصّنایع، برخی نارسایی‌های مرآة الخیال بررسی، و شماری از ضبط‌های ناصحیح آن اصلاح شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Shir Ali Khān Lūdi’s adaptation from Jāme’ al-sanāye’ by Seif-e Jām of Herat, and some observations on the amendment of Mer’āt al-khiyāl

نویسنده [English]

  • Omid Shahmoradi
PhD graduate of Persian Language and Literature, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Letterse and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad, Iran
چکیده [English]

One of the most important areas in literary research is the identification of the possible source or sources of a text. Besides its significance as to intratextual connections, such research can be of some help in removing the shortcomings that have pervaded the text concerned.
The present study, which includes a comparison between a portion of Shir Ali Ludi’s Mer’āt al-khiyāl and Jāme’ al-sanāye’ va  ‘l- owzān written by Seif-e Jām of Herat, indicates that Lūdi has benefited from the latter work in compiling his tazkerah without acknowledging his source. Prior to this study, the only book that, according to its author, had made use of the Jāme’ al-sanāye’ was the Kashshaf-e Estelahāt  al-fonoun ( The Discoverer of Technical Terminology). It has now become known that 56 years earlier, Ludi had borrowed from the Jāme’ al-sanāye’.
In another part of the present research, based on the Jāme’ al-sanāye’ some of the defects of the Mer’āt al-khiyāl have been examined and a number of the incorrect recordings therein corrected.

کلیدواژه‌ها [English]

  • correction
  • Seif-e Jām of Herat
  • Jāme’ al-sanāye’ va ‘l-owzān
  • Shir Ali Khan Ludi
  • Mer’āt al-khiyāl
ـ بداؤنی، عبدالقادر بن ملوکشاه (1380). منتخب التواریخ. تصحیح مولوی احمدعلی صاحب، به کوشش توفیق ه‍. سبحانی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ـ تهانوی، محمدعلی بن علی (1862م). کشّاف اصطلاحات الفنون. به تصحیح مولوی محمّد وجیه، مولوی عبدالحق و مولوی غلام قادر، به کوشش اویس اشپرنگر و کاپیتان ناسولیس. کلکته: بی‌نا.
ـ حسینی نیشابوری، عطاءاللّه بن محمود (1384). بدایع الصّنایع. مصحّح رحیم مسلمانیان قبادیانی. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
ـ الخطیب القزوینی، جلال­الدّین محمّد (2002م). الإیضاح فی علوم البلاغة، المعانی و البیان و البدیع. محقّق: ابراهیم شمس­الدّین. بیروت: دار الکتب العلمیة.
ـ سیف جام هروی (تألیف 778ق). جامع الصّنایع والاوزان. نسخۀ خطی شمارۀ 8453 کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، تاریخ کتابت نامعلوم.
ـ ـــــــــــــ (1399). جامع الصّنایع ‌والاوزان. تصحیح زینب صادقی‌نژاد. تهران: انتشارات بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار با همکاری انتشارات سخن.
ـ ـــــــــــــ (تالیف 804 ق). مجموعۀ لطایف و سفینۀ ظرایف. نسخۀ خطی شمارۀ Or. 4110 کتابخانۀ بریتانیا (بریتیش لایبریری)، تاریخ کتابت نامعلوم.
ـ شاه­مرادی، امید، محمدجعفر یاحقی و عارف نوشاهی (1398). «نقد و بررسی مباحث بلاغی در مجموعۀ لطایف و سفینۀ ظرایف». فنون ادبی، س11، ش3 (پیاپی 28): 69-82.
ـ شمس قیس، محمّد بن قیس (1388). المعجم فی معاییر اشعار العجم. به تصحیح محمّد بن عبدالوهاب قزوینی، و تصحیح مجدّد مدرّس رضوی، و تصحیح مجدّد سیروس شمیسا. تهران: علم.
ـ صدیقی جیویی، احمد بن محمّدصالح (1394). مجمع الصّنایع فی علوم البدایع. با مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّد خشکاب. تهران: سفیر اردهال.
ـ عفیف، شمس سراج (1385). تاریخ فیروزشاهی. به تصحیح ولایت حسین. تهران: اساطیر.
ـ فتوحی رودمعجنی، محمود (1385). نقد ادبی در سبک هندی. تهران: سخن.
ـ ـــــــــــــ (1379). نقد خیال. تهران: نشر روزگار.
ـ گلچین معانی، احمد (1363). تاریخ تذکره­های فارسی. تهران: کتابخانۀ سنائی.
ـ لودی، شیرعلی‌خان (1397). تذکرۀ مرآة الخیال. به اهتمام حمید حسنی، با همکاری بهروز صفرزاده. تهران: روزنه.
ـ نقوی، سیّد علیرضا (1343). تذکره‌نویسی فارسی در هند و پاکستان. تهران: علمی.
ـ هندوشاه استرآبادی، محمّدقاسم (1387). تاریخ فرشته. با تصحیح، تعلیق، توضیح و اضافات محمّدرضا نصیری. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.