دو نسخۀ کهن به‌یغمارفته از منظومۀ «دولرانی خضرخان» به خط درویش محمد بن علی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

از منظومۀ دولرانی خضرخان که از آثار مهم امیرخسرو دهلوی است، و 4200 بیت آن در سال 715ق و 319 بیت آن در خلال سال‌های 720-721ق سروده شده، دو نسخۀ مکتوب به سال‌های 903 و 917ق به خط کاتبی به نام درویش محمد بن علی در دست است که در زمان جنگ‌های ایران و عثمانی از ایران خارج شده و اکنون در کتابخانه‌های حکیم‌اوغلو پاشا و ایاصوفیه نگهداری می‌شوند. نسخه 903ق دارای وقف‌نامۀ شاه عباس صفوی و مهر وقف آستانۀ شیخ صفی‌الدین اردبیلی، و نسخۀ 917ق دارای مهر شاه طهماسب صفوی است. از منظومه دولرانی دو نسخۀ خطی ناقص متعلق به سال‌های 720ق و 894ق نیز وجود دارد، اما نسخۀ 903 قدیمی‌ترین نسخۀ کامل این اثر تاکنون محسوب می‌شود. ویژگی بارز نسخۀ 917ق وجود مقدمه‌ای ادیبانه از سفارش‌دهندۀ آن در برگ‌های آغازین کتاب است. این مقاله به بررسی جنبه‌های نسخه‌شناختی و شناساندن این دو دست‌نویس می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Two stolen old manuscripts of “Devalrāni Khīzr Khān” poem transcribed by Darvish Mohammad b. Ali

نویسندگان [English]

  • Mahdieh Asadi
  • Bijan Zahiri Nav
Mohaghegh Ardabili University, Ardabil, Iran
چکیده [English]

Of Devalrāni Khīzr Khān’s Collection, one of Amir Khosrow Dehlavi’s significant works, 4200 couplets were composed in 715 H./ 1315 and 319 couplets during 720-721 H./ 1320-1321. There are two manuscripts of this collection that were transcribed by a scribe named Darvish Mohammad b. Ali and were taken out of Iran during the Iran-Ottoman war. They are now kept at the Hakim-Oghlu and Hagia Sophia Libraries. The MS number 903 has Safavid Shah Abbas’s donation note and stamp; and MS 917 bears Safavid Shah Tahmāsb’s stamp. Of the Devalrāni’s Collection there exist two unfinished copies belonging to the years 720 H./1320 and 894 H./1489. However, MS 917 is counted as the oldest complete copy of this work by now. The distinct feature of the manuscript 917 is it’s a scholarly introduction in the initial pages of the manuscript by the person who commissioned the transcription.
The present article attempts to examine and reveal the codicological aspects of these two manuscripts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Amir Khosrow Dehlavi
  • Devalrāni Khīzr Khān
  • Darvish Mohammad b. Ali
  • Iran-Ottoman wars
  • Hakim Oghlu Pasha
  • looting MSS
  • Sheikh Safi’s shrine
ـ امیرخسرو دهلوی. کلیات امیرخسرو. نسخۀ خطی شمارۀ 392 کتابخانه سلطنتی، کتابت: 894ق.
ـ ـــــــــــــ . کلیات امیرخسرو دهلوی. نسخۀ خطی شمارۀ 661 کتابخانۀ حکیم‌اوغلو، استانبول، کتابت: 903ق.
ـ ـــــــــــــ . دیوان امیرخسرو دهلوی. نسخۀ خطی شمارۀ 2912 کتابخانۀ ایاصوفیه، استانبول، کتابت: 917ق.
ـ ـــــــــــــ . کلیات امیرخسرو. نسخۀ خطی شمارۀ 651 کتابخانۀ حکیم‌اوغلو، استانبول، کتابت: قرن دهم.
ـ ـــــــــــــ (1975م). متن انتقادی دولرانی و خضرخان. تصحیح محمدوفا بقایف. دوشنبه: نشریات دانش.
ـ باغبانی، محسن (1401). بازاندیشی در مبانی نظری دانش نقد متنی. تهران: دیروز [زیر چاپ].
ـ جعفریان، رسول (1396). «کتاب‌های غارت‌شدۀ ایرانی». روزنامۀ اطلاعات، 13 دی 1396.
ـ حسینی، سیّد محمّدتقی (1393). فهرست دستنویس‌های فارسی کتابخانۀ حکیم‌اوغلو. تهران: بنیاد شکوهی با همکاری سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.
ـ حکیم مؤمن. تحفة المومنین. نسخۀ خطی شمارۀ 1456 کتابخانۀ راغب پاشا، استانبول، کتابت: 1125ق.
ـ خیرخواه، فقیرمحمد (1354). مجلس امیرخسرو بلخی (دبلخی امیرخسرو مجلس). کابل: بیهقی کتاب خیرولو مؤسسه.
ـ دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغتنامه. تهران: دانشگاه تهران.
ـ رازی، محمد بن زکریا. الحاوی فی الطب. نسخۀ خطی شمارۀ 570 کتابخانۀ حکیم‌اوغلو، استانبول، کتابت: 966ق.
ـ کاشفی سبزواری، حسین. تفسیر کاشفی (جواهر التفسیر). نسخۀ خطی شمارۀ 12165 کتابخانۀ مجلس شورا، کتابت: 890ق، به خط درویش محمد بن علی.
ـ ـــــــــــــ . تفسیر کاشفی (جواهر التفسیر). نسخۀ خطی شمارۀ 1333/ف کتابخانۀ ملی ایران، کتابت: 905ق، به خط درویش محمد بن علی.
ـ مجموعۀ مؤلفین (مجموعۀ 104 رساله). نسخۀ خطی شمارۀ 1461 کتابخانۀ راغب‌پاشای استانبول، کتابت: 764ق.
ـ اردو لغت (تاریخی اصول پر) (1989م)، ج10. کراچی: قومی تاریخ وادبی ورثه دویژن.
ـ انصاری، نور الحسن (1975م). امیرخسرو، احوال و آثار. دهلی: کوه نور پریس.
- Beaurecueil, Serge de. (1964). Manuscrits d'Afghanistan. Le Caire: Imprimerie de l'Institut français d'archéologie orientale.
- Encyclopedia of Ottomans (1999). “Ali Paşa (Hekimoğlu)”. İstanbul: Yapı Kredi Culture and Arts Publishing A.Ş. C.1 p. 226-227.