روایات لیلی و مجنون در ادبیات مکتوب کردی

نوع مقاله : مقاله علمی ترویجی

نویسنده

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

بیش از نُه روایت مکتوب از داستان لیلی و مجنون در ادبیات کردی وجود دارد که اغلب آنها در پیروی از نظامی گنجوی و مقلّدان او به نظم و نثر درآمده است. از این آثار، چهار روایت متعلق به گویش کرمانجی در مناطق کردنشین ترکیه و شمال خراسان است که تنها شاعر و مترجم دو روایت از آن مشخص است، اما پنج روایت دیگر مربوط به گویش گورانی رایج در کردستان ایران است. از میان روایات کرمانجی و گورانی به­‌ترتیب دو روایت حارث بدلیسی و خانای قبادی از شهرت و تفصیل بیشتری برخوردارند. در این مقاله سعی شده تا با شناسایی و معرفی روایات لیلی و مجنون کردی هم گسترۀ نفوذ لیلی و مجنون نظامی در ادب کردی بر اهل پژوهش معلوم شود و هم برخی از شاعران کردزبان گمنام و سهم آنها در اتصال ادب فارسی و کردی برای جامعۀ علمی ما شناخته شود. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The accounts of Leili o Majnun in Kurdish literature

نویسنده [English]

  • Hadi Bidaki
Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

There are no fewer than nine accounts of the story of Leili o Majnun in Kurdish literature most which have been written both in verse and prose in imitation of Nizami of Ganjeh and his emulators. Of these works four belong to the Kormānji dialect within the Kurdish populated areas of Turkey and Northern Khorasan, the composers, and translators of only two of them being known. But the other five accounts are related to the Gorāni dialect in Iran’s Kurdistan. Among the Kormānji and Gorāni versions the two composed respectively by Hares-e Badlīsī and Khānā-ye Qobādi are both more extensive and famous.
In this article, by identifying and introducing the Kurdish versions of Leili o Majnun, attempts have been made to demonstrate to scholars both the extent of the influence of Nizami’s Leili o Majnun in Kurdish literature and make known to the scholarly community some of the obscure Kurdish poets and their contribution to connecting the Persian and Kurdish literatures.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Leili o Majnun
  • account/version
  • Kurdish literature
  • Kormānji
  • Gorāni
ـ ابراهیم‌­شریفی، شلیر (1397). «فهرست توصیفی نسخه­‌های خطی کردی در مجموعه­‌های سنت­‌پترزبورگ». کشکول، س3، ش9: 4-18.
ـ احمدی، جمال و شنو سالم (1393). «بررسی تطبیقی لیلی و مجنون نظامی با لیلی و مجنون خانا قبادی». زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد سنندج، س6، ش19: 15-44.
ـ بایزیدی، محمود (ز. 1274ق). لیلی و مجنون. نسخۀ ش31 مجموعۀ الکساندر ژابا در کتابخانۀ عمومی سالتیکوف سنت­‌پترزبورگ، ترجمه و کتابت 1274ق.
ـ بدلیسی، حارث (ز. 1172ق). لیلی و مجنون. نسخۀ خطی محفوظ در کتابخانۀ شخصی عبدالرقیب یوسف. سرودۀ 1172ق، کتابت 1353ق.
ـ بدلیسی، حارثی (2004). له‌­یلا و مه‌جنوون. فه‌­وژارتن و به‌­رهه‌­وکرنا ته‌­حسین ئیبراهیم دوسکی. اربیل: سپیریز.
ـ بلو، جویس (1387). «کردی». در: راهنمای زبان­‌های ایرانی. به کوشش رودیگر اشمیت. ترجمۀ آرمان بختیاری و همکاران. تهران، ققنوس: 2/541-554.
ـ توحّدی، کلیم‌­الله (1392). هزار و یک شب کرمانج: فلسفۀ شعر و موسیقی کرمانج خراسان. مشهد: کلیم‌الله توحّدی.
ـ حسینی آبباریکی، سید آرمان و سعید مهدوی‌فر (1393). «روایتی دیگر از داستان نوفل و مجنون بر پایۀ نوفل‌­نامۀ کردی گورانی از میرزا شفیع». ادبیات و زبان­‌های محلی ایران‌­زمین دانشگاه آزاد، ش1: 65-95.
ـ حسینی آبباریکی، سید آرمان (1400 «الف»). شاهنامۀ فردوسی و منظومه­‌های پهلوانی گورانی. تهران: تمثال.
ـ ـــــــــــــ (1400 «ب»). «معرفی نسخه‌­های خطی و چاپی آثار میرزا شفیع کلیایی». کشکول، س6، ش3: 101-136.
ـ خزنه­‌دار، معروف (1976). «الروایة الشعریة لیلی و مجنون فی الادب الکردی». کلیة الآداب دانشگاه بغداد، ش20: 205-220.
ـ خضری، شهاب (1388). فرهنگ کتب و نشریات کردستان. سنندج: کالج.
ـ دانش­‌پژوه، محمدتقی (1362). «فهرست نسخه‌­های خطی دانشگاه لس­‌آنجلس». در: نسخه‌های خطی کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران: ج11-12/1-772.
ـ سلطانی، محمدعلی (1384). حدیقۀ سلطانی، ج3. تهران: سها.
ـ السلفی، حمدی عبدالمجید و تحسین ابراهیم دوسکی (2008). معجم الشعراء الکرد. اربیل: سپیریز.
ـ صفی­‌زاده، صدیق (1380). فرهنگ بوره­‌که­‌یی کردی به فارسی: دایرةالمعارف کردی- فارسی، ج2: فرهنگ اعلام. تهران: پلیکان.
ـ قه‌­ره‌­داغی، محه‌­مه‌­دعه‌­لی (1998). بووژاندنه­‌وه­‌ی میژووی زانایانی کورد له ریگه‌ی ده‌ستخه‌ته‌کانیانه‌وه. به‌­رگی یه­‌که‌­م. به‌­غدا: چاپخانه‌­ی ومیض.
ـ قوبادی، خانا (2011). له‌یلا و مه‌جنوون. ئاماده‌­کردن و لیکدانه‌‌وه غه­‌فار ئیبراهیمی. سلیمانی: بنکه‌­ی ژین.
ـ کردویف، قانات (1394). تاریخ ادبیات کردی. ترجمۀ عباس فرهادی توپکانلو. قم: عمو علوی.
ـ کلیایی، میرزا شفیع (1380). نوفل و مجنون. به کوشش امین گجری. تهران: مه.
ـ گوران، ولدخان (ز. 1150 ق). لیلی و مجنون. توتشام: نسخۀ محفوظ در کتابخانۀ شخصی عزیز پناهی توتشامی. سرودۀ قرن 12 هجری، کتابت 1375ش.
ـ لیلی و مجنون. بجنورد: نسخۀ عکسی محفوظ در کتابخانۀ شخصی هادی بیدکی. سروده و کتابت قرن 13 هجری.
ـ ـــــــــــــ . نسخۀ شمارۀ 4181 کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران. سرودۀ قرن 13 هجری، کتابت 1298ق.
ـ ـــــــــــــ . نسخۀ شمارۀ 17769 کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی. سرودۀ قرن 13 هجری، کتابت 1305-1315ق.
ـ ـــــــــــــ . نسخۀ شمارۀ 17678 کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی. سروده و کتابت قرن 13 هجری.
ـ مردوخ روحانی، بابا (1382). تاریخ مشاهیر کرد، ج1. تهران: سروش.
ـ مرشدی، سیاوش (1396). «نظیره­‌های کردی خمسۀ نظامی». پژوهشنامۀ ادبیات کردی دانشگاه کردستان، س3، ش4: 113-130.
ـ ملا نجف (ق 13 هجری). لیلی و مجنون. ایلام: نسخۀ محفوظ در کتابخانۀ شخصی علیرضا خانی. سرودۀ قرن 13 هجری، کتابت قرن 14 هجری.
- Fuad, Kamal (1970). Verzeichnis der Orientalischen Handschriften in Deutschland. Band XXX: Kurdische Handschriften. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag Gmbh.
- Rieu, Charles (1881). Catalogue of the Persian Manuscripts in the British Museum. Vol. II. London: The British Museum.