ملاحظاتی در باب عطاملک جوینی و تاریخ‌نگاری او

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

تاریخ جهانگشای نوشتۀ علاءالدین عطاملک جوینی (623-681ق)، اثری کم­‌مانند در تاریخ‌نگاری و ادبیات فارسی است که پژوهش‌های پرشماری را به خود اختصاص داده است. با وجود این، همچنان پرسش­‌ها و ابهاماتی درباره جهانگشای و نویسنده­ آن وجود دارد. مقالۀ حاضر که به جوینی به‌عنوان مورّخی سیاستمدار نگریسته و او را بر اساس الزامات این حرفه نقد کرده است، به برخی از این پرسش‌­ها پاسخ می‌­دهد. یافته‌­های مقاله نشان می‌­دهد که سبب نپرداختن جوینی به رخدادهای پس از فروپاشی اسماعیلیه، نه افزایش اشتغال یا فرصت نداشتن وی، بلکه محذورات سیاسی و اعتقادی او بوده است. بخش دیگری از یافته‌­های مقاله، مجعول بودن دو تبارنامۀ جوینی را آشکار می‌نماید و گمانه‌هایی دربارۀ سرچشمۀ نام تاریخ جهانگشای و نیز طرح جوینی برای نگارش تاریخی عمومی به کمک دیگران  را مطرح می­‌کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Remarks concerning Atāmalek Juvayni and his historiography

نویسنده [English]

  • Morteza Daneshyar
Islamic History and Civilization, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
چکیده [English]

The Tarikh-e Jahāngoshāy  (History of the World-Conqueror) written by Atamalek of Juvayn (623-681 H/1226-1282 CE), is a rare work in historiography and Persian literature,  to which a large number of scholarly studies have been devoted. Nonetheless, there are still quite a few queries and uncertainties about the book and its author.
The present article, which looks at Juvayni as a political historian and judges him with respect to his professional restraints, provides answers to some of these questions. The findings of this study indicate that the reason for Juvayni failing to address the events following the collapse of the Ismailis was hardly an increase in his occupational burden and lack of time, but was mainly due to his political and ideological inhibitions.  Another part of our findings reveals the fabrication of Juvayn’s two genealogical records and suggests several conjectures as to the origin of the title of The Tarikh-e Jahāngoshāy. and Juvayni’s plan to author a general history in collaboration with others.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Atāmalek of Juvayn
  • Juvayni house
  • the fabrication of genealogy
  • Tarikh-e Jahāngoshāy
  • historiography

مراجع

ـ ابن­اثیر، عزالدین ابوالحسن (1385/1965م). الکامل فی التاریخ. بیروت: دار صادر.
ـ ابن‌طقطقی، محمد بن علی طباطبا (بی‌تا). الفخری فی آداب السلطانیة و الدول الاسلامیة. بیروت: دار صادر.
ـ ابن‌بی­بی، حسین بن محمد بن علی الجعفری (1390). الأوامر العلائیه فی امور العلائیه. تصحیح ژاله متحدین. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـ ابن‌فوطی، کمال­الدین عبدالرزاق بن احمد الشیبانی البغدادی (2003/1424). الحوادث الجامعة والتجارب النافعة فی المائة السابعة. به کوشش مهدی النّجم. بیروت: دار الکتب العلمیة.
ـ ـــــــــــــ (1374ش/1415ق). مجمع الآداب فی معجم الالقاب. به کوشش محمد الکاظم. تهران: سازمان انتشارات وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ـ استوری، چارلز آمبروز (1362). ادبیات‌ فارسی‌ بر مبنای تالیف‌ استوری. برگردان از روسی توسط جمعی از مترجمان. تهران: مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ـ بهار، محمدتقی (1321-1326). سبک‌شناسی: تاریخ تطور نثر فارسی. تهران: چاپخانۀ خودکار.
ـ بیهقی، علی بن زید (1317). تاریخ بیهق. به کوشش احمد بهمنیار. تهران: کتابفروشی فروغی.
ـ پاکتچی، احمد (1394). «جوینی، ابوالمعالی»، در: دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج19. زیرنظر سید محمدکاظم موسوی بجنوردی. تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
ـ خدایی، سید علی­اکبر (1393). «ربیع بن یونس»، در: دانشنامۀ جهان اسلام، ج 19. تهران: بنیاد دایرة ­المعارف اسلامی.
ـ جوینی‏، علاء­الدین عطاملک بن بهاء­الدین محمد (1387). تاریخ جهانگشاى. تصحیح محمد قزوینی. تهران: هرمس.
ـ ـــــــــــــ (1361). تسلیة الاخوان. تصحیح عباس ماهیار. تهران: انتشارات آباد.
ـ حسن­زاده، اسماعیل (1380). «اندیشۀ مشیت الهی در تاریخ‌نگاری اسلامی: مطالعۀ موردی، تاریخ جهانگشای جوینی». تاریخ اسلام، ش5: 133-166.
ـ حمدالله مستوفی (1362). نزهة القلوب. به کوشش گای لسترنج. تهران: دنیای کتاب.
ـ خواندمیر، غیاث­الدین بن همام­الدین (1355). دستور الوزراء. تصحیح سعید نفیسى‏. چ2، تهران: اقبال.
ـ ـــــــــــــ (1380). حبیب السیر. چ4، تهران: خیام.
ـ دانشیار، مرتضی (1397). «تاریخ‌نگاری عطاملک جوینی و لزوم پژوهشی نو دربارۀ آن». بیهق‌نامه، ش 3 و 4: 47-57.
ـ الذهبی، شمس­الدین محمد بن احمد (1413ق/1993م). تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام. تحقیق عمر عبدالسلام تدمری. بیروت: دار الکتاب العربی.
ـ راوندی، محمد بن علی (1364)، راحة الصدور و آیة السرور. به کوشش محمد اقبال و مجتبی مینوی. تهران: امیرکبیر.
ـ رجب‌زاده، هاشم (1386). «جوینی، خاندان»، در: دانشنامۀ جهان اسلام، ج11. تهران: بنیاد دایرة­ المعارف اسلامی.
ـ رشیدالدین فضل­الله همدانی (1373). جامع التواریخ. به‌کوشش محمد روشن و مصطفی موسوی. تهران: البرز.
ـ رشیدالدین وطواط، محمد بن محمد (1338). نامه­های رشیدالدین وطواط. به کوشش قاسم تویسرکانی. تهران: دانشگاه تهران.
ـ سبکی، تاج­الدین (1383ق/1964م). طبقات الشافعیة الکبری. به کوشش محمود محمد الطناحی و عبدالفتاح محمد الحلو. قاهره: عیسی البابی الحلبی.
ـ سجادی، صادق (1394)، «جوینی، ابوالمظفر»، در: دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج19. زیرنظر سید محمدکاظم موسوی بجنوردی. تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
ـ السمعانى، أبو­سعید عبدالکریم بن محمد (1382ق/1962م). الأنساب. تحقیق عبدالرحمن بن یحیى المعلمى. حیدرآباد: مجلس دائرة ­المعارف العثمانیة.
ـ شبانکاره­ای، محمد بن علی (1381). مجمع الانساب. به کوشش هاشم محدث. تهران: امیرکبیر.
ـ شرفی، محبوبه (1392). «بازتاب اندیشۀ مشیّت الهی در تاریخ‌نگاری عصر ایلخانی (با تأکید بر تاریخ جهانگشا و تاریخ وصّاف)». جستارهای تاریخی، ش2: 69-91.
ـ صفا، ذبیح­الله (1378). تاریخ ادبیات در ایران. چ8، تهران: فردوس.
ـ فصیح‌ خوافی‌، احمد بن‌ محمد (1339-1341). مجمل فصیحی. به کوشش محمود فرخ. مشهد، کتابفروشی باستان.
ـ قاشانی، ابوالقاسم عبدالله بن محمد (1384). تاریخ اولجایتو. به کوشش مهین همبلی. چ2، تهران: علمی و فرهنگی.
ـ قزوینی، محمد (1387). مقدمه ← جوینی.
ـ محدث، هاشم (1381). مقدمه ← شبانکاره‌ای.
ـ منتجب­الدین بدیع‏، على بن احمد (1384). عتبة الکتبة؛ مجموعه مراسلات دیوان سلطان‏سنجر. به کوشش محمد قزوینی و عباس اقبال آشتیانى. تهران: اساطیر.
ـ موسوی، مصطفی (1386)، «تاریخ جهانگشای»، در: دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج14. زیرنظر سید محمدکاظم موسوی بجنوردی. تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
ـ نسوی، شهاب­الدین محمد بن احمد (۱۳۲۴). سیرة جلال­الدین یا تاریخ جلال. ترجمۀ محمدعلی ناصح. تهران: سعدی.
ـ وصّاف­الحضرة، عبدالله بن فضل­الله شیرازی (1269ق). تاریخ وصّاف. هندوستان: چاپ سنگی بمبئی.
ـ یاقوت حموی، ابوعبدالله (1995م). معجم البلدان. بیروت، دار صادر.
ـ یونینی، موسی بن محمد (۱۹۹۲م). ذیل مرآة الزمان. قاهره: دار الکتاب الإسلامی.
- Melville, Charles, “JAHĀNGOŠĀ-YE JOVAYNI,” Encyclopedia Iranica, XIV/378-382, available online, 2008, at:
http://www.iranicaonline.org/articles/jahangosa-ye-jovayni.
- Boyle, J. Andrew (1958), Translation of The History of world- Conqueror by ʻAlā-ad-Din ʻAta-Malik Juvaini; Harvard university press.
- Runciman, Steven (1958). Forward → Boyle.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار